Kelkit

Vikipedi, özgür ansiklopedi
23.36, 31 Aralık 2020 tarihinde Urantasin (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 24522653 numaralı sürüm (→‎Etimoloji)
Kelkit
İlçe
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlGümüşhane
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamAziz Onur Aydın [1]
 • Belediye başkanıAziz Nas (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam1925 km²
Rakım1350-1450 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam47,891
 • Kır
22,105
 • Şehir
17.018
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu29600
İl alan kodu456
İl plaka kodu29

Kelkit, Gümüşhane ilinin bir ilçesidir. Halkının önemli bir bölümünü Türkmen/Çepniler oluşturur.[kaynak belirtilmeli]

Coğrafya

Doğu Karadeniz Bölgesinde; Gümüşhane İli’nin bir ilçesi olan Kelkit, doğusunda Köse İlçesi, batısında Şiran ilçesi, kuzeyinde Gümüşhane ili, güneyinde Erzincan ili ile çevrilidir.

İlçe toprakları dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Gümüşhane’nin güney kesiminde yer alan ilçe toprakları akarsu vadileri ile yarılmış birbirine paralel dağ sıralarından oluşmaktadır. Kuzeyini Gümüşhane Dağları, güneyini Çimen, Akdağ (Sipikör) ve Otlukbeli dağları engebelendirmektedir. İlçenin çevresinde genişleyen Kelkit Vadisi, Kelkit ırmağı ile sulanmakta ve tarım alanını oluşturmaktadır. Ayrıca ilçe topraklarında Tarıma elverişli olarak Özlüce Vadisi, Horançor Vadisi ve Koşmaşat Vadisi bulunmaktadır.

Kelkit Çayı, Çimen Dağları'ndan çıkan ve Yeşilırmak’ı besleyen en büyük koldur. Kelkit’te Sıtma Pınarı, Gorden, Korpuğar, Eğri Göze, Gülizarın Pınarı, Karapuğar, Bekir Çavuş'un Puğar, Yardibi, Korgöze, Keşiş Puğarı, Üçgözeler, Bülbülyuvası gibi birçok su kaynağı bulunmaktadır. Çevresindeki dağların yüksek kısımlarında yaylalar bulunmaktadır. Yaz aylarına doğru az da olsa halkın hayvanlarını yaydığı veya insanların şehirleşmeden uzaklaşıp kafasını dinlemek istediği en önemli yaylalar Kelkit Yaylası, Ernek Yaylası, Pernek Yaylası, Türünk Yaylası ve Deredol Yaylası olup ayrıca Tarbast ve Sipikor Yaylaları da önemli yer tutar.

Kelkit’te toprak örtüsü olarak, alçak kesimlerde kavak, ardıç ve meşe ağaçları, yüksek kesimlerde sarıçam, titrek kavak, gürgen gibi ağaç türleri görülmektedir. Düzlük alanlardaki toprak örtüsü kuşburnu, geven, yabani kekik, sığır kuyruğu, dağ reyhanı ve benzeri yabani bitkilerle kaplıdır.

Gümüşhaneye 60 km uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 1.925 km² olup, 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre, toplam nüfusu 63.510'dur.

Kelkit Doğu Anadolu Fay hattının uzantısı üzerinde olup, birinci derecede deprem bölgesidir[2]. Nitekim 1992 Erzincan depreminde Kelkit de zarar görmüştür.

Etimoloji

Üzerinde yer aldığı Çay'ın büyük kıvrım yapmasından,geniş bir yay çizmesinden dolayı, kıvırımın arasında yer alan yerleşimin bir bölümünde gelmesi diğer bölümünde gitmesi algısından dolayı gel-git çay'ı denmiştir.. Türkçe ağızlarda gel→kel, git→kit olarak söyleyişi ile Kelkit olarak anılmıştır.

İklim

İlçenin iklimi Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi arasında bir iklim geçidi teşkil eder. Her iki bölgenin iklim özelliğini taşıyan yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk, ilkbahar ve sonbahar ayları oldukça yağışlı geçmektedir.

Yıllık ortalama yağış miktarı 460 mm²/yıl

Kültür

Hıdırellez şenlikleri, Mayıs'ın Beşi şenlikleri, yayla göçü gibi şenlikler yapılır. Halk oyunlarında ağırlıklı olarak Davul Zurna kullanılsa da Kemençe de görülür.

Kelkit yöresine özgü yemek çeşitleri ve tatlılarıyla tanınır. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri içerisinde bölge yetiştirdiği hayvanlar ve ürünleri ile Çiftlik olarak bilinir. Yörenin önde gelen yemekleri siron, Haşıl, fırın erişte, mantı çorbası, lemis, lobiya bulgurlusu, Babuko, Tatlı Çorbası, Un Herlesi Çorbası, Gavut Çorbası, Yavan Çorbası, Doduk Çorbası, Fırfır Çorbası, Dırma Çorbası, Gendime Çorbası, Erişte Çorbası, Arpa Yarması Çorbası, Zuluflu Çorbası, Pağla Denlisi, Borani, Fıtfıt Haşılı, Patates Kavurması, Muhla, Yergök Dolması, Sütlü Haşıl, Evelik Dolması, Kelem Dolması, Lor Dolması, Ekşili Dolma, Ekmek Aşı, Çırtma Fasulye, Kaygana, Kete, Pancar Kavurması, Pişi, Tava Lemisi, Zırıhta, Lahana Dolması, Yalancı Dolma, Güveç, Su Böreği, Papara, Muhlama Kuymak, Toğala Kuymağı, Hıngel, Galıya, Karın Kaymağı, Yağlaş, Bulgur Topağı, Fetir Yağlaması, Pağla Katısı, Pestil, Sini Böreği, Erişte Tatlısı, Asude Kuymağı, Kara Helva, Burma, Tel Helvası, Lalanga, Aşure, Cevizli Börek, Musta Tatlısı, Fışkıl Tatlısı, Sütlaç, Herle, Köme, Gaysefe, Tel Kadayıf, Sini Tatlısı, Burma Baklava'dır.

Ekonomi

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Bölgede tarla tarımı oldukça yaygındır ve genellikle hayvancılığa dayalı tarım yapılmaktadır. Başlıca ürünler arasında; şeker pancarı (gün geçtikçe azalıyor), buğday, arpa, patates (gün geçtikçe azalıyor), fasulye (gün geçtikçe azalıyor), mısır, yonca, korunga, fiğ. Bahçe bitkileri yetiştiriciliği, arıcılık, seracılık, meyvecilik ve alabalığı yetiştiriciliği gibi tarımsal üretimler söz konusudur.

Büyükbaş ve küçükbaş hayancılığın yapıldığı ilçede yayla sığırcılığı ön plandadır. Fakat Doğan Organik Süt Sığırcılığı İşletmesinin kurulmasından sonra Kelkit'te organik tarım ve organik süt sığırcılığı da yapılmaktadır. Modern kovanlarla arıcılık yapılmaktadır. Son yıllarda ilçenin simgesi haline gelen zilli kilim dokumacılığı ve dericilik gelişmiştir. Ayrıca ilçe topraklarında linyit yatakları bulunmaktadır. Ünlü iş adamı Aydın Doğan Kelkitlidir.

Tarih

Yörede yapılan araştırmalar MÖ 3000 yıllarında burada yerleşim olduğunu göstermiştir. Kelkit’in güneydoğusundaki Sadak Köyü yakınlarındaki Satala kenti Hititler tarafından kurulmuştur.

Hititlerden sonra Gümüşhane ve çevresi Urartuların egemenliği altına girmiştir. Urartu egemenliği döneminde geniş bir biçimde Gümüşhane ve Bayburt merkez olmak üzere Karadeniz'in iç kesimlerindeki bölge Khaldia olarak anılmaya başlanmıştır. Khalt bilindiği kadarıyla Urartu'nun Baş Tanrı'sını niteleyen addır ve Khalt'ın izinden gidenler veya Khalt'a inananları simgelemektedir. Bu adlandırmanın hâlen günümüzde de süregeldiğini görmekteyiz. Karadeniz'in kıyı şeridinde yaşayanlar, tüm iç kesimlerde yaşayanlara ayrım yapmaksızın Khalt diye hitap ederler.

MÖ 680'li yıllarda kuzeyden gelen ve Ari bir dil konuşan İskitler, Kafkas dağlarını doğu tarafından aşarak Kür ve Aras boylarına yayılmaya başladılar. Başlangıçta barış içinde oldukları Urartu egemenliğindeki yerel Kafkas dilli kabilelerle zamanla rekabet içine girdiler. Ardından Urartular'la çarpışan İskitler bir müddet sonra Khaldia bölgesini de ele geçirdiler. Bayburt bölgesini merkez yapan İskit kabileleri MÖ 6., 5. ve 4. yüzyıllarda Anadolu'nun en büyük kentini kurdular: Gymnias.

Urartu'yu tamamen yıkmayı başaran İskitler, Ortadoğu'nun tamamında (Mısır'a kadar) 28 yıl süren büyük bir imparatorluk kurdular. Fakat Asur ve Med imparatorluklarıyla yaptıkları savaşlar sonunda İskit krallığı yıkıldı. Fakat ortadoğu'da bu yıkıma rağmen Urartu ve İskitler'in bazı boyları izole bu bölgelere sığındılar ve birbirlerine karıştılar.

Bunu Med ve Pers yönetimi izlemiş, MÖ 331'de Büyük İskender'in Persleri yenmesinden sonra yöre, Makedonyalıların egemenliğine geçmiştir. Yöreyi Roma ve Bizans hakimiyeti izlemiştir. Roma döneminde önemli bir askeri üs olan Kelkit, Roma ordusunun XV. Legio Apollinaris’in üslendiği bir kale konumundaydı. Bizans döneminde bir süre dini açıdan önem kazanmış ve daha sonra sönükleşmiştir. Kelkit ve çevresi daha sonra Bizanslılar-Emeviler ve Bizanslılar-Abbasiler arasında birkaç defa el değiştirmiştir. Bizans İmparatoru Herakleios, 635’te Sasani devleti üzerine sefer düzenlemiş ve Kelkit vadisinden geçmiştir. 7. yüzyıl sonuna kadar Bizans-Sasani çarpışmalarına sahne olmuştur. Bizanslıların bu hakimiyeti, 13. yüzyılda kurulacak olan Trabzon Rum imparatorluğuna kadar devam etmiştir. Anadolu Selçukluları 1016 yılında Doğu Anadolu’ya seferler yapmış ve Tuğrul Bey’in üvey kardeşi İbrahim Yinal Bey 1058’de yöreyi ele geçirmiştir.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Gümüşhane ve çevresinde Selçuklu egemenliğine girmiştir. Kaynaklardan öğrenildiğine göre XIV.yüzyılın ikinci yarısından sonra Çepniler bu bölgeye yerleşmiştir. Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u ele geçirmesinden sonra Osmanlılar yöreye hakim olmuşlarsa da Akkoyunlular bu bölgede hakim olmuşlardır. Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran (1514) seferinden sonra da Doğu Anadolu, Gümüşhane ve Kelkit de Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bazı kaynaklarda Gümüşhane yöresinin Otlukbeli Savaşı’ndan (1473) sonra Osmanlı topraklarına katıldığı yazılıdır.

19. yüzyıl sonlarında Trabzon vilayetinin Gümüşhane sancağına bağlı bir kaza merkezi idi. I. Dünya Savaşı sırasında Rus işgaline uğramış, Rusların çekilmesinden sonra, Ermeni çeteleri buraya hakim olmuş, Kâzım Karabekir tarafından kurtarılarak 1918’de Osmanlı topraklarına dahil olmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra 1925’te Gümüşhane’ye bağlanmıştır.

Yöredeki yapı kalıntıları arasında XV. Legio Apollinaris armalı tuğla parçalarının bulunuşu Roma dönemindeki Satala kentinin buradaki varlığına işaret etmektedir. Buluntular arasındaki tunç Artemis büstü bugün British Museum’dadır. Ayrıca ilçede günümüze gelebilen eserler arasında;

İlçeye bağlı bir köy olup eski adı "Morogom", yüzölçümü ise 13.6 km² olan[3] Karaçayır Köyü'nün 19 Nisan 2015'teki referandum sonucunda Kelkit'e mahalle olarak bağlanmayı kabul etmesi üzerine, Karaçayır mahalleye dönüştü.[4]

Nüfus

Yıl Toplam Şehir Kır
1927[5] 19.165 1.310 17.855
1935[6] 31.088 1.990 29.098
1940[7] 35.106 2.666 32.440
1945[8] 37.848 2.444 35.404
1950[9] 40.539 2.156 38.383
1955[10] 43.037 2.612 40.425
1960[11] 50.057 3.806 46.251
1965[12] 53.663 4.340 49.323
1970[13] 59.421 6.432 52.989
1975[14] 63.709 6.928 56.781
1980[15] 59.651 7.081 52.570
1985[16] 59.943 8.060 51.883
1990[17][a] 47.482 11.541 35.941
2000[18] 63.510 19.090 44.420
2007[19] 41.664 13.219 28.445
2008[20] 41.523 13.417 28.106
2009[21] 41.472 14.012 27.460
2010[22] 39.547 13.784 25.763
2011[23] 41.034 15.003 26.031
2012[24] 40.266 14.483 25.783
2013[25] 41.554 14.454 27.100
2014[26] 42.415 20.742 21.673
2015[27] 43.362 25.387 17.975
2016[27] 51.132 31.439 19.693
2017[27] 53.692 36.500 17.192
2018[27] 47.891 16.194 31.697
2019[27] 52.608 25.973 26.635
2020[27] 39.123 17.018 22.105
2021[27] 44.068 23.330 20.738
2022[27] 41.233 ------ ------
2023[27] 40.875 16.842 24.033


Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2016. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2011. 
  3. ^ "Kelkit ve Köyleri". haber29.net. 1 Ekim 2011. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2020. 
  4. ^ "Kelkit'e Karaçayır Mahallesi Hayırlı olsun". haberkelkit.com. 25 Temmuz 2015. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020. 
  5. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  6. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  7. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  8. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  11. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  12. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  25. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  26. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  27. ^ a b c d e f g h i

Dış bağlantılar


Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kelkit&oldid=24522653" sayfasından alınmıştır