Güney Kafkas dilleri: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ (mesaj | katkılar) kDeğişiklik özeti yok |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır: | 1. satır: | ||
'''Güney Kafkas dilleri''', [[Kafkas dilleri]]ne bağlı ve [[Kafkas Dağları]]'nın güneyinde konuşulan [[Gürcüce]], [[Megrelce]], [[Lazca]] ve [[Svanca]]dan oluşan [[dil ailesi]]dir. Bu dillerden sadece Gürcücenin köklü bir [[edebiyat]] geleneği vardır. Gürcücenin yanı sıra, yazı dili gelişmemiş olan diğer Güney Kafkas dilleri de [[Gürcü alfabesi]]yle yazılır. Bunun yanında Türkiye ve [[Avrupa]]'daki [[Lazlar]] için [[Latin alfabesi]]nden geliştirilmiş [[Laz alfabesi]] kullanılır. |
'''Güney Kafkas dilleri''' veya '''Kartveli dilleri''', [[Kafkas dilleri]]ne bağlı ve [[Kafkas Dağları]]'nın güneyinde konuşulan [[Gürcüce]], [[Megrelce]], [[Lazca]] ve [[Svanca]]dan oluşan [[dil ailesi]]dir. Bu dillerden sadece Gürcücenin köklü bir [[edebiyat]] geleneği vardır. Gürcücenin yanı sıra, yazı dili gelişmemiş olan diğer Güney Kafkas dilleri de [[Gürcü alfabesi]]yle yazılır. Bunun yanında Türkiye ve [[Avrupa]]'daki [[Lazlar]] için [[Latin alfabesi]]nden geliştirilmiş [[Laz alfabesi]] kullanılır. |
||
* '''[[Gürcüce]]''' (Gürcücede ''Kartuli''), 4,1 milyon kişinin anadilidir. 3.9 milyon kişi [[Gürcistan]]’da, kalanı [[Türkiye]], [[İran]] ve [[Azerbaycan]] gibi ülkelerde yaşayan Gürcülerin anadili olarak konuştuğu tahmin edilir. [[Gürcücenin lehçeleri|Gürcücenin bir lehçesi]] sayılan [[Gruzinik]] (Yahudi Gürcücesi; Gürcücede ''Kivruli'') yaklaşık olarak 80 bin kişi tarafından konuşulur. Bunların 60 bini [[İsrail]]’de, yaklaşık 20 bini ise [[Gürcistan]]’da yaşar. |
* '''[[Gürcüce]]''' (Gürcücede ''Kartuli''), 4,1 milyon kişinin anadilidir. 3.9 milyon kişi [[Gürcistan]]’da, kalanı [[Türkiye]], [[İran]] ve [[Azerbaycan]] gibi ülkelerde yaşayan Gürcülerin anadili olarak konuştuğu tahmin edilir. [[Gürcücenin lehçeleri|Gürcücenin bir lehçesi]] sayılan [[Gruzinik]] (Yahudi Gürcücesi; Gürcücede ''Kivruli'') yaklaşık olarak 80 bin kişi tarafından konuşulur. Bunların 60 bini [[İsrail]]’de, yaklaşık 20 bini ise [[Gürcistan]]’da yaşar. |
||
19. satır: | 19. satır: | ||
== Adlandırma sorunu == |
== Adlandırma sorunu == |
||
Güney Kafkas |
Güney Kafkas dilleri için "Kartveli dilleri" de denilmektedir. Ancak buna başta Türk vatandaşı [[Lazlar]] olmak üzere çeşitli dilbilimciler de karşı çıkmaktadırlar. Söz gelimi Laz aydınlarına göre; Gürcü resmî tarih tezleri Lazları ve [[Megreller]]i, [[Gürcüler]]in (Kartveli) bir kolu olarak saymaktadırlar. [[Lazca]], [[Megrelce]], [[Gürcüce]] ve [[Svanca]]'nın dâhil olduğu dil ailesi bu milliyetçi görüş tarafından ''Kartvelurî'' yani "Gürcü dilleri" grubu olarak adlandırılmaktadır. |
||
Lazlara ve dilbilimcilere göre: Bir dil ailesi içindeki bir dilin o dil ailesinin adı olamayacağına ilişkin dilbilimsel görüşe karşın bu tez günümüzde de savunulmaya devam etmektedir ve bu [[asimilasyon]]ist bir çerçeve ile [[Gürcistan]] aracılığıyla filolojiye sunulmaktadır. Gerçekte Gürcü resmi ideolojisine bağlı olmayan dilbilimciler adı geçen dilleri bağımsız ve kendi başına birer dil olduğu konusunda şüphe dahi etmemektedirler. |
|||
Gürcü dilbilimciler ise: "Uzun yıllar önce |
Gürcü dilbilimciler ise: "Uzun yıllar önce Megrelce, Lazca, Svanca ve Ana Gürcüce tek bir durumundaydı. Bu ortak dilin adı da 'Kartveli dilleri' yani 'Gürcü dili' idi. Zamanla dilden çeşitli ayrılmalar oldu. İlk olarak [[Svanca]] ayrıldı. Daha sonra da [[Lazca]]. Son olarak da Megrelce, Gürcüceden ayrılarak günümüzdeki duruma varıldı". |
||
Uluslararası dilbilimciler [[Lazlar]]ın görüş açısını baskın olarak benimsemekle birlikte, Güney Kafkas dilleri için Gürcü yani "Kartveli dilleri" adlandırılmasını da hâlâ hazırda kullanmaktadırlar. Çünkü [[Fince]], [[Estonca]], [[Laponca]], [[Karelyaca]] için yine bu dil ailesi içinden birinin adıyla "Fin dilleri"; [[Almanca]], [[İsveççe]], [[İngilizce]] için dil grubu ailesi içinden birinin adıyla "Cermen dilleri"; [[Azerice]], [[Kazakça]], [[Türkçe]] gibi diller için aileden birinin adıyla "Türk dilleri" denilmektedir. Dolayısıyla, Gürcü, Megrel, Laz, Acar ve Svan dilleri için aileden birinin adı olan [[Gürcüler]]in (Kartvellerin) adını kullanmakta mahsur görmemektedirler. |
Uluslararası dilbilimciler [[Lazlar]]ın görüş açısını baskın olarak benimsemekle birlikte, Güney Kafkas dilleri için Gürcü yani "Kartveli dilleri" adlandırılmasını da hâlâ hazırda kullanmaktadırlar. Çünkü [[Fince]], [[Estonca]], [[Laponca]], [[Karelyaca]] için yine bu dil ailesi içinden birinin adıyla "Fin dilleri"; [[Almanca]], [[İsveççe]], [[İngilizce]] için dil grubu ailesi içinden birinin adıyla "Cermen dilleri"; [[Azerice]], [[Kazakça]], [[Türkçe]] gibi diller için aileden birinin adıyla "Türk dilleri" denilmektedir. Dolayısıyla, Gürcü, Megrel, Laz, Acar ve Svan dilleri için aileden birinin adı olan [[Gürcüler]]in (Kartvellerin) adını kullanmakta mahsur görmemektedirler. |
||
== Güney |
== Güney Kafkasçanın kökenleri == |
||
Aslında Güney Kafkas dilleri, öteki [[Kafkas dilleri]] gibi kesin olarak [[Kafkasya]] isminde kategorize edilememiştir. Bu dört dil için [[izole diller]] oldukları da söylenmektedir bazı dilbilimcilere göre. Ancak bu kesin olarak kanıtlanamamıştır. Bu dillerin, diğer kardeş ve akraba [[Kafkas dilleri]]yle ortaklıkları bulunması bu ihtimâli de güçlendirmektedir. |
Aslında Güney Kafkas dilleri, öteki [[Kafkas dilleri]] gibi kesin olarak [[Kafkasya]] isminde kategorize edilememiştir. Bu dört dil için [[izole diller]] oldukları da söylenmektedir bazı dilbilimcilere göre. Ancak bu kesin olarak kanıtlanamamıştır. Bu dillerin, diğer kardeş ve akraba [[Kafkas dilleri]]yle ortaklıkları bulunması bu ihtimâli de güçlendirmektedir. Söz gelimi birkaç örnek vermek gerekirse: |
||
{| class="prettytable" |
{| class="prettytable" |
||
! width="50" | [[Türkçe]] |
! width="50" | [[Türkçe]] |
||
53. satır: | 53. satır: | ||
[[Acarca]] ise [[Müslüman]] [[Gürcüler]]ce, [[Acaralar]]ca ve [[Çveneburi]]lerce konuşulan [[Gürcüce]]'nin güneybatı lehçesidir. |
[[Acarca]] ise [[Müslüman]] [[Gürcüler]]ce, [[Acaralar]]ca ve [[Çveneburi]]lerce konuşulan [[Gürcüce]]'nin güneybatı lehçesidir. |
||
Tablo üzerinden Güney Kafkas |
Tablo üzerinden Güney Kafkas dillerinin benzerliklerini karşılaştırırsak: |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
Sayfanın 00.45, 10 Kasım 2019 tarihindeki hâli
Güney Kafkas dilleri veya Kartveli dilleri, Kafkas dillerine bağlı ve Kafkas Dağları'nın güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svancadan oluşan dil ailesidir. Bu dillerden sadece Gürcücenin köklü bir edebiyat geleneği vardır. Gürcücenin yanı sıra, yazı dili gelişmemiş olan diğer Güney Kafkas dilleri de Gürcü alfabesiyle yazılır. Bunun yanında Türkiye ve Avrupa'daki Lazlar için Latin alfabesinden geliştirilmiş Laz alfabesi kullanılır.
- Gürcüce (Gürcücede Kartuli), 4,1 milyon kişinin anadilidir. 3.9 milyon kişi Gürcistan’da, kalanı Türkiye, İran ve Azerbaycan gibi ülkelerde yaşayan Gürcülerin anadili olarak konuştuğu tahmin edilir. Gürcücenin bir lehçesi sayılan Gruzinik (Yahudi Gürcücesi; Gürcücede Kivruli) yaklaşık olarak 80 bin kişi tarafından konuşulur. Bunların 60 bini İsrail’de, yaklaşık 20 bini ise Gürcistan’da yaşar.
- Megrelce (Megrelcede Margaluri), 1989 verilerine göre yaklaşık 500 bin kişinin anadilidir, asıl olarak Batı Gürcistan’da Megrelya’da ve Abhazya’nın doğu kesimindeki Gali bölgesinde konuşulur. Abhazya'yı terk etmek zorunda kalan çok sayıda Megrel mülteci bugün Tiflis’te anadili olarak bu dili konuşmaktadır.
- Lazca (Lazcada Lazuri), tahminî verilere göre çoğunluğu Karadeniz kıyısında yaşayan 250 bin kişinin anadilidir. Gürcistan’da yaklaşık 30 bin[1] kişinin anadili de Lazcadır.
- Svanca (Svanca'da Luşnu), Gürcüstan'ın Svaneti bölgesinde yaklaşık 15 bin kişinin anadilidir.
Ön-Güney Kafkasça | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Kolhaca - Kartlice / İberce | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Zannice | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Svanca | Lazca | Megrelce | Gürcüce | ||||||||||||||||||||||||||||||
Adlandırma sorunu
Güney Kafkas dilleri için "Kartveli dilleri" de denilmektedir. Ancak buna başta Türk vatandaşı Lazlar olmak üzere çeşitli dilbilimciler de karşı çıkmaktadırlar. Söz gelimi Laz aydınlarına göre; Gürcü resmî tarih tezleri Lazları ve Megrelleri, Gürcülerin (Kartveli) bir kolu olarak saymaktadırlar. Lazca, Megrelce, Gürcüce ve Svanca'nın dâhil olduğu dil ailesi bu milliyetçi görüş tarafından Kartvelurî yani "Gürcü dilleri" grubu olarak adlandırılmaktadır.
Lazlara ve dilbilimcilere göre: Bir dil ailesi içindeki bir dilin o dil ailesinin adı olamayacağına ilişkin dilbilimsel görüşe karşın bu tez günümüzde de savunulmaya devam etmektedir ve bu asimilasyonist bir çerçeve ile Gürcistan aracılığıyla filolojiye sunulmaktadır. Gerçekte Gürcü resmi ideolojisine bağlı olmayan dilbilimciler adı geçen dilleri bağımsız ve kendi başına birer dil olduğu konusunda şüphe dahi etmemektedirler.
Gürcü dilbilimciler ise: "Uzun yıllar önce Megrelce, Lazca, Svanca ve Ana Gürcüce tek bir durumundaydı. Bu ortak dilin adı da 'Kartveli dilleri' yani 'Gürcü dili' idi. Zamanla dilden çeşitli ayrılmalar oldu. İlk olarak Svanca ayrıldı. Daha sonra da Lazca. Son olarak da Megrelce, Gürcüceden ayrılarak günümüzdeki duruma varıldı".
Uluslararası dilbilimciler Lazların görüş açısını baskın olarak benimsemekle birlikte, Güney Kafkas dilleri için Gürcü yani "Kartveli dilleri" adlandırılmasını da hâlâ hazırda kullanmaktadırlar. Çünkü Fince, Estonca, Laponca, Karelyaca için yine bu dil ailesi içinden birinin adıyla "Fin dilleri"; Almanca, İsveççe, İngilizce için dil grubu ailesi içinden birinin adıyla "Cermen dilleri"; Azerice, Kazakça, Türkçe gibi diller için aileden birinin adıyla "Türk dilleri" denilmektedir. Dolayısıyla, Gürcü, Megrel, Laz, Acar ve Svan dilleri için aileden birinin adı olan Gürcülerin (Kartvellerin) adını kullanmakta mahsur görmemektedirler.
Güney Kafkasçanın kökenleri
Aslında Güney Kafkas dilleri, öteki Kafkas dilleri gibi kesin olarak Kafkasya isminde kategorize edilememiştir. Bu dört dil için izole diller oldukları da söylenmektedir bazı dilbilimcilere göre. Ancak bu kesin olarak kanıtlanamamıştır. Bu dillerin, diğer kardeş ve akraba Kafkas dilleriyle ortaklıkları bulunması bu ihtimâli de güçlendirmektedir. Söz gelimi birkaç örnek vermek gerekirse:
Türkçe | Gürcüce | MegreLazca | Çerkezce | Çeçençe-İnguşça | Avarca-Lezgice |
---|---|---|---|---|---|
kedi | kata | katu | chetuw | - | ketu |
cuma günü | paraskevi | paraske | bereskeshxo | peraska | - |
şarap | ğvino | ğvini | - | - | ğino |
gelin | nusaida | nusa | nıse | nus | nus |
saban | gutani | gutani | kuatan | guotan | kutan |
kiraz | bali | buli | - | bal | bagli |
Ancak yine de Kafkas dilleri arasındaki benzerlik Türk dilleri düzeyindeki gibi değildir. Daha uzakçadır.Buna rağmen Laz - Megrel - Svan ve Gürcü dilleri arasındaki benzerlik kaçınılmaz düzeyde yakındır. Bu benzerlik ve yakınlık ortak sözcük dağarcığı karşılıklı anlaşmayı sağlamaya yetmemektedir. Yalnızca Zan dili'nin ya da Kolhis dilinin birbirinden ayrılmış iki lehçesi olarak kabul edilen Lazca ve Megrelce hâriç. Lazca ve Megrelce karşılıklı anlaşılır dillerdir.
Acarca ise Müslüman Gürcülerce, Acaralarca ve Çveneburilerce konuşulan Gürcüce'nin güneybatı lehçesidir.
Tablo üzerinden Güney Kafkas dillerinin benzerliklerini karşılaştırırsak:
Türkçe | Lazca | Megrelce | Gürcüce | Svanca |
---|---|---|---|---|
yedi | şk(v)iti | şkviti | şvidi | işgwid |
"onu tarttım" | p-ǯoni | dov-ǯoni | a-v-ǯone | on-ǯon |
üflemek | bar- | (m)bar- | ber- | bēl- |
baston | biga | biga | biga | biq' |
yazmak | (n)ç'ar- | (n)ç'ar- | ç'er- | ēr- |
bacak | ǩuçx-e | ǩuçx- | ǩurcx- | ǩǩwaçx- |
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Vanilişi, M./ Tandilava, A., Lazların Tarihi, Gürcüceden Çev. Hayri Hayrioğlu, S. 10, Baskı 3., Ant Yayınları, İstanbul 1992
- BUCAKLİŞİ, A. İsmail: “Japon Dilbilimci Kojima Goişi ile Söyleşi”, Kafkasya Yazıları, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997, sayı 7.
- Karşılaştırmalı Güney Kafkasça
- Lazlar Üzerine Kartvelist Tezler