Kullanıcı:Hkubras/Çalışma

Kariye Müzesi veya eskiden Azize Kurtarıcı Hora Kilisesi (Yunanca: Ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Σωτῆρος ἐν τῇ Χώρᾳ), İstanbul'da Karagümrük semtinde Edirnekapı bölümünde bulunan müzedir. Bizans döneminde kilise, fetihten sonra ise cami olarak kullanılmış tarihi bir yapıdır. 1945'te Cumhuriyet Halk Partisi hükûmeti tarafından müze yapılan Kariye, 2019 yılında Danıştay'ın adı geçen hükûmet kararını iptal etmesiyle yeniden cami haline geldi. Danıştay, bu kararında, "devlet, vakıfları muhafaza edebilir, onlara müdahale edemez," demektedir.

Tarihçe

Kariye Müzesi rölevesi

Kariye Kariye Müzesi plani

Kariye (Chora) Kilisesi, 6. yüzyıla kadar giden bir geçmişe sahiptir. Günümüze ulaşmış hali Osmanlı döneminde ve 20. yüzyılın ikinci yarısında geçirdiği onarımların sonucudur. Daha önceleri kilise çevresinde, manastır kompleksi de ihtiva etmekteyken bu yapılar geçen zamana dayanamamışlardır.

İlk önce manastır olarak 534 yılında I. Justinianus döneminde Aziz Teodius tarafından yapılmıştır. 11. yüzyılda I. Aleksios'un kayınvalidesi Maria Dukaina tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. 1204-1261 yıllarındaki Latin istilasında harap olan manastır Teodor Metokhites tarafından 14. yüzyılda onarılmıştır. Dış narteks ve pareklezyon bu dönemde yapıya eklenmiştir. (Metokhitesi pareklezyonu kendisi için inşa etmiştir ve mezarı da kilisenin girişinde mermer bir taşla belirlenmiş olan yerdedir.)

Yapının önemi, Bizans İmparatorluğu'nun imparatorluk sarayı ve devlet idare merkezinin, Haliç kıyısında, surlara yakın bir yerde konumlanmış olan "Blakhernai Sarayı"na taşınmasıyla artmıştır. 1296'daki büyük depremden sağ olarak çıkmıştır. Bina Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethinden 58 yıl kadar sonra 1511 yılında Sultan II. Bayezid sadrazamlarından olan Atik Ali Paşa tarafından camiye tevdi edilmiştir ve "Atik Ali Paşa Camii" veya "Kariye Camii" olarak anılagelmiştir. Bu dönüştürme sırasında bu eski kilisenin duvaraları üzerinde bulunan mozaik ve freskler sıva ile kaplanmıştır. Fakat cami olarak yapıya sadece köşesindeki minare ve içeride güneydoğu köşesindeki mihrap eklenmiş ve yapının orijinalliğinin korunmasına çalışılmıştır.

Kariye Camii Bakanlar Kurulu'nun 29 Ağustos 1945 tarihinde aldığı karar ile müzeye çevrilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki "Amerika Bizans Enstitüsü (Byzantine Institute of America)" ve "Bizans İncelemeleri İçin Dumbarton Oaks Merkezi (Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies)" tarafından, bu camideki sıvalar altında kalmış mozaik ve freskler ile birçok kez depremlerden zarar görüp restore edilmiş yapının restorasyonu için çalışmalara sponsorluk verilmiştir. Bu restorasyon çalışmaları, adı geçen Amerikan akademik kurumları mensupları olan Thomas Whittemore ve Paul A. Underwood idaresi altında başlatılmıştır. 1948'den 1958'e kadar yapılan çalışmalar sonucunda tüm mozaik ve freskler ortaya çıkarılmıştır.

Mimari özellikleri

Kariye Kilisesi, tipik bir Bizans yapısıdır. Dışarıdan tuğla duvarlarıyla oldukça sade görünmekle birlikte içi en süslü kiliselerden biridir. Güney cephede uzanan dar uzun tek nefli bir şapel olan "pareklezyon" bir bodrum üzerine yapılmıştır. Üstü kısmen kubbe, diğer kısımları tonozla örtülüdür. Tek apsisi vardır. Bütün batı cephesi boyunca uzanan dış narteks bugünkü cepheyi oluşturur. Yapının orta mekanını örten kubbe yüksek kasnaklıdır. Osmanlı döneminde onarım görmüştür ve ahşaptır. Dış cephelerde yuvarlak kemerler, yarım payeler, nişler ve taş tuğla örgü sıraları ile plastik ve hareketli bir görünüm sağlanmıştır. Doğu cephesi dışa taşkın apsislerle bitmektedir. Orta apsis dıştan yarım kemerli bir "payanda" ile desteklenmiştir. Bu payanda, gotik mimarlıkta yaygın olarak kullanılan bir destek ögesidir. Haç tonozları, yük etkisiyle sütun, paye gibi taşıyıcı destekleri iterek yıkılmalarını önleme amaçlıdır. Yarım kemer biçimlidir, dıştan destek sağlar.

Esas ibadet mekanı işlevini gören "naos", yapının merkezinde yer alır. Naos pandantifler ile geçilen bir kubbeyle örtülüdür. Naosun doğu uzantısı, "sunak masası"nın yer aldığı "bema" ya da kutsal mekandır. Bema'nın iki yanında "pastoforium" yer alır. Şükran ayininin hazırlandığı kuzey şapel "prothesis", giyinme odası olarak kullanılmış güney şapel "diakonikon" olarak adlandırılır. 14. yüzyıldan itibaren "diakonikon" özel şapel işlevi görmüştür.

İki katlı kuzey ek bölüm naosa birleşir. Geçiş niteliğindeki alt katı giyinme odası olarak kullanılmış olabilir. Manastır kütüphanesini barındıran ve naosa bir pencere ile açılan üst katı büyük olasılıkla kurucunun çalışma mekanıdır.

Batıda, mozaiklerle süslü iki geniş narteks yer almaktadır. Özgün planında güneybatı köşesinde bir çan kulesinin yer aldığı dış "narteks", kapının bulunduğu revaklı cephesi ile dışa açılır. Nartekslerde mozaikler, mermer kaplamalar ve kabartmalar görünmektedir. Ek şapel konumundaki "pareklezyon" mezar şapeli işlevini görmüştür. Buradaki fresklerin hemen hemen tümü korunmuştur. "Pareklezyon"la "naos" arasında, tamamlanmamış depo ve muhtemelen keşiş odası olarak kullanılan özel bölümü bağlayan geçit bulunmaktadır. Özel bölüm "naos"a bir pencere ile açılmaktadır.

Mozaikler

Kariye mozaik ve freskleri Bizans resim sanatının son dönemine ait (14. yy.) en güzel örneklerdir. Önceki dönemin yeknesak fonu burada görülmez. Derinlik fikri, figürlerin hareket ve plastik değerlerinin verilişi, figürlerdeki uzama bu üslubun özellikleridir. İtalyan Rönesansına paralel ilerleyen Bizans sanatındaki yeni uyanışın önemli örnekleridir.

Dış nartekste İsa'nın hayatı, iç nartekste ise Meryem'in hayatı ile ilgili sahneler yer alır. Bu sahneler, Meryem'in ve İsa'nın hayatındaki olaylara göre kronolojik bir sıra takip ederler. Kronolojik sıraya göre iç nartekste mevcut ilk mozaik, çocuğu olmayan üzgün Joachim'in (Meryem'in babası) dağdaki halini betimler, son mozaik ise Yusuf ve Meryem'in ayrılışını betimler. Kronolojik sıraya göre, dış narteksteki ilk mozaik ise Yusuf'un düşünü betimleyen mozaiktir.

Dış narteksten iç nartekse geçilen kapının üzerinde bir “Pantokrator İsa” vardır. (Bu betim birçok ortodoks kilisesinde kullanılan İsa’nın yüceliğini ifade eden, kalıp pozlardan biridir. Sakallı olarak tasvir edilen İsa, sağ eli ile takdis işareti yaparken, sol elinde Yeni Ahit’i tutmaktadır.)

Sol tarafta İsa'nın doğumu, vali Quirinus'un önünde nüfus sayımı, meleğin Yusuf'a görünüp Meryem'i alıp gitmesini öğütlemesi, ekmeğin çoğaltılması, suyun şaraba dönüştürülmesi; sağ tarafta ise haberci kralların İsa'nın doğumunu haber vermesi, felçlilerin iyileştirilmesi ve çocukların katli gibi sahneler vardır. İç mekandaki mozaikler “Bakire Meryem”in hayatından kesitler sunar ve İsa'nın mucizelerini gösterir.

Gerek duvarlarda, gerekse tavandaki mozaik betimlemeler günümüze çok az hasarla ulaşmıştır. Mozaiklerin yanı sıra renkli ve desenli mermer süslemeler de vardır.

İç nartekse geçildiğinde en güzel ve en eski mozaik “deisis”tir. Bu mozaikte İsa'nın sağ ve sol gözleri birbirinden farklı olarak tasvir edilmiştir, Ayasofya'daki deisis mozaiğinde olduğu gibi. Bu mozaikte de ortada İsa, solunda Meryem, Meryem'in altında İsaakios, Komnenos ve İsa'nın sağında bir rahibe görülür. Bu kadın VIII. Mihail'in kızıdır. Moğol Prensi Abaka Han ile evlendirilmiş ve kocasının ölümünün ardından İstanbul'a dönerek rahibe olmuştur. Bu bölümde kubbede İsa ve dilimler içinde İsa'nın ataları gösterilmiştir. Ana nefe giriş kapısı üzerinde ortada İsa, sol tarafta kiliseyi onaran ve mozaiklerle süsleyen Theodoros Metokhites kilisenin maketini sunar şekilde gösterilmiştir.

Meryem'in İncil'de yer almayan hayat hikâyesi ise apokriflere dayalı konulardan alınmıştır. İç nartekste Meryem'in doğumu, ilk adımları, Cebrail'in Meryem'e bir çocuğu olacağını haber vermesi, tapınağa örtülecek örtü için yün alınması gibi sahneler yer almaktadır. Kilisenin ana nefinde abside bakan duvarda Meryem'in ölümünü betimleyen mozaik, yan duvarlarda ise çocuk İsa'yı taşıyan Meryem ve bir aziz mozaiği yer alır.

Mozaik Listesi

Naos

• Koimesis (Meryem’in Ölümü)
• İsa Mozaiği
• Hodogedria (Yol Gösterici Meryem)

İç Narteks

• Theodoros Metokhites’in Kilise’nin Maketini İsa’ya Sunması
• Deesis
• İsa ve Ataları
• Meryem ve Ataları
• Yohakim'in Tapınaktan Kovulması
• Kırda Yohakim
• Azize Anna'ya Müjde
• Altın Kapı'da Buluşma
• Meryem'in Doğumu
• Rahipler Tarafından Meryem'in Kutsanması
• Ebeveynleri Tarafından Meryem'in Kucaklanması
• Meryem'in Tapınağa Takdimi
• Meryem'in Bir Melek Tarafından Beslenmesi
• Eflatun Yün Çilesi
• Zekeriya'nın Dua Etmesi
• Meryem'in Yusuf'a Emanet Edilmesi
• Yusuf'un Meryem'i Eve Götürmesi
• Meryem'e Müjde
• Meryem'den Ayrılan Yusuf; Yusuf'un Meryem'i Kınaması
• Kör ve Dilsiz Adamın İyileştirilmesi
• İsa'nın İki Kör Adamı İyileştirmesi
• Aziz Petrus'un Kayınvalidesinin İyileştirilmesi
• İsa'nın Kanayan Kadını İyileştirmesi
• Kurumuş Elli Adamın İyileştirilmesi
• İsa'nın Cüzzamlıyı İyileştirmesi
• İsa'nın Kalabalığı İyileştirmesi

Dış Narteks

• Pantokrator İsa
• Blakhernitissa Meryem'i
• Yusuf'un Rüyası;Beytehem Yolculuğu
• Suriye Valisi Cyrenius Önünde Nüfus Sayımı
• İsa'nın Doğumu
• Müneccimler'in Yolculuğu; Herodes Huzurunda Müneccimler
• Rahipleri ve Yazıları Sorgulayan Herodes
• Müneccimlerin Doğuya Dönüşü
• Mısır'a Kaçış
• Masumların Öldürülmesi
• Askerlerin Çocukları Öldürmesi
• Çocuklarına Ağlayan Kadınlar
• Elizabeth ve Yahya'nın Kaçışı
• Yusuf'un Rüyası; Kutsal Aile'nin Mısır'dan Dönüşü
• İsa'nın Kudüs'e Götürülüşü
• Vaftizci Yahya'nın İsa'ya Şahitlik Etmesi ve İsa'nın Vaftizi
• İsa'nın Günaha Teşvik Edilmesi
• Kana Mucizesi
• Ekmeklerin Çoğaltılması
• İsa'nın Cüzzamlıyı Tedavi Etmesi
• Beytsayda Havuzunda İsa'nın Felçliyi İyileştirmesi
• Kefernahum'da İsa'nın Felçliyi iyileştirmesi
• Zakkay'ı Çağıran İsa

Freskler

Fresk Tekniği Kariye'ye kullanılan bir süsleme tekniğidir. Özellikle Pareklezyonun tümü freskolarla kaplanmıştır. Apsiste görülen "Cehenneme İniş", yani "diriliş" (anastasis) sahnesi çok az hasarla günümüze ulaşmış bir sanat eseridir. Onun üst kısmında yer alan "son yargı" sahnesi burada gösterilmiştir. Tavanın tepe kısmında evren bir salyangozu andırırcasına, spiral biçimde tasvir edilmiştir. Pareklezyonun sağ ve sol duvarlarında görülen nişlerin mezar olduğu bilinir. Pareklezyon kubbesinin ortasında Meryem ve Çocuk İsa, dilimlerinde ise 12 melek tasviri görünmektedir. Fresk tekniği, pareklezyon'da kullanımının yanı sıra dış narteks bölümündeki mezar nişlerinde de kullanılmıştır.

Fresk Listesi

Dış Narteks

• Kuzeybatı’da ki Mezar Nişi
• Güneybatı’da ki Mezar Nişi
• İrene Raoulaina Palaiologos’un Mezar Nişi

Pareklezyon

• Anastasis
• İsa’nın Bir Dulun Oğlunu Diriltmesi
• İsa’nın Jairos’un Kızını Diriltişi
• Son Yargı
• Meryem ve On İki Melek
• Aziz Ioannes Dameskenos
• Aziz Kosmas
• Aziz Joseph
• Aziz Theophanes
• Yakup’un Merdiveni ve Yakup’un Melekle Güreşi
• Musa ve Yanan Çalı
• Musa’nın Yüzünü Gizlemesi
• Kutsal Eşyaların Taşınması
• Ahit Sandığının Taşınması
• Ahit Sandığının Yerleştirilmesi
• İşaya’nın Kehaneti
• Harun ve Oğulları Sunak Önünde
• Apsisteki Azizler

Galeri

Yapı

• 
  Kariye Camii- eskiz 1877
• 
  Kariye Müzesi - 1890-1900'lerda çekilmiș renklendirilmiş fotograf
• 
  Kariye Camii - ön cephe fotografı 1912
• 
  Kariye Müzesi - Ön cephe
• 
  Kariye Müzesi - minareli yanı
• 
  Kariye Müzesi - Arka cephe
• 
  Kariye Müzesi icerisi
• 
  Kariye Müzesi - Giriste "Cana'da Dugun" tablaosu mozaik
• 
  Kariye Müzesi - iç "narteks"de kuzey kubbe
• 
  Kariye Müzesi - iç "narteks"de güney kubbe
• 
  Kariye Müzesi - Parekklesion
• 
  Kariye Müzesi - "Koimesis Mozaiği" bulunan naos

Mozaikler ve freskler

• 
  Kariye Müzesi - İsa freski
• 
  Kariye Müzesi - güney kubbe tepesinde İsa Pantokrator mozaiği
• 
  güney kubbe tepesinde İsa ve altında İsa'nın ecdadı mozaikleri
• 
  Kariye Müzesi - kuzey kubbe Meryem ve Meryem'in ecdadı
• 
  Kariye Müzesi - "Parekklesion"'da Meryem ve bebek İsa
• 
  Kariye Müzesi - Teodor Metokhites'in kiliseyi İsa'ya sunması mozaiği
• 
  Kariye Müzesi - "Koimesis" mozaiği
• 
  Kariye Müzesi - Meryem ile Yusuf Beytullahim'de resmi sayımda mozaik
• 
  Kariye Müzesi
• 
  Kariye Müzesi -
• 
  Kariye Müzesi -
• 
  Kariye Müzesi - İç nartekse mozaik “Deisis”
• 
  Kariye Müzesi -
• 
  Kariye Müzesi - Meryem ve Yusuf'un Beyullahim'e seyahati mozaik
• 
  Kariye Müzesi - Kral Herod mozaiği
• 
  Kariye Müzesi - Masumların Katliamı mozaik
• 
  Kariye Müzesi - İsa'nin doğumu tablosu mozaik
• 
  Kariye Müzesi - İsa'nın doğumu tablosu solundaki kemerdeki evliya resmi
• 
  Kariye Müzesi - İsa'nın doğumu tablosu sağdaki kemerdeki evliya resmi
• 
  Kariye Müzesi - İsa'nın çölde şeytan tarafından ayarılmaya çalışılması mozaiği
• 
  Kariye Müzesi - İsa'nın çölde şeytan tarafından ayarılmaya çalışılması mozaiği
• 
  Kariye Müzesi Narteks'de Aziz Pavlus mozaiği
• 
  Kariye Müzesi - Narteks'de Aziz Petrus mozaik
• 
  Kariye müzesinden bir mozaik
• 
  Kariye Müzesi - Nenizili Gregor ikonası
• 
  Kariye Müzesi - Büyük Melek Mikâil
• 
  Kariye Müzesi - İsa
• 
  Anastasis
• 
  Kariye Muzesi - Azize Elizabet ve oğlu Vaftizci Yahya çölde mozaik

Ek okumalar

• Chora: The Kariye Museum. Net Turistik Yayinlar (1987). ISBN 978-975-479-045-0
• Dirimtekin, Feridun (1966) The historical monument of Kariye. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu. ASIN B0007JHABQ
• Eyice, Semavi (1917), Kariye Mosque Church of Chora Monastery. Net Turistik Yayinlar A.S. (1997). ISBN 978-975-479-444-1
• Gülersoy, Çelik . Kariye (Chora). ASIN B000RMMHZ2
• Karahan, Anne (2010) Byzantine Holy Images – Transcendence and Immanence. The Theological Background of the Iconography and Aesthetics of the Chora Church (monograf, 355 say.) (Orientalia Lovaniensia Analecta No. 176) Leuven-Paris-Walpole, MA: Peeters Publishers 2010.ISBN 978-90-429-2080-4
• Karahan, Anne (1997) "The Paleologan Iconography of the Chora Church and its Relation to Greek Antiquity". Journal of Art History Cilt 66, No:2 ve 3: say. 89-95 Routledge (Taylor & Francis Group online publication 01 Sep 2008: DOI:10.1080/00233609708604425)
• Harris, Jonathan, (2007) Constantinople: Capital of Byzantium. Hambledon/Continuum ISBN 978-1-84725-179-4 (İngilizce)
• Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü., & Pera Müzesi. 
• Akyürek, Engin (1996). Bizans'ta sanat ve ritüel : Kariye güney şapelinin ikonografisi ve işlevi. Cağaloğlu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. ISBN 9789757942511. 
• Klein, Holger (2007). Bir anıt, ỉki anitsal kişlik : Theodoros Metokhites'ten Thomas Whiteemore'a Kariye = Kariye : from Theodore Metochites to Thomas Whittemore : one monument, two monumental personalities. Istanbul: Pera Müzesi. ISBN 9789759123345. 
• Ousterhout, Robert (2002). Sanatsal açıdan Kariye Camii. İstanbul London: Arkeoloji ve Sanat yayınları Scala Publishers. ISBN 975689993X. 
• Ousterhout, Robert G. (2019). Eastern medieval architecture: The building traditions of Byzantium and neighboring lands. Oxford University. ISBN 978-0-19-027273-9. 

Dış bağlantılar

• T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) / Kariye Müzesi ve Tanıtımı
• Byzantium 1200 | Chora Monastery

Kaynakça

sebastokrator Isaakios Komnenos

Kariye Müzesi (Chora Church) iç narteksinin güney bölümü, doğu duvarı üzerindeki geniş bir kemer açıklığında yer alan,14. yüzyılda mozaik pano şeklinde yapılmış bir deisis sahnesidir.

Açıklama

Maria Doukaina

Naosa girilen kapının hemen güneyinde iç narteks ile ile naosu sınılandıran doğu duvarında yer alan bu mozaik pano deesis kompozisyonunun en anıtsal örneklerinden biridir. Genellikle, deisis kompozisyonlarında kıyamet gününde insanlığın affı için İsa’ya dua eden Meryem ve Yahya tasvir edilir. Çoğunlukla İsa'nın sağında tasvir edilen Yahya burada tasvir edilmemiştir. Yahya'nın sahneye alınmaması ile Meryem'in şefaat gücü daha önemli kılınmıştır. İsa kompozisyon’un sağında ayakta durur vaziyette ve bir eliyle takdis işareti yaparken tasvir edilmiştir. Hemen solunda ise Meryem de ayakta durmakta ve ellerini açmış vaziyette dua etmektedir. İkisinde de haleler vardır ve İsa’nın halesinin içinde haç bulunmaktadır.

Deisis Mozaiği, Kariye Müzesi, İstanbul

Burada Deisis sahnesinde yer alan iki figür daha vardır. İmparatorluk ailesinden bu iki kişi renk, üslup ve malzeme özelliklerinden Metokhites'in orjinal dekorasyon ürünür. Sahnenin solunda ve Meryem'in yanında yer alan figür yapıyı 12. yüzyılda restore ettiren Aleksios Komnenos'un oğlu sebastokrator İsaakios Komnenos dur. Sahnenin sağında İsa'nın altında yer alan figür ise İsaakios'un Babannesi Maria Dokuaina'dır. Maria Doukaina alanda bulunan daha eski bir kilise üzerine kiborium planlı yapıyı inşa etmiştir. 12.yy. başlarında tahribata uğrayan yapı muhtemelen torunu Isaakios tarafından yeniden inşa edilmiştir. İmparator VIII.Mikhael Palaiologos’un kızı olan Maria, 1265 yılında Moğol Hanı Hülagü’ye eş olarak Karakurum’a gönderilmiş, ancak Karakurum’a varamadan Hülagü Han ölmüş, Maria onun oğlu Abaka Han ile evlenmiştir. Bu evlilik nedeniyle Moğolların Maria’sı diye anılmaktadır. Rahibe olduktan sonra Melane adını almıştır.

Oldukça tahrip olan kısımda Isaakios Komnenos, ayakta ellerini ileri doğru uzatmış, başını İsa'ya doğru dönmüştür. Mücevherli menekşe rengi bir taç giymis, sakallı bir yüze sahiptir. Üzerinde menekse rengi bir himation giymiş. On kısmı eşkenar dörtgenler ve bitkisel motiflerden oluşan altın bir bordür ile süslenmiştir. Başının yanındaki ithaf yazıtından anlaşılacağı gibi sebastokroto yani imparatorun kardeşidir. Yaptığı işlerden dolayı ve özellikle kiliseyi tekrar inşa ettirdiği için geç devirde (14.yy Metokhites onarımları) portresi buraya yapılmış olmalıdır. Bu portre, sebastokratorun hayatta kalan ve güvenli bir şekilde tanımlanmış tek portresidir.

İsa'nın arkasında görülen "O Chalkites" (Ey Tunçtan Olan) yazıtı bu tasvirin sarayın tunç kapısından sonra yapıldığını gösterir. Halke kapısı (Tunç kapı) üzerinde bulunan ikonaya gönderme yapan İsa'nın bu tasviri Halkites İsa olarak da bilinir. Meryem burada el işaretinden anladığımız üzere hayır sahipleri adına Isa dan ricada bulunur.

Mekan ile İlişkisi

Mozaiğin mekan ile ilişkisine bakıldığında, içeride dolaşan kişinin bakış açısı ve algısının da önemsendiği görülür. İç narteks gibi çok dar sayılabilecek bir mekanın duvarına yapılan mozaik oldukça geniş bir alan kaplamaktadır. Mozaiğin büyük bir kısmını İsa ve Meryem figürleri doldurmuştur ancak alıştığımız deisis'lerin aksine simetri ekseni boş bırakılacak şekilde bir kompozisyon oluşturulmuştur. Normal şartlarda cepheden yaklaşmanın mümkün olduğu Deesisler’de doğrudan karşılaşılan figür hep simetri eksenindeki İsa olmaktadır. Buradaki farklı düzenleme, mimarinin kompozisyonu tam karşıdan izlemeye izin vermemesi, kuzeybatıdan izlemeyi zorunlu kılmasıyla ilgilidir. Mozaikte, büyük ebatları dolayısıyla ters perspektif kullanılarak açılı bir bakış açısından izleme deneyimi tasarlanmıştır. Tam karşıdan bakınca zor algılanan bu mozaik kapıdan bakıldığında eğimli görüş açısına uygun şekilde ters perspektifle, sağda daha büyük boyutta yapılmıştır. İzleyicinin gözünün önce Meryem'i algılaması durumuna karşı, Meryem elleri ile doğrudan İsa'ya işaret ederek izleyiciyi yönlendirmektedir. Bu ters perspektife bakıldığında izleyicinin ana girişten, Theodor Metokhites'in ithaf mozaiği önünde durduğu düşünülüyor. Böylece bu iki mozaiğin birlikte okunması da isteniyordu.

Kaynakça

Özel

Genel

• Van Millingen, Alexander (1912). Byzantine Churches In Constantinople Their History And Architecture (İngilizce). Londra: Macmillan And Co. London. s. 477. 
• Linardou, Kallirroe (2016). "Imperial impersonations: disguised portraits of a Komnenian prince and his father". Alessandra Bucossi, Alex Rodriguez Suarez (Ed.). John II Komnenos, Emperor of Byzantium In the Shadow of Father and Son (İngilizce). Routledge. ss. 155-182. ISBN 9781315590547. KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
• Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü., & Pera Müzesi. .

• Ousterhout, Robert G. (2019). Eastern medieval architecture: The building traditions of Byzantium and neighboring lands. Oxford University. ISBN 978-0-19-027273-9. 
• Keykubatlı, Sercan (2018). İkonalarıyla Khora Manastırı Katholikonu. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 
• Özçelik, Ali Can (Nisan 2017). Kariye(Chora) Kilisesinin Mimari Değişimi ve Süsleme Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü. 
• Avcı Babacan, Sevil (1996), Son Devir Bizans Resim Sanatı ( İstanbul'da Palaigoslar Devri Anıtlarında), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Yüksek Lisans Tezi 
• Bornovalı, Sedat (Şubat 2008), Bizans Mimarlığında Müjde Sahnesinin Yeri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Mimarlık Tarihi (Doktora Tezi) 

Dış bağlantılar

• https://www.flickr.com/photos/byzants/albums/72157705845118961

• http://byzantium1200.com/chora.html

---

Naosa girilen kapının hemen güneyinde esonarteks ile ile naosu sinirlandıran doğu duvarında yer alan bu mozaik pano deesis kompozisyonunun en anıtsal örneklerindendir. Ayakta duran İsa'nın yanında yer alan Meryem dua etmekte, insanlık için İsa'dan şefaat dilemektedir. Deesis sahnelerinde aslında Vaftizci yahya Isa'nın diğer yanında yer alır. Lakin burada Yahya sahneye alınmamış ve böylece Meryem'in şefaat gücü daha önemli kılınmıştır.Sahnenin solunda ve Meryem'in yanında yer alan figür yapıyı XII. yüzyılda restore ettiren Aleksios Komnenos'un oğlu sebastokrator Isaakios dur. Sahnenin solunda İsa'nın altında yer alan figür ise Maria Palaiologina d. İsa'nın arkasında görülen "O Chalkites" (Ey Tunçtan Olan) yazıtı bu tasvirin sarayın tunç kapısından sonra yapıldığını gösterir. Halke kapısı (Tunç kapı) üzerinde bulunan ikonaya gönderme yapan İsa'nın bu tasviri Halkites Isa olarak bilinir bilinir. 266

Meryem burada el işaretinden anladığımız üzere hayır sahipleri adına Isa dan ricada bulunur. Dış naretkesten iç nartekse girilen kapıdan bakılması amaçlanmıştır. Tam karşıdan bakınca zor algılanan bu resim kapıdan bakıldığında eğimli görüş açısına uygun şekilde ters perspektifle, sağda daha büyük boyutta yapılmıştır.

Keykubatlı, Sercan (2018). İkonalarıyla Khora Manastırı Katholikonu. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 

---

Narteks’in Güney bölümünün doğu duvarı üzerindeki geniş bir kemer açıklığında yer almaktadır. Deesis kompozisyonlarında kıyamet gününde insanlığın affı için İsa’ya dua eden Meryem ve Yahya tasvir edilir. Genellikle İsa’nın sağında tasvir edilen Yahya burada tasvir edilmemiştir. İsa kompozisyon’un sağında ayakta durur vaziyette ve bir eliyle takdis işareti yaparken tasvir edilmiştir. Hemen solunda ise Meryem’de ayakta ellerini açmış vaziyette dua etmektedir. İkisinde de haleler vardır. İsa’nın halesinin içinde haç bulunmaktadır. “Meryem’in eteğinin yanında ise Prens İsaakios Komnenos ve İsa’nın ayaklarının yanında ise Maria Despina betimlenmiştir

Özçelik, Ali Can (Nisan 2017). Kariye(Chora) Kilisesinin Mimari Değişimi ve Süsleme Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü. 

---

Ayasofya’nın galeri katındaki ya da Pammakaristos’un güney kilisesinin

apsisinde karşılaştığımız deesis mozaiğinde merkezde İsa, sağında Meryem, solunda

Vaftizci Yahya’nın bulunurken Kariye narteks’in deki deesis mozaiği oldukça farklıdır.

Vaftizci Yahya kompozisyonda yoktur. Sadece Meryem figürüne rastlamaktayız. Aynı

zamanda kompozisyona ek olarak İsaakios Komnenos ile Maria Despina eklenmiştir.

Bu örnek bize alıştığımız kompozisyonların farklı uygulamalarının denendiğini

göstererek deneysel bir süsleme çalışmasının yapıldığını düşündürmektedir.

Özçelik, Ali Can (Nisan 2017). Kariye(Chora) Kilisesinin Mimari Değişimi ve Süsleme Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü. 

---

Resim ve mekan ilişkisi yine aynı yapıda, içeride dolaşan kişinin algısı açısından bakıldığında da göze çarpmaktadır. Naosa girmek yerine güneye doğru dönüldüğünde iç narteksin doğu duvarında görülen Deesis kompozisyonu hemen yukarısında bulunan kubbenin yapısının tam tersine bir mekanizmayla olmakla birlikte yine resim mimari ilişkisini kanıtlar niteliktedir. Burada çok dar sayılabilecek bir mekanın duvarında bulunan hayli geniş bir alana İsa ile Meryem yerleştirilmiş ancak alışılmışın dışında olacak şekilde simetri ekseni boş bırakılmış bir kompozisyon gerçekleştirilmiştir (Şekil 2.5). Bunun altında yatan neden mimarinin muhtemelen kompozisyonu tam karşıdan değil de kuzeybatıdan izlemeyi zorunlu bırakmasıdır. Nitekim yapının simetri ekseni üzerinden Deesis’e yaklaşıldığında doğrudan İsa figürüyle karşılaşılmaktadır. Oysa ki normal şartlarda cepheden yaklaşmanın mümkün olduğu Deesisler’de doğrudan karşılaşılan figür hep simetri eksenindeki İsa olmaktadır. Bu konuda bir aksaklık yaşanması ve izleyicinin gözünün öncelikle Meryem’i algılaması durumunda ise Meryem izleyiciyi elleriyle doğrudan İsa’ya yönlendirmektedir.

Ousterhout (2002) Deesis’teki figürlerin orantılarının da karşıdan izlemek için oluşturulmamış olduğunu, perspektifin kapıdan bakan izleyiciye göre planlandığını söyler (Şekil 2.4). Sahnenin tam karşısına yerleşen bir izleyicinin yapacağı gözlem ise eserin her hangi bir sanatçının aktarmayı isteyebileceği bütünlükten çok daha uzak ve en orta yerindeki büyük boşluğun hakimiyetinde, kompozisyon açısından çok zayıf olduğudur

Bornovalı, Sedat (Şubat 2008), Bizans Mimarlığında Müjde Sahnesinin Yeri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Mimarlık Tarihi (Doktora Tezi) 

---

[IV] İsa ve Meryem Panosu

I narteks'de güneydeki kubbeli bölümün doğu duvarında bir niş içinde oldukça büyük mozaik pano, içeri girenleri sağa doğru çekerek yönlendirmektedir. (Resim 8) Underwood bu sahneyi değişik bir Deisis sahnesi olarak yorumlamıştır". İsa'nın onunde insanlığın kurtuluşu için sefaat dileyen Meryem ve Ioannes'den oluşan Deisis sahnesi için eger tek Örnek değilse alışılmamıştır. Deisis mahşerin odak noktası olarak adlandırılır.

Büyük bir kemerin içinde yer alan sahnede sol tarafta, ogluna dogru donmuş olan çok büyük Meryem figürü görülür. Başını hafifçe eğmiş, ellerini bir yalvarma hareketi ile Isa'ya uzatmıştır. Sağ tarafta Khalke İsa'sı tipinde bir isa figuru yer alır. Deisis sahnesinde Isa bu şekilde tasvir edilmez. Bir taht üzerinde oturur durumda, elinde incil, sağ eli kutsama hareketi içinde olmalıdır. Burada Isa bir seki uzerinde ayakta, cepheden gösterilmiştir. Sağ eli kutsama hareketi yaparken, sol eli belindeki elbisenin kıvrimini tutar.

Agırlığını sol bacağı üstüne vererek, sağ dizini hafifçe bükmüştür. Figurde kompozisyon gibi simetrik değildir. Sağ taraf daha geniş tutularak figür soldaki narteks girişine doğru döndürülmüştür. Böylece girişten yaklaşan seyirciyi yonlendirir. İsa'nın yanında noou) X(poto) | Xanitns "Khalke Isasi açıklaması okunur. Isa ünlü bir ikon tarzındadır. Bu imparatorun büyük sarayının tören girişi ve en önemli kapısı olan Khalke kapısının yukansında yer alır. Khalke İsa'st hristiyan imparatorlar gibi bir tip içindedir. Yalnız bu sahnede sol elinde tutması gereken incil yoktur.

Burada Deisis sahnesinde yer olmayan iki figür daha vardır. İmparatorluk ailesinden bu iki kişi renk, üslup ve malzeme özelliklerinden Metokhites'in orjinal dekorasyonu içinde yer almaktadır . Solda Meryem'in ayaklan dibindeki figur (Resim 10) yanındaki ithaf yazıtından anlaşılacağı gibi Isaakios Komnenos tur. Imparator Aleksios Komnenos (1081-1118)'un oğlu ve imparator II. Joannes (1118-1143)'in kardeşidir. Büyükannesi Maria Doukaina daha erken bir kilise üzerine kiborium planlı yapıyı inşa etmiştir. 12.yy' başlarında tahribata uğrayan yapı muhtemelen torunu Isaakios tarafından yeniden inşa edilmiş. Kariye'de onun mezan ve portresi de yer alıyordu. Yaşamının sonlarında mezaninin başka bir kiliseye nakledilmesini istedi, Fakat buna rağmen portresinin Kariye'de kalmasını istedi. Günümüzde bu portre yoktur. Bununla birlikte bu portre oncekine bakılarak yapılmış olabilir. Bir müddet bu eserin kısmen uslup inceliklerinden, kısmen de Isaakios Komnenos'a atfedilen yazıtin kalanlarından dolayı diğer mozaiklerden eski olduğu üzerinde duruldu. 1185-95 yıllar arasında kiliseyi yeniden yaptıran Isaakios'un konu olduğu mozağin onun emriyle yapıldı sanılıyordu. Fakat temizlikten sonra bunun üslup bakımından tipik bir 14.yy. başı çalışması olduğu

görülda.

Çok tahrip olmasına rağmen Isaakios Komnenos ayakta ellerini ileri doğru uzatmış, başını İsa'ya doğru donmuştur. Mücevherli menekşe rengi bir taç giymis, sakallı bir yüze sahiptir. Üzerinde menekse rengi bir himation giymiş. On kismi eskenar dörtgenler ve bitkisel motiflerden oluşan altın bir bordür ile süslenmiştir. Başının yanındaki ithaf yazitindan anlaşılacağı gibi sebastokroto yani imparatorun kardeşidir. Yaptığı işlerden dolayı ve özellikle kiliseyi tekrar inşa ettirdiği için geç devirde portresi buraya yapılmış olmahdir.

Sağ tarafta yine çok tahrip olmuş ikinci figür Rahibe Melane'dir. Yanindaki kitabeden burada Maria Palaiologos'un sözkonusu olduğu anlaşılır. (Resim 9) VIII Mikhael Palaiologos'un kızı ve II. Andronikos'un kız kardeşidir. 1265'de büyük Kagan Abaka'nın din değiştirmesinden sonra onunla evlendiği için Moğolların Dospoina'si olarak bilinen kişidir. Aynı zamanda Theotokos Panaghiotissa manastirinin ktetorissa's olarak bilinir. Bu kilise 1453 ten bugüne kadar bütün dönemlerde Ortodoks Tanni evi olarak kalan ve İstanbul'un yegane Bizans kilisesidir. Mogollann Santa Maria Kilisesi olarak adlandınlır. Abaka'nun ölümünden sonra 1281'de Konstonipol'e geri dönen prenses 1307'de Melane adı altında manastira girmiştir. Mozaikte Rahibe olarak tasvir edildigine göre 1307 den sonra kilisenin ana dekorasyon programı içinde yapılmış olmalıdır". Mozaik teknik ve uslup özelliklerine bakılarak kesinlikle 14.yy'ın ikinci on yıl içinde yapılmıştır.

loannes'in burada yer almayısı aynca Rahibe Melane ve Isaakios Komnenos'un varlığına dayanarak bu panonun kesinlikle Deisis olmadığını söyleyebiliriz. Mozaigin yapıldığı kemer yüzeyi, kemerin merkezinden bir çizgi indirildiğinde yaklaşık tsa ve Meryem'e eşit oranda yer ayrılmıştır. Pantokrator Isa panosunda açıkladıgımız "Khora" kelimesine dayanarak kilisenin Isa ve Meryem'e ithaf edildiğini söyleyebiliriz. Bu sahne bu daşünceyle yapılmış bir ithaf panosu olmalıdır. Meryem kiliseye giren inananlar adina oğluna yönelmiştir. Tanrıyı doğuran Meryem'in insanlar hayatta iken yaşam kaynakları olan Isa'ya yönlendirildiği düşünülebilir.

Avcı Babacan, Sevil (1996), Son Devir Bizans Resim Sanatı ( İstanbul'da Palaigoslar Devri Anıtlarında), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Yüksek Lisans Tezi 

---

Khora Manastırı’nın mimari tasarımının altını çizen

tarihinin önemi de mozaik bezemeye yansıyor. Kilise ve manastırın ithaf

edildiği İsa Mesih ve Meryem’in betimlendiği Deesis mozaiğinde, onların

ayaklarında diz çöken daha önceki iki bânî imparatorluk ailesi üyesi

idi (şek. 11). Bu mozaik böylece Metokhites’in soyunu da anlatıyor – belki

de en iyi, Deesis mozaiğindeki 12. yüzyıldan veliaht prens Isaakios Komnenos

ile hemen yanı başındaki ithaf mozaiğindeki Metokhites arasındaki

“ailevi benzerlik”te kendini gösteriyor. Züppe ve birinci dereceden sosyal

sınıf atlayıcı olan Metokhites kendini tarihsel, sosyal ve hanedan açısından

yasal halef olarak buraya yerleştirebilirdi. Bu iki portre, biraz yukarıda tanımlanan

mimari ilişkilere karşılık gelen geçmişle bir tür görsel diyalog

kuruyor.

Benzer şekilde, yapı, içte, bir dizi ilintili ama ayrık görsel deneyimlerin

toplamı şeklinde algılanıyor. Çoğu kez ideal seyir noktaları saptanabilir.

Örneğin, Deesis mozaiğinin büyük ebatları ve ters perspektifi, öngörülen

seyir noktasının tam karşıdan değil de açılı olduğunu, iç nartekse açılan

ana girişten olduğunu, seyircinin doğrudan Theodoros Metokhites’in ithaf

mozaiği önünde durduğunu akla getiriyor (şek. 13). Bu noktadan söz

konusu iki mozaiğin birlikte okunması isteniyordu.

Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü., & Pera Müzesi. 

---

Güney kubbenin altındaki esonarteksin doğu duvarında yer alan ve iki isimsiz, ancak çağdaş supplicant adına Mesih'e müdahale eden Bakire'yi temsil eden Deesis mozaiği (Şekil 11.1), kilisede hayatta kalan tek anıtsal mozaik kompozisyon olarak kalmaktadır. ve sebastokratorun hayatta kalan ve güvenli bir şekilde tanımlanmış tek portresi. Mesih'in sağında ve Bakire İshak'ın yanında, gövdesi hafifçe bükülmüş ve elleri Mesih'in yönünde uzatılmış olarak diz çöküyor (Şek. 11.2); lüks giyimli ve taçlandırılmış, taçtan sırtına kadar uzanan uzun siyah hafif kıvırcık saçlı genç bir adam olarak tasvir edilmiştir. Orta uzunlukta kalın bir sakalı ve dikkatlice belirlenmiş özellikleri olan taze bir dikdörtgen yüzü çerçeveleyen ince bir bıyığı var: eşit derecede düşük kemerli kaşlar, ince badem şekilli gözler, minik dudaklar ve karakteristik bir aquiline burun. Isaac’ın tacı tuhaf bir şekilde “emperyal” görünüyor: Alexios I tarafından tanıtılan ve Alexiad'de açıkça taslağı çizilen modanın aksine, geleneksel sebastokratorial diadem üzerine yarı küresel bir küre eklenmesi biraz açıklama gerektiriyor. Daha sonra sebastokratörler için onaylanan taçlar, imparatorlarınkinden daha huysuzdu, kolye süsleri ve taçlandırılmış yarı küresel küre yoktu. Anna Comnena’nın açıklamasına göre sebastokratoral başlıklar az miktarda inci ve mücevherlerle süslenmişti ve dünyaları yoktu. Başka bir deyişle, kabaca bir stephanos olarak tanımlayacağımız şeye benziyorlardı - inci ve değerli taşlarla ayarlanmış ve bir veya daha fazla kemerli çıkıntıya sahip bir altın halka ya da bir stemmatogyrion. Bu tutarsızlık için açık bir açıklama, Metokitlerin bir sebastokratorun teçhizatını Palaiologan döneminde çağdaş uygulamaya uyacak şekilde ayarlamış olabileceğidir. Ancak durum böyle olamaz; Palaeologan despotes ve sebastokratorların stephanoi'si asla yarı küresel bir tepesi dahil etmek için yapılmadı. Son olarak, İshak’ın diademinin Aziz Sophia’nın Güney Galerisi’nin on ikinci yüzyıl mozaik panelindeki II. sadece kolye süslemesinden yoksundur. Göreceğimiz gibi, bu İshak'ın kendisini 'emperyal dokunuş' ile işaretlenmiş doğaçlama bir başlıkla yatırdığı tek örnek değil. Üstünde on bir satırda ortaya çıkan bir yazıt, onu yüce imparator Alexios Komnenos'un porfironeronları ve oğlu İshak olarak tanımlamaktadır (Şekil 11.1). Resmi unvanı çıkarıldı. Deesis mozaiğinin diğer tarafında ve İshak'a bir kolye olarak, diz çökmüş bir kadın, rahibe Melane'yi görüyoruz - kabaca Metochitlerin çağdaş ve emperyal dernekleri için seçkin. Bir noktada manastırın restorasyonuna katkıda bulunmuş veya buraya gömülmüş olabilir. Burada çarpıcı olan, iki alıcı arasındaki kimlik sapmasıdır. Melane kendini kardeşi ile özdeşleştirirken, hükümdar imparator Andronikos II Palaiologos (1282–1328) - babasıyla değil, imparator Michael VIII Palaiologos (1223-1282) - Isaac normdan sapar, hükümdar imparatorla olan bağlantısına bakar kardeşi II. John ve babası Alexios I ile olan ilişkisinin altını çizmektedir. Daha önce de gördüğümüz gibi, bu kimlik örüntüsü kendine özgü ve İshak'a özgüdür. İskeçe zamanının önceden var olan orijinal yazıtını sadık bir şekilde üretmedikçe Metochites'in bunu bilmesi mümkün olamaz. Bakire, Metre Theou olarak yazılırken, Mesih Chalke Kapısı'nın Mesih'i, Mesih Tebeşir, yani Büyük Saray'ın ana girişini aşan ayakta duran Mesih'in ünlü bir görüntüsü olan Paleologan uyarlamasını yeniden üretir. Mesih Chalkites'in seçimi kuşkusuz tuhaf. Yine de, Chalke'nin öyküsü, esasen İshak'a hitap edebilecek bir dizi önemli emperyal girişim tarafından noktalandı: Orta Bizans döneminden emperyal tahtın iki başarılı ustası bu yüksek yüklü anıta açıkça dikkat çekiyor. Romanos I Lekapenos (870–948) orada küçük bir şapel inşa etti

---

The Deesis mosaic (Fig. 11.1), situated on the east wall of the esonarthex beneath the southern dome, representing the Virgin interceding with Christ on behalf of two eponymous, yet not contemporary supplicants, remains the only surviving truly monumental mosaic composition in the church, and the only surviving and securely identified portrait of the sebastokrator. On Christ’s right and by the side of the Virgin Isaac is kneeling (Fig. 11.2) with his torso slightly bent and his hands extended in Christ’s direction; he is depicted as a young man, luxuriously dressed and crowned, with long dark slightly curly hair extending from his crown down his back. He has a thick beard of medium length and a slim moustache framing a fresh oblong face with carefully delineated features: evenly low-arched eyebrows, slim almond-shaped eyes, tiny lips and a characteristic aquiline nose. Isaac’s crown looks peculiarly ‘imperial’: the addition of a semi-spherical globe on top of the customary sebastokratorial diadem, contrary to the fashion introduced by Alexios I and explicitly sketched in the Alexiad, requires some explanation. Then coronets approved for sebastokrators were humbler than those for emperors, lacking the pendant ornaments and the crowning semi-spherical globe. According to Anna Comnena’s description the sebastokratorial head-dresses were sparingly decorated with pearls and jewels, and they had no globe. In other words, they resembled what we would roughly describe as a stephanos – a circlet of gold set with pearls and gems and having one or more arched projections – or a stemmatogyrion. An apparent explanation for this discrepancy would be that Metochites might have adjusted the paraphernalia of a sebastokrator to fit with contemporary practice during the Palaiologan period. But this cannot be the case; the stephanoi of the Palaeologan despotes and sebastokrators were never made to incorporate a semi-spherical topping. Finally, a comparison of Isaac’s diadem with the imperial crown of John II Komnenos in the twelfthcentury mosaic panel of St Sophia’s South Gallery is illuminating: the sebastokrator’s crown demonstrates an extraordinary resemblance to the imperial one in its structural components; it lacks only the pendant ornamentation. As we shall see, this is not the sole instance in which Isaac invested himself with such an improvised headdress marked by an ‘imperial touch’. Above him an inscription unfolded in eleven lines identifies him as Isaac the porphyrogennetos and son of the supreme emperor Alexios Komnenos (Fig. 11.1).

His official title is omitted. On the other side of the Deesis mosaic and as a pendant to Isaac, we see a kneeling female, the nun Melane – roughly a contemporary of Metochites and distinguished for her imperial associations. She may have contributed to the restoration of the monastery at some point or been buried there.What is striking here is the divergence of identification between the two supplicants. While Melane identifies herself with her brother, the reigning emperor Andronikos II Palaiologos (1282–1328) – rather than with her father, the emperor Michael

VIII Palaiologos (1223–1282) – Isaac deviates from the norm, overlooks his connection with the reigning emperor, his brother John II, and provocatively underlines his relationship with his father Alexios I. As we have already seen, this pattern of identification is idiosyncratic and customary to Isaac. There is no way Metochites could have known this unless he was faithfully reproducing the pre-existent original inscription of Isaac’s time. The Virgin is inscribed as Meter Theou, while Christ reproduces a Palaeologan adaptation of Christ of the Chalke Gate, Christ Chalkites, namely a famous image of the standing Christ that surmounted the main entrance to the Great Palace. The selection of Christ Chalkites is admittedly odd. Yet, the story of the Chalke is punctuated by a series of significant imperial initiatives that might have appealed essentially to Isaac: two successful usurpers of the imperial throne from the Middle Byzantine period are evidently given special attention on this highly charged monument. Romanos I Lekapenos (870–948) erected there a small chapel dedicated

Linardou, Kallirroe (2016). "Imperial impersonations: disguised portraits of a Komnenian prince and his father". Alessandra Bucossi, Alex Rodriguez Suarez (Ed.). John II Komnenos, Emperor of Byzantium In the Shadow of Father and Son (İngilizce). Routledge. ss. 155-182. ISBN 9781315590547. KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)

---

Kaynakça

Özel

Genel

• Linardou, Kallirroe (2016). "Imperial impersonations: disguised portraits of a Komnenian prince and his father". Alessandra Bucossi, Alex Rodriguez Suarez (Ed.). John II Komnenos, Emperor of Byzantium In the Shadow of Father and Son (İngilizce). Routledge. ss. 155-182. ISBN 9781315590547. KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
• Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü., & Pera Müzesi. .

• Ousterhout, Robert G. (2019). Eastern medieval architecture: The building traditions of Byzantium and neighboring lands. Oxford University. ISBN 978-0-19-027273-9. 
• Keykubatlı, Sercan (2018). İkonalarıyla Khora Manastırı Katholikonu. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 
• Özçelik, Ali Can (Nisan 2017). Kariye(Chora) Kilisesinin Mimari Değişimi ve Süsleme Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü. 
• Avcı Babacan, Sevil (1996), Son Devir Bizans Resim Sanatı ( İstanbul'da Palaigoslar Devri Anıtlarında), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Yüksek Lisans Tezi 
• Bornovalı, Sedat (Şubat 2008), Bizans Mimarlığında Müjde Sahnesinin Yeri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Mimarlık Tarihi (Doktora Tezi) 

Kariye Müzesi Son Yargı Sahnesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Kontrol edilmemiş Gezinti kısmına atlaArama kısmına atlaKariye Müzesi, Pareklesion, Son Yargı Sahnesi

Son Yargı (İngilizce: The Last Judgement or The Day of the Lord) sahnesi, Kariye Müzesi (Chora Church) kuzey şapelinde (Pareklesion) yer almakta olan bir fresktir.

İçindekiler

• 1Pareklesion
• 2Açıklama
• 3Sahnedeki Yazıtlar
• 4Kaynakça
  • 4.1Özel
  • 4.2Genel
• 5Dış Bağlantılar

Pareklesion[değiştir | kaynağı değiştir]

Kariye pareklesion bölümü, 14. yüzyılda, Theodor Metokhites’in kendi mezar şapeli olarak kilisenin kuzeyinde yaptırdığı dikdörtgen planlı, tek nefli bir yapıdır. Pareklesion bir mezar şapeli olmasından dolayı ikonagrafik program ölüm, ölümden sonraki yaşam ve insanlığın kurtuluşu ile ilgilidir. Bu bölümünde yer alan sahneler fresk tekniğinde işlenmiştir.

Paraklesionda son yargı sahnesi dahil olmak üzere 24 adet fresk bulunmaktadır. Son Yargı Sahnesi Parekklesionun doğu bölümünde yer alan kubbemsi tonozda yer alır. Ressam Son Yargı da olması gereken geleneksel konuları, mimari ile uyumlu bir şekilde yerleştirmiştir. Böyle bir kompozisyon Bizans sanatında diğer mahşer örneklerinin hepsi ile bir karşıtlık içindedir. Paraklesion mimari mekandaki fresklerden daha ziyade, fresk programı ile bütünleşmiş bir mimari mekan olarak görülebilir. Mimari mekân ve bezeme programı derin ve dramatik bir şekilde birlikçe çalışır ve birlikte anlaşılmalıdır.

Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]

Göklerin bir melek tarafından rulo edilerek toplanması Son Yargı’yı anlatan merkezi kompozisyon, birkaç sahneden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi, tam tonozun ortasında yer alan, göklerin bir melek tarafından rulo edilerek toplanmasını anlatan sahnedir. Melek bir tomar halinde dürmekte olduğu gökleri iki eliyle başının üzerinde taşımaktadır. Henüz sarılmakta olan gökte ay, yıldız ve güneş görülmektedir. Arka fon beyaz tutulmuştur. Merkezde yer alan yargılama sahnesi kuzey güney ekseninde dikdörtgen formda yayılmıştır.

Merkezdeki bu sahnenin batısında, İsa’nın yargılama sahnesi, dikdörtgen bir kompozisyon olarak kuzey güney aksında uzanmaktadır. İsa ikinci gelişinde insanların yargıcı biçiminde mandorlası içerisinde yer almakta ve gökkuşağına oturmaktadır. Sağ elini yukarı kaldıran İsa bu hareketiyle sağdakilerin kurtuluşuna işaret etmektedir. İsa'nın iki yanında Meryem ve Vaftizci Yahya bulunmaktadır. Burada böyle bir deesis sahnesi oluşturulmuştur. Meryem ve Yahya İsa'dan insanlık için şefaat dilemektedir. İsa sol elini de aşağı uzatarak cehennemi işaret etmektedir. Meryem ve Yahya'nın düzleminde de Havariler iki yanda simetrik olarak ellerinde kitaplarla sıralanmışlardır. Arka sıralarda ise melekler görülmektedir.

Tonozun orta kısımlarını kaplayan bu sahnelerin çevresini seçilmişlerin korolarının bulunduğu dört bulut kümesi çevrelemiştir. İsa'nın hemen altında tahtın hazırlanışı yer alır. Bu taht son İmparatorun İsa'ya teslim edeceği hetoimasia'dır. İki basit dikdörtgen prizmadan oluşan tahtın üzerinde İncil durmaktadır. Tahtın iki yanında İsa'nın tahtının koruyucu melekleri kerubimler yer alır. Tahtın önünde diz çökmüş iki figür tahtı hazırlayan Adem ve Havva'dır. Tahtın altında yer alan terazi ruhları tartmaktadır. Bu figürün sağından yaklaşan melek elinde defter tutar. Terazinin diğer yanında İsa'nın ayağının dibinden başlayan bir ateş ırmağı cehennemi oluşturmaktadır. Küçük ve biçimsiz şekilde tasvir edilmiş şeytanlar günahkarları cehenneme sürüklemektedirler.

Sahnedeki Yazıtlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sahnede yer alan yazıtlar ise şunlardır:

• İsa'nın üst tarafında

"İsa'nın ikinci gelişi"; İsa'nın tahtını çevreleyen bir bulutun üzerinde kuzeydoğudan saat yönünde, “Peygamberler korosu”, “Havariler korosu”, “Din şehitleri korosu”, “Kadınlar korosu”, “Azizler korosu". “Piskoposlar korosu"

• İsa'nın tahtının altında

sol tarafta "Gel, ey Babaʼmın kutsadığı (sevgili kulu), daha dünyanın kurtuluşunda senin için hazırlanmış olan krallığı (cennet) al"

sağ tarafta “Uzaklaş benden ey lanetlenen, şeytan ve onun melekleri için hazırlanmış olan sonsuz ateşe gir"

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Avcı Babacan, S. (1996) sf.96
2. ^ Ousterhout, R.G. (2011)
3. ^ Keykubatlı,S. (2018)

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

• .

Dış Bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• https://www.flickr.com/photos/byzants/33430633948/in/album-72157705808344671/
• http://www.churchofchora.com/img/parekklesion-frescoes/the-last-judgement.jpg

Kategori (+⁺):

• İstanbul'da camiye çevrilen kiliseler (−) (±) (↓) (↑)
• Bizans dinî mimarisi (−) (±) (↓) (↑)
• Freskler (−) (±) (↓) (↑)
• Konstantinopolis (−) (±) (↓) (↑)
• Konstantinopolis kilise ve manastırları (−) (±) (↓) (↑)
• İstanbul'da Hristiyanlık (−) (±) (↓) (↑)
• İstanbul'daki Bizans yapıları (−) (±) (↓) (↑)
• İstanbul'daki Bizans kiliseleri (−) (±) (↓) (↑)
• İstanbul'daki tarihî yapılar (−) (±) (↓) (↑)
• (+)

Kariye Müzesi Son Yargı Sahnesi

Son Yargı sahnesi, Kariye Müzesi (Chora Church) kuzey şapelinde (Pareklesion) yer almakta olan bir fresktir.

Pareklesion

Kariye pareklesion bölümü, 14. yüzyılda, Theodor Metokhites’in kendi mezar şapeli olarak kilisenin kuzeyinde yaptırdığı dikdörtgen planlı, tek nefli bir yapıdır. Pareklesion bir mezar şapeli olmasından dolayı ikonagrafik program ölüm, ölümden sonraki yaşam ve insanlığın kurtuluşu ile ilgilidir. Bu bölümünde yer alan sahneler fresk tekniğinde işlenmiştir.

Paraklesionda son yargı sahnesi dahil olmak üzere 24 adet fresk bulunmaktadır. Son Yargı Sahnesi Parekklesionun doğu bölümünde yer alan kubbemsi tonozda yer alır. Ressam Son Yargı da olması gereken geleneksel konuları, mimari ile uyumlu bir şekilde yerleştirmiştir. Böyle bir kompozisyon Bizans sanatında diğer mahşer örneklerinin hepsi ile bir karşıtlık içindedir. Paraklesion mimari mekandaki fresklerden daha ziyade, fresk programı ile bütünleşmiş bir mimari mekan olarak görülebilir. Mimari mekân ve bezeme programı derin ve dramatik bir şekilde birlikçe çalışır ve birlikte anlaşılmalıdır.

Son yargı

Son Yargı’yı anlatan merkezi kompozisyon, birkaç sahneden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi, tam tonozun ortasında yer alan, göklerin bir melek tarafından rulo edilerek toplanmasını anlatan sahnedir. Melek bir tomar halinde dürmekte olduğu gökleri iki eliyle başının üzerinde taşımaktadır. Henüz sarılmakta olan gökte ay, yıldız ve güneş görülmektedir. Arka fon beyaz tutulmuştur. Merkezde yer alan yargılama sahnesi kuzey güney ekseninde dikdörtgen formda yayılmıştır.

Merkezdeki bu sahnenin batısında, İsa’nın yargılama sahnesi, dikdörtgen bir kompozisyon olarak kuzey güney aksında uzanmaktadır. İsa ikinci gelişinde insanların yargıcı biçiminde mandorlası içerisinde yer almakta ve gökkuşağına oturmaktadır. Sağ elini yukarı kaldıran İsa bu hareketiyle sağdakilerin kurtuluşuna işaret etmektedir. İsa'nın iki yanında Meryem ve Vaftizci Yahya bulunmaktadır. Burada böyle bir deesis sahnesi oluşturulmuştur. Meryem ve Yahya İsa'dan insanlık için şefaat dilemektedir. İsa sol elini de aşağı uzatarak cehennemi işaret etmektedir. Meryem ve Yahya'nın düzleminde de Havariler iki yanda simetrik olarak ellerinde kitaplarla sıralanmışlardır. Arka sıralarda ise melekler görülmektedir.

Tonozun orta kısımlarını kaplayan bu sahnelerin çevresini seçilmişlerin korolarının bulunduğu dört bulut kümesi çevrelemiştir. İsa'nın hemen altında tahtın hazırlanışı yer alır. Bu taht son İmparatorun İsa'ya teslim edeceği hetoimasia'dır. İki basit dikdörtgen prizmadan oluşan tahtın üzerinde İncil durmaktadır. Tahtın iki yanında İsa'nın tahtının koruyucu melekleri kerubimler yer alır. Tahtın önünde diz çökmüş iki figür tahtı hazırlayan Adem ve Havva'dır. Tahtın altında yer alan terazi ruhları tartmaktadır. Bu figürün sağından yaklaşan melek elinde defter tutar. Terazinin diğer yanında İsa'nın ayağının dibinden başlayan bir ateş ırmağı cehennemi oluşturmaktadır. Küçük ve biçimsiz şekilde tasvir edilmiş şeytanlar günahkarları cehenneme sürüklemektedirler.

Sahnedeki Yazıtlar

Sahnede yer alan yazıtlar ise şunlardır:

• İsa'nın üst tarafında

"İsa'nın ikinci gelişi"; İsa'nın tahtını çevreleyen bir bulutun üzerinde kuzeydoğudan saat yönünde, “Peygamberler korosu”, “Havariler korosu”, “Din şehitleri korosu”, “Kadınlar korosu”, “Azizler korosu". “Piskoposlar korosu"

• İsa'nın tahtının altında

sol tarafta "Gel, ey Babaʼmın kutsadığı (sevgili kulu), daha dünyanın kurtuluşunda senin için hazırlanmış olan krallığı (cennet) al"

sağ tarafta “Uzaklaş benden ey lanetlenen, şeytan ve onun melekleri için hazırlanmış olan sonsuz ateşe gir"

Kaynakça

• Linardou, Kallirroe (2016). "Imperial impersonations: disguised portraits of a Komnenian prince and his father". Alessandra Bucossi, Alex Rodriguez Suarez (Ed.). John II Komnenos, Emperor of Byzantium In the Shadow of Father and Son (İngilizce). Routledge. ss. 155-182. ISBN 9781315590547. KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
• Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü., & Pera Müzesi. .

• Ousterhout, Robert G. (2019). Eastern medieval architecture: The building traditions of Byzantium and neighboring lands. Oxford University. ISBN 978-0-19-027273-9. 
• Keykubatlı, Sercan (2018). İkonalarıyla Khora Manastırı Katholikonu. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 
• Özçelik, Ali Can (Nisan 2017). Kariye(Chora) Kilisesinin Mimari Değişimi ve Süsleme Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü. 
• Avcı Babacan, Sevil (1996), Son Devir Bizans Resim Sanatı ( İstanbul'da Palaigoslar Devri Anıtlarında), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Yüksek Lisans Tezi 

---

Avcı Babacan, Sevil (1996), Son Devir Bizans Resim Sanatı ( İstanbul'da Palaigoslar Devri Anıtlarında), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Yüksek Lisans Tezi 

---

Parekklesion Bölümü

Mezar şapeli olarak kullanılan Parekklesion bölümünde yer alan sahneler fresko tekniğinde işlenmiştir. Ana tema Akathistos ilahisi ekseninde işlenen Meryem ve diriliştir. Anıtsal eski ahit sahneleri süslenen bölümde, son yargı, asker azizler, kilise babaları, melekler ve en önemli olarak nitelendirebileceğimiz Anastasis ve son yargı sahneleri de yer alır.

---

Sahne Parekklesionun doğu bölümünde yer alan kubbemsi tonozda yer alır. Kubbemsi tonoz sayesinde resim yapılacak yüzey genişlemiş ve kubbenin simgesel önemi de kullanılmıştır. Kubbe cennetin örtüsü gibi bir simgesel anlam da taşımaktadır. Kompozisyonun Merkezinde İsa yer almaktadır. Tonozun tam ortasında ise göklerin bir melek tarafından dürülmesi gösterilmektedir. Melek bir tomar halinde dürmekte olduğu gökleri iki eliyle başının üzerinde taşımaktadır. Henüz sarılmakta olan gökte ay, yıldız ve güneş görülmektedir. Arka fon beyaz tutulmuştur. Merkezde yer alan yargılama sahnesi kuzey güney ekseninde dikdörtgen formda yayılmıştır. İsa ikinci gelişinde insanların yargıcı biçiminde mandorlası içerisinde yer almakta ve gökkuşağına oturmaktadır. Sağ elini yukarı kaldıran İsa bu hareketiyle sağdakilerin kurtuluşuna işaret etmektedir. İsa'nın iki yanında Meryem ve Vaftizci Yahya bulunmaktadır. Burada böyle bir deesis sahnesi oluşturulmuştur. Meryem ve Yahya İsa'dan insanlık için şefaat dilemektedir. İsa sol elini de aşağı uzatarak cehennemi işaret etmektedir. 333 Meryem ve Yahya'nın düzleminde de Havariler iki yanda simetrik olarak ellerinde kitaplarla sıralanmışlardır. Arka sıralarda ise melekler görülmektedir. Tonozun orta kısımlarını kaplayan bu sahnelerin çevresini seçilmişlerin korolarının bulunduğu dört bulut kümesi çevrelemiştir. İsa'nın hemen altında tahtın hazırlanışı yer alır. Bu taht son İmparatorun İsa'ya teslim edeceği hetoimasia'dır. İki basit dikdörtgen prizmadan oluşan tahtın üzerinde İncil durmaktadır. Tahtın iki yanında İsa'nın tahtının koruyucu melekleri kerubimler yer alır. Tahtın önünde diz çökmüş iki figür tahtı hazırlayan Adem ve Havva'dır. Tahtın altında yer alan terazi ruhları tartmaktadır. Bu figürün sağından yaklaşan melek elinde defter tutar. Terazinin diğer yanında İsa'nın ayağının dibinden başlayan bir ateş ırmağı cehennemi oluşturmaktadır. Küçük ve biçimsiz şekilde tasvir edilmiş şeytanlar günahkarları cehenneme sürüklemektedirler.

İsa burada başkalaşım geçirdiğini belirtir şekilde altın sarısı kıyafetleri ile resmedilmiştir. Adem, Havva ve diğer insanlar prokynesis halindedirler. İsa burada merhamet gösterir gibi değildir. Tamamen yargılayıcı kimliğindedir.

Sahnede yer alan yazıtlar ise şunlardır:

İsa'nın üst tarafında, "İsa'nın ikinci gelişi"; İsa'nın tahtını çevreleyen bir bulutun üzerinde kuzeydoğudan saat yönünde, “Peygamberler korosu”, “Havariler korosu”, “Din şehitleri korosu”, “Kadınlar korosu”, “Azizler korosu". “Piskoposlar korosu"

İsa'nın tahtının altında

sol tarafta "Gel, ey Babaʼmın kutsadığı (sevgili kulu), daha dünyanın kurtuluşunda senin için hazırlanmış olan krallığı (cennet) al"

sağ tarafta “Uzaklaş benden ey lanetlenen, şeytan ve onun melekleri için hazırlanmış olan sonsuz ateşe gir"

Keykubatlı, Sercan (2018). İkonalarıyla Khora Manastırı Katholikonu. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 

---

Sonuç olarak Kariye’deki sahneler daha büyük bir yakınlık hissine sahiptir ve dolayısıyla da duygusal olarak daha etkileyicidir. Bizanslı sanatçılar perspektif bilimi aracılığıyla yapay bir uzay yaratmaya çalışmadılar; aksine, bizler etkileşime girdiğimiz zaman canlanan üç boyutlu betimler yarattılar. Kariye Camii parekklesionu haricinde başka nerede, göklerin rulosu başımızın üzerindeyken, kutluların ödülleri ve lanetlilerin cezaları ile kuşatılmış halde Son Yargı’nın ortasından yürür geçeriz ve şapelin iki yanındaki mezarlarında yatan ölüler de yargılanmaya çağrılmak üzere beklerler (şek. 14 ve 15)?15 Parekklesion mimari mekâna oturtulmuş bir fresko programından ziyade bezemesinin bütünleşik parçası haline gelmiş bir mimari mekândır. Mimari mekân ve bezeme programı derin ve dramatik bir şekilde işler ve birlikte anlaşılmalıdır.

Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü., & Pera Müzesi. 

---

Doğu tonozunda yer alan bu kompozisyon klasik olarak Ayasofya, Pammakaristos ve Kariye’nin narteks’in de gördüğümüz deesis sahnelerinden farklı olarak daha geniş ve kalabalık bir kompozisyonda tasvir edilmiştir. Merkez de İsa sarı elbisesi ve halesi ile beyaz ve mavi renklerin bir arada kullanıldığı madalyonun içinde orans bir duruşla tasvir edilmiştir. Sağında Meryem, solunda ise Vaftizci Yahya yer alır. İsa’nın sağında ve solunda 12 havarisi haleler ve ellerinde kitaplar ile oturarak tasvir edilmiştir. Arkalarında ise başlarındaki halelerden anladığımız üzere kutsal kişiler yer alıyor. İsa'nın hemen arkasında ise melekler kalabalığı görülmektedir. Tonozun orta kısımlarını kapsayan bu iki sahnenin etrafı, seçilmişlerin korolarının bulunduğu dört bulut kümesi ile çevrilmiştir. Bu bulut kümeleri, tonozun çevresi boyunca az çok bir daire oluşturmaktadır. İsa'nın hemen altında, Tahtın hazırlanışı yer alır. İki basit dikdörtgen prizmadan oluşan tahtın üzerinde incil durmaktadır ve tahtın iki yanında da şerubimler vardır. Tahtın önünde diz çökmüş iki figürden soldaki Adem, sağdaki Havva'dır. Tahtın hemen altındaki terazi, ruhları tartmaktadır. Terazinin altında küçük, çıplak bir figür (bir ruh) durmaktadır. Bu figürün sağından yaklaşan iki melek, ellerinde defterler tutmaktadır. Terazinin öbür yanında ise, İsa'nın ayağının hemen dibinden başlayan bir ateş ırmağı akarak, pandantifteki cehennemi oluşturmaktadır. Küçük ve biçimsiz figürler (şeytan), bazı ruhları bu ateş ırmağının içine sürmektedir

Denizler ve Karalar Ölülerini Veriyor

Son yargı sahnesinin bulunduğu tonozun güneybatı pandantifinde yer alır. “Pandantifin üst kısmı karaları, alt kısmı denizleri betimlemektedir. Pandantifin her iki yanında, yarım figür melekler, borularını yere ve denize doğru çevirmiş öttürmektedirler. Karada, bazı ölüler mezarlarından doğrularak çıkmakta, denizde ise balıklar bazı insan organlarını ağızlarından çıkartmaktadır

Melek ve Bir Ruh

Son yargı sahnesinin bulunduğu tonozun kuzeybatı pandantifinde yer alır. Sarı elbiseli kanatlı bir melek önünde çıplak vaziyette duran bir ruhun başına dokunmaktadır. Diğer elini ise yukarı doğru kaldırmış vaziyettedir

Lazarus İbrahim Peygamberin Kucağında

Luka incilinin on altıncı bölümünde yazana göre Yoksul biri olan Lazarus ölünce melekler onu İbrahim’in yanına getirir ve yemek artıklarını Lazarus’a ceren zengin adam ise Lazarus’tan dilini serinletmesi için bir damla su ister. Burada ise beyaz bir arka fon üzerinde İbrahim peygamber mavi bir elbise ve hale ile oturarak tasvir edilmiştir. Kucağında ise çocuk olarak Lazarus’un ruhu oturmaktadır. Arkada ise pek çok çocuk ruhu görülmektedir. Figürler bitkisel bir fonun önünde tasvir edilmiştir

Zengin Adam Cehennemde

Doğu tonozunun güneydoğu pandantifinde yer almaktadır. Lazarus’a yemek artıklarını veren zengin adam burada cehennemde çıplak bir vaziyette tasvir edilmiştir. Son yargı sahnesinde İsa’nın altından akan ateş ırmağı cehennem ateşlerini oluşturmaktadır. “Alt tarafta, ağzı açılmış iki keseden altınlar saçılmıştır

Günahkarların Azabı

Doğu tonozunun altında güney lünet’inin sol tarafında yer alan dörde bölünmüş bir kompozisyondur. “…Her bir bölümde tek renk olarak (monokrom) cehennemin bir azabı betimlenmiştir. Sol üstte "Dişlerin Gıcırdaması", sağ üstte "Zifiri Karanlık", sol altta "Uyku Bilmeyen Kurtlar", sağ altta "Sönmeyen Ateş"

Seçilmişlerin Cennete Girişi

Doğu tonozunun altında kuzey lünette yer alır. Resmin merkezinde dikili bir taşa sarı bir fon içinde tasvir edilmiş ayasofya’daki pandantiflerde de bulunan kırmızı bir kerubim tasvir edilmiştir. “…sol tarafta, elinde anahtarla Aziz Peter'in başı çektiği seçilmişler grubu kapıya doğru ilerliyor. Bu kısmın arka planı koyu mavi, kapının sağ tarafında ise, çok zengin bir flora ile süslü cennet, içinde de elinde haçıyla "iyi Hırsız", eliyle içeri doğru davet ediyor, solda ise Meryem, iki meleğin ortasında durmakta. Arka fon beyaz renktedir

Özçelik, Ali Can (Nisan 2017). Kariye(Chora) Kilisesinin Mimari Değişimi ve Süsleme Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü. 

---

Parekklesion kubbemsi tonozla örtülü doğu bölümü, İsa’nın ölüler karşısındaki zaferine ve doğruların kurtarılmasına adanmış özenli Son Yargı sahnesine ayrılmıştır. Mezar şapeli için uygun bir konudur. Ayrıca kompozisyonun ana öğelerini kubbemsi tonoza benzersiz biçimde yerleştirerek, kubbenin “cennetin örtüsü” olan geleneksel simgeselliğini de ortaya koymak da konu ile uyumludur. 65 İsa’nın üst tarafında “İsa’nın ikinci gelişi”;İsa’nın tahtını çevreleyen herbir bulutun üzerinde kuzeydoğudan saat yönünde, “Peygamberler korosu”, “Havariler korosu”, “Din Şehitleri korosu”; İsa’nın tahtının altında sol tarafta “Gel, ey Baba’mın kutsadığı, daha dünyanın kuruluşunda senin için hazırlanmış olan krallığı al”, sağ tarafta“Uzaklaş benden ey lanetlenen, şeytan ve onun melekleri için hazırlanmış olan sonsuz ateşe gir” yazılıdır.

Doğu-batı ekseninde 4.77m, kuzey-güney ekseninde 4.69m’dir. İsa’nın mandorla’sının çapı .98m’dir. Gökyüzü rulosunun çapı .86m’dir.

Son Yargı’yı anlatan merkezi kompozisyon, birkaç sahneden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi, tam tonozun ortasında yer alan, göklerin bir melek tarafından rulo edilerek toplanmasını anlatan sahnedir. Melek, tomar halinde dürmekte olduğu gökleri iki eliyle başının üzerinde taşıyor. Henüz sarılmakta olan gökyüzü, üzerinde altın yaldız yıldızların, ay ve güneşin bulunduğu, beyaz fon rengiyle dikkat çekecek bir biçimde ışıldıyor. Merkezdeki bu sahnenin batısında, İsa’nın yargılama sahnesi, dikdörtgen bir kompozisyon olarak kuzey güney aksında uzanmaktadır. Ortada tahtında oturan İsa’nın sağında Meryem, solunda Yahya ayakta durmakta, her iki tarafta oturan Havariler dizilmektedir. İsa’nın hemen arkasında ise melekler kalabalığı görülmektedir. Tonozun orta kısımlarını kapsayan bu iki sahnenin etrafı, seçilmişlerin korolarının bulunduğu dört bulut kümesi ile çevrilmiştir. Bu bulut kümeleri, tonozun çevresi boyunca az çok bir daire oluşturmaktadır. İsa’nın hemen altında, Tahtın hazırlanışı yer alır. İki basit dikdörtgen prizmadan oluşan tahtın üzerinde İncil durmaktadır ve tahtın iki yanında da şerubimler vardır. Tahtın önünde diz çökmüş iki figürden soldaki Adem, sağdaki Havva’dır. Tahtın hemen altındaki terazi, ruhları tartmaktadır. Terazinin altında küçük, çıplak bir figür (bir ruh) durmaktadır. Bu figürün sağından yaklaşan iki melek, ellerinde defterler tutmaktadır. Terazinin öbür yanında ise, İsa’nın ayağının hemen dibinden başlayan bir ateş ırmağı akarak, pandantifteki cehennemi oluşturmaktadır. Küçük ve biçimsiz figürler (şeytan), bazı ruhları bu ateş ırmağının içine sürmektedir. (Resim 17– 18 – 19 20)66

Uygun,I., (2013), CHORA MANASTIRI KİLİSESİ PAREKKLESİON RESİM PROGRAMI.ANADOLU ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ SANAT TARİHİ BÖLÜMÜ

Tekfur Sarayı

Tekfur Sarayı veya Porphyrogenitus Sarayı (Palace of the Porphyrogenitus) tüm dünyada geç Bizans mimarisinin görece bozulmamış örneklerinden biridir. İstanbul'da Fatih ilçesi sınırları içerisinde, Edirnekapı semtinde bulunmaktadır.

Tarihi

Tekfur Sarayı,1885, Sebah & Joillier fotoğrafı

13. Yüzyılın sonlarında veya 14. yüzyılın başlarında, Blaherne saray kompleksinin bir parçası olarak inşa edilmiştir. 10.-14.yüzyıl arasında yapılmış olduğu tahmin edilen yapı hakkında tartışmalar sürmektedir. Ancak zemin kat ile birinci katta kullanılan duvar tekniği arasındaki farklılık, ayrıca mekanın 3, güney duvarının 4 bölüme ayrılmış olması yapının iki ayrı dönemde inşa edildiğini düşündürmektedir. Bu dönemlerden  ikincisinin Paleologos Hanedanı dönemi olduğu kesindir.

Saray, ilk bakışta 10. yüzyıl imparatoru VII. Konstantin Porphyrogenitus’tan sonra isimlendirilmiş gibi görünmesine rağmen, aslında İmparator VIII. Michael Palaiologos’un oğlu Konstantin Palaiologos’tan sonra isimlendirilmiştir. Adı ‘mor doğmuş’ anlamına gelen “Porphyrogenitus” ülkede hüküm süren bir imparatorun burada doğduğu anlamına gelmektedir.

Tekfur, Bizanslı yerel yöneticiye verilen addır. Tekabur, Ermenice kral demektir.  Bu saray, Bizans İmparatorluğu’nun son yıllarında imparatorluk konutu olarak hizmet vermiştir. 1453’te Osmanlı İmparatorluğu'nun İstanbul'u fethi sırasında dış duvarlara yakınlığından dolayı büyük zarar görmüştür.

Osmanlı, tekfur sarayını, saray olarak kullanmamıştır. 15.yüzyılın ikinci yarısı saray bölgesinde Selanik civarından Yahudi aileler yerleştirilmiştir. 16.yüzyılda kısmen yıkılmış olan saray ve civarındaki eski bir sarnıç bir dönem sultanın hayvanlarını barındırmak için kullanılmıştır. 17.yüzyıldan itibaren sık sık “Tekfur Sarayı” adıyla anılan yapıya seyahatnamelerde ayrıntılarıyla değinildiği görülür.  1719 yılında, sarayın avlusunda Sadrazam İbrahim Paşa’nın kararıyla, İznikli ustalar tarafından işletilen bir çini atölyesi kurulmuştur. 1721 yılında ise Başmimar Mehmed Ağa tarafından atölyeler, bir fırın ve değirmen yaptırılmıştı. Bu atölyelerde üretilen çiniler III. Ahmet Çeşmesi’nde, Kasım Paşa Camii'nde ve Hekimoğlu Ali Paşa Camii'nde kullanılmıştır. Ancak kısa bir süre sonra çini atölyesi kapanmıştır. 19. yüzyılda sarayın kuzeyi cam fabrikası olarak işlev görmüştür. 1805 yılında Adilşah Kadın tarafından civarda vakfedilen Şişehane Mescidinin adını, bu fabrikada aldığı düşünülmektedir. Hatta sarayı doğu ve güney taraftan çevreleyen yolun ismi "şişehane sokağı" olarak adlandırılmıştır. 1864 yılında buradaki Yahudi evlerinde çıkan yangında sarayın önemli bölümleri, mermer yapı taşlarıyla iç donanımı ve güneydoğu köşesindeki balkon büyük zarar görmüştür. Bu sırada Saray avlusunun kuzey bölümünde ise cam fabrikası hala işlemektedir. Fabrikanın artıkları nedeniyle saray avlusunun seviyesi oldukça yükselmiştir. 1955 yılında bu fabrikanın yeri değiştirilmiş ve Tekfur Sarayı Ayasofya Müzesi Müdürlüğü'ne bağlanmıştır. Ayasofya Müzesi yönetimi tarafından avlu molozlardan temizlenmiş ve eski seviyesi ortaya çıkarılmıştır.

1993 yılında Tekfur Sarayı çini imalatı fırınlarını bulmak üzere yüzey araştırma çalışmaları, Filiz Yenişehirlioğlu başkanlığında başlamıştır.1995 yılında TC. Kültür Bakanlığı, Türk İslam Eserleri Müzesi denetiminde katılımlı kazı çalışmalarına dönüşen araştırmalar, 2001 yılında sonu ermiştir. 2005-2014 tarihleri arasında geçirdiği restorayon çalışmalarından sonra Tekfur Sarayı, İBB'ye bağlı Osmanlı Çini Müzesi olarak ziyarete açılmıştır. Müzede Tekfur Sarayı arkeolojik kazılarında açığa çıkartılan yeni kalıntılar, çini, cam, çömlek gibi buluntular sergilenmekte ayrıca hologram teknolojisiyle çömlek yapımının anlatıldığı animasyonlar da yer almaktadır.

Mimarisi

Piri Reis İstanbul Haritası, Tekfur Sarayı Detayı, 1521

Tekfur sarayı Eski Theodosius Suru’nun kuzey ucunda, keskin bir sur burcu ile Orta Bizans döneminde (muhtemelen 10. yüzyıl) yapılan dikdörtgen kalın kule arasında, iç duvar ile dış duvar üzeninde inşa edilmiştir. Saray dikdörtgen bir plan şemasına ve avlulu bir yapıya sahiptir. Yapı malzemesi olarak, sarayın duvar örgüsünde beyaz küfeki taşı ve tuğla kullanılmıştır. Sütunlu kemerlerle avluya açılan zemin katın üzerinde iki kat daha bulunur. Katların birbirinden ahşap döşemeler ile ayrıldığı tahmin edilmektedir. Sarayın 2. katı surlarının üzerinden görülebilmektedir. Zemin ve 2. katları servis elemanlarının kullandığı; imparator bu sarayı kullandı ise, orta katta bulunduğu düşünülmüştür.

Sarayın şehre bakan, doğu cephesinde bir balkon olduğu düşünülür. Piri Reis’in İstanbul Şehri haritasında bu saray, üstünü örten çifte meyilli çatısı ve bitişiğindeki burç üzerinde bulunan balkonu ve bunu koruyan sundurması ile resmedilmiştir.

Galeri

• 
• 
  Sarayın kalıntıları (2007)
• 
  İç avludan göründüğü şekliyle duvarlar
• 
  Şapelden kalanlar (güney duvarı)
• 
  Mermer süslemesi (güney duvarı)
• 
  Arka planda Tekfur Sarayı, önde Theodosian Surları'yla

Kaynakça

Özel

Genel

• Dirimtekin, Feridun (1956). Fetihten önce Haliç Surları. İstanbul Enstitüsü. Erişim tarihi: 17 Haziran 2020. 
• Freely, John (Aralık 2005). Selahattin Özpalabıyıklar (Ed.). İstanbul'un Bizans Anıtları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 208. 975-08-1030-9. 
• Cruikshank, Dan (1996). Sir Banister Fletcher's A History of Architecture. Architectural Press. ISBN 0-7506-2267-9. 
• Blair, Shelia (1996). The Art and Architecture of Islam, 1250-1800. Yale University Press. ISBN 0-300-06465-9. 
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society (İngilizce). Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2. 
• Van Millingen, Alexander (1899). Byzantine Constantinople: The Walls of the City and Adjoining Historical Sites (İngilizce). Londra: John Murray Ed. 
• Müller-Wiener, Wolfgang (1977). İstanbul'un tarihsel topografyası: 17. yüzyıl başlarına kadar Byzantion-Konstantinopolis-İstanbul. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 
• Çalışlar Yenişehirlioğlu, Filiz (2012). İstanbul Arkeolojisi ve Çini/Seramik Üretim Merkezleri (PDF). İstanbul Araştırmaları Yıllığı,1. 
• Yenişehirlioğlu, Filiz (2003). "Tekfur Sarayı Çini Fırınları Kazısı 1995-2001". 24. Kazı Sonuçları Toplantısı. 1.cilt. Ankara: TC.Kültür Bakanlığı Yayınları. ss. 329-344. ISBN 975-17-3086-4. 
• Çiğdem Gençler Güray, Ömür Bakırer (2017). "Tekfur Sarayı Kazılarında Ortaya Çıkarılan Cam Buluntular Üzerine Yapılan Son Çalışmalar". Osmanlı Dünyasında Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları (PDF). Beytepe, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları. ss. 111-117. 
• Tanrıverdi, Ünal (2019). Bizans ve Osmanlı'nın Buluştuğu Yer: Tekfur Sarayı. Üsküdar Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi. 

Dış bağlantılar

• 3D reconstruction of the palace from the Byzantium 1200 website
• Tekfur Saray Byzantine Palace of the Porphyrogenitus
• Pictures of the situation in 2015
• İstanbul Valiliği
• T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) / Tekfur Sarayı ve Tanıtımı
• Tekfur Sarayı

Thedoros Metokhites (1270-1332) Bizans'ın 1321-1328 yılları arasındaki Megas logothetes'sidir. Khora Manastırı'nın onarımını üstlenen entelektüel, aydın ve sanatsever bir kişidir.

Theodor Metokhites

Yaşamı

Theodor Metokhites 1270 yılında Konstantinopolis'te (İstanbul), aristokrat bir ailenin oğlu olarak doğmuştur. Metokhites'in yaşamı ile ilgili bilgilerimizin büyük bir kısmı kendi yazdığı şiirlerinden gelmektedir. Babası Georgios Metokhites, İmparator VIII. Mikhael Palaiologos’un Vatikan büyükelçisidir. Ancak,1283 yılında VIII. Mikhael, II. Andronikos tarafından tahttan indirilince, Metokhites ailesi Anadolu'ya sürgüne gönderilmiştir. Sürgünde bulundukları dönemde Helenistik kökenli trivium (dil bilgisi(gramer), söylem(retorik), mantık)nve quadrivium (geometri, aritmetik, astronomi ve müzik) eğitimini almıştır. Ayrıca antik felsefe ve din bilimini de kendi çabaları ile öğrenmiştir. 1290 yılında, bir asya gezisi sırasında Nikaia'ya (İznik) uğrayan İmparator II. Andronikos’un dikkatini derin bilgisi ve entelektüel donanımı sayesinde çekmeyi başarmıştır ve imparatorun himayesine girmiştir. Metokthites, 1328 yılında II. Andronikos tahttan indirilinceye kadar imparatorun yanında bulunmuştur. Bu sürede devlet bürokrasisinde hızla yükselmiştir. 1291 senato üyesi olmuş, devlet bürokrasisi içinde İmparator’dan sonra gelen en yüksek memurluk olan, hazineden sorumlu Logothetes görevine getirilmiştir. 1305 yılında ise bütün imparatorluğun başbakanı olmuş, imparator ile halk arasında bir ara bulucu vazifesi üstlenmiştir. 1316 yılında İmparator tarafından, sarayın koruması ve yönetimi altında olan Khora Manastırı’nı restore etmesi için ’ktetor’ (bani) olarak atanmıştır. Manastırın restorasyonu 1321 yılında tamamlanınca sarayın en önemli ünvanı olan ’Büyük Logothete’ unvanı ile onurlandırılmıştır. Theodoros Metokhites, kızını İmparator’un yeğeni Ioannes Palaiologos ile evlendirerek, imparatorluk ailesi ile akrabalık ilişkileri de kurmuştur.

Şiirlerinde Metokhites, Khora'nın dünyanın el güzel manastırlarında biri olmasını istediğini, ve bunun için gereken her şeyi yaptığını söylemektedir. Metokhites, kurduğu Khora manastırı ve özellikle bu manastırda oluşturduğu büyük kütüphane ile övünmektedir. Bu kütüphanenin binasına ilişkin kesin bir arkeolojik veri bulunmamasına karşın, manastır içerisinde böyle bir kütüphanenin var olduğunu hem Metokhites’in kendi şiirlerinden, hem de sürgündeyken manastırın rahiplerine gönderdiği mektuplardan anlaşılmaktadır.

İmparator II. Andronikos 1328 yılında tahttan indirilince , Theodoros Metokhites de yeni imparator tarafından Trakya’ya, Didymotekhos’a (Dimetoka) sürgüne gönderilmiş, iki yıl sürgünde yaşamış, burada yaşadığı acıları, sürgün yıllarını, çok karmaşık edebi örgüsü olan  şiirlerinde anlatmıştır. 1330 yılında damadının da yardımlarıyla Konstantinopolis’e dönmesine izin verilince, Khora Manastırı’na gitmiş ve ktetor olmasının haklarını kullanarak burada Rahip Theoleptos adıyla yaşamaya başlamıştır. Bizans'ta manastır kurucusu birçok aristokrat, Ktetor ünvanının kendilerine verdiği ömür boyu kullanabilecekleri hakkı kullanarak, yaşamlarının son dönemlerini, kurdukları manastırda geçirirlerdi. Metokhites, iki yıl sonra 1332 yılında, Khora Manastırı’nda ölünce kilisenin güney tarafına bitişik olan pareklesiondaki mezar nişine gömülmüştür.

Hakkında

Theodoros Metokhites, sanatı ve bilimi destekleyen, doğrudan ürünler veren ve Bizans kültüründen günümüze kadar ulaşan izler bırakan bir aristokrat olarak karşımıza çıkmaktadır. Metokhites engin bilgisi ve pek çok alana duyduğu ilgiyle, Mikhail Psellos ya da Patrik Photios gibi Bizans'ın ünlü bilginleriyle eş tutulmuştur. Bilge-bürokratlar içinde yeri oldukça önemlidir. Bürokratik gücü ve muazzam serveti sayesinde sanat ve edebiyatın bir destekçisidir.

Yüksek bir bürokrat olan Metokhites, bu dünyadaki ününün kendisinden sonra da sürmesini istemektedir. Khora Manastırı’nı yeniden yaptırması ve kütüphanesini donatması onun iyi bir Hristiyan olarak ölümden sonraki hayatıı da düşündüğünü göstermektedir. Zengin kütüphanesi ise bu dünyadaki ününü gelecek kuşaklara aktaracak, hem de işlediği bu büyük sevaptan ötürü Tanrının takdirini kazanmasını sağlayacaktı. Metokhites iyi bir Hristiyandır, ancak bağnaz değildir.  Kilise ile karşı karşıya gelmemeye özen göstermiştir. Dini konuları tartışmaktan yana olmamış, sadece inançlı olmayı tercih etmiştir.

Çalışmaları

Metokhites son derece üretken bir yazar ve bilim insanıydı. Arkasında bıraktığı eserleri; retorikleri, 20 şiiri, nazım ile yazdığı vasiyeti, felsefi metinler koleksiyonu ve astronomi üzerine 2 eseri olarak sıralanabilir. Metin koleksiyonu "Hypomnematismoi kai semeoses gnomikai", tarih, edebiyat ve düşünce üzerine 70 den fazla Yunan yazarın materyallerini içermektedir. Ayrıca geç Bizans döneminde Aristoteles felsefesi hakkında yazılmış en kapsamlı yorumlar da bu eserde bulunmaktadır.

Kariye ve Metokhites

Theodor Metokithes, edebiyat ve siyaset alanındaki başarılarının yanında Khora manastır kilisesindeki gerek mimari çözümleme ve gerekse mozaik, fresko süslemelerinde uyguladığı ustalık ve ahenk ile dini tasvirlerin kronolojik bir uyum içinde, ikonografik olarak anlatımlarında da oldukça başarılı olmuştur. Bu açıdan bakıldığında İtalya’da Giotto (1266-1337) ile başlayan Rönesans akımı ile birlikte Bizans’ta da yeni bir sanat akımının başlamasına öncülük ettiği söylenebilir.

Theodor Metokhites bir başbakan ve bir bilim insanı olarak oldukça güçlü, entellektüel ve zengin bir insandır. Bu sayede Kariye'nin yapımında, ressam ve baş duvar ustasının yeni ifade biçimleri geliştirmesine olanak verecek bir ortam sağlayabilmiştir. Khora Manastırı katholikonu olarak yeniden inşa ve dekore edilen Kariye, Theodoros Metokhites'in sanat koruyuculuğunu temsil etmektedir. Bina programında, eski unsurlara karşı ustalıkla ortaya konan yeni mimari eklemeler buluyoruz. Metokhites eski kilise merkezini yıkıp yeniden inşa ettirecek bir bütçeye sahip olmasına rağmen bunu tercih etmeyip yapının eski çekirdeğini koruyarak inşayı seçmiştir. Eski ve yeninin birlikte kullanımı rastgele değildir. Yeni bölümler tarihe bir cevap ve geçmişle sembolik bir ilişki kurma girişimi olarak anlaşılabilir. Postmodernizmde olduğu gibi Metokhites’in mimarisi de yerleşik kuralları yıkmaktan mutluluk duymuş ve onda geçmişle görsel bir diyalog başlatmak amacı gütmüştür.

Bir bilim adamı olarak Theodoros Metokhites geçmişle ve tarihteki kendi yeri ile de oldukça ilgileniyordu. Bu Kariye'nin mozaik programında da görülebilmektedir. Ayrıca Kariye'nin mozaik ve fresk programı zamanının kabul gören kanunlarından daha farklı ve yenilikçidir. Kompozisyonlarda, normalde birbirinden bağımsız unsurlar, düzensiz boşlukları doldurmak için değiştirerek dekorasyon ile birleştirilmiştir. Mimari arka fonlar sahne dekoru gibi kullanılmıştır ve kumaş, bitki gibi ayrıntılar ile doldurulmuştur. Denge yerine asimetri vardır.

Kaynakça

Akyürek, Engin (1996). "Ondördüncü Yüzyılda Yaşamış Bir Hemşerimiz: Theodoros Metokhites". Vedat Çorlu (Ed.). Dünya Kültürü Felsefe, Sanat, Edebiyat ve Kültür Tarihi Üzerine Yazılar 1. Kitap. Kabalcı Yayınevi. ISBN 975-7942-36-7. KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)

Hockey, Thomas (2007). The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Springer Reference. New York: Springer. s. 776. 

Keykubatlı, Sercan (2018). İkonalarıyla Khora Manastırı Katholikonu. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 

Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü., & Pera Müzesi. .

Ousterhout, Robert G. (2019). Eastern medieval architecture: The building traditions of Byzantium and neighboring lands. Oxford University. ISBN 978-0-19-027273-9. 

Özçelik, Ali Can (Nisan 2017). Kariye(Chora) Kilisesinin Mimari Değişimi ve Süsleme Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü. 

Çağlar, Berna (1 Haziran 2015), Kariye Camisi'ndeki (Chora Manastırı Kilisesi) Duvar Resimlerinin Koruma ve Onarım Süreçleri Üzerine, Sanat ve Tasarım Dergisi