Kara Ahmed Paşa
| Kara Ahmed Paşa | |
|---|---|
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 6 Ekim 1553 - 29 Eylül 1555 | |
| Hükümdar | Kanuni Sultan Süleyman |
| Yerine geldiği | Damat Rüstem Paşa |
| Yerine gelen | Damat Rüstem Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Ölüm | 29 Eylül 1555 İstanbul |
| Milliyeti | Arnavut |
| Evlilik(ler) | Fatma Sultan |
| Bitirdiği okul | Enderun |
Kara Ahmed Paşa, (ö. 29 Eylül 1555, İstanbul), Kanuni Sultan Süleyman döneminde 6 Ekim 1553 ile 28 Eylül 1555 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır. I. Selim'in en küçük kızı ve Kanuni Sultan Süleyman'ın en küçük kız kardeşi Fatma Sultan'ın eşidir.[1]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Arnavut asıllıdır.[1] "Ahmed Paşa Külliyesi" vakfiyesinde babasının adı "Abdülmuîn" olarak verilmiştir.[2][3][4] Devşirme sistemi kapsamında İstanbul'a geldi ve Enderun'da yetişti. "Kapıcıbaşı" rütbesiyle Enderun'dan mezun oldu. Mezuniyetinin ardından, önce "kapıcıbaşı", ardından 1534'te "yeniçeri ağası" olarak tayin edildi.[5]
Kara Ahmed Paşa, Osmanlı ordusu ile Boğdan Seferi'ne katıldı. 1543 Macaristan Seferi'ne Rumeli Beylerbeyi olarak katılarak Valpo, Siklos, Estergon, İstolni Belgrad'ın zaptında önemli hizmetler sağladı.[1] 1551'de Sokullu Mehmed Paşa’nın Temeşvar Kuşatması'ndaki başarısızlığı, Lipova ve Erdel’in kaybedilmesi üzerine Ahmed Paşa, 22 Nisan 1552'de "ikinci vezir" sıfatıyla Boğdan Seferi komutanlığına tayin edildi. Erdel’in yeniden ele geçirilmesinin hedeflendiği bu seferde Temeşvar Kalesi’ni kuşattı. 28 gün süren zorlu bir mücadelenin sonunda 26 Temmuz 1552'de kale teslim alındı.
1553'te Nahcivan Seferi'ne katılmak üzere İstanbul'a döndü.[4]
Sadrazam Rüstem Paşa daha önce kendine bağlı bir ordu ile Anadolu'da ilerlemeye devam etmekteydi. İddiaya göre Rüstem Paşa, büyük şehzade Mustafa'ya karşı Hürrem Sultan'ın hazırladığı iddia edilen komplo planını uygulamaya koydu. Sefer sırasında padişaha, Şehzade Mustafa'nın tahtı ele geçirmek için planlar yaptığını bildiren raporlar gönderilmişti. Sultan Süleyman, büyük oğlundan şüphelenmeye başladı ve meselenin hâlli için şehzadenin cezalandırılmasına karar verildi. Şehzade Mustafa, 6 Ekim'de Konya Ereğlisi'nde sefer ordusuna erişti. Şehzade, Otağ-ı Hümâyûn'a vardığında cellatlar tarafından karşılandı ve dilsiz cellatlar tarafından boğularak idam edildi.[4]
Kapıkulu bölüğü, Şehzade Mustafa'nın idamından çok etkilendiler ve bunu bir cinayet sanıp eyleme geçtiler. Bunda kabahatlinin Sadrazam Rüstem Paşa olduğunu düşündüler. Bunun haberini hemen alan padişah aynı gün Sadrazam Rüstem Paşa'yı azletti ve damadı olan Rüstem Paşa'yı İstanbul'a geri gönderdi. Kendisine sadrazamlık teklifi geldiğinde, ileride başına geleceğini bilircesine, bu makama gelmeye istekli olmayan Paşa, Sultan Süleyman'a şart sundu. Sultanın, kendisini hiçbir zaman azletmeyeceğine dair yemin etmesi üzerine sadrazamlığı kabul etti.[1] Böylece 6 Ekim 1553 günü ikinci vezir olan Kara Ahmed Paşa'ya sadaret mührü verildi ve yeni sadrazam olarak atandı.[4]
Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
Şehzade Mustafa taraftarı olduğu, Mısır valiliği yapan Semiz Ali Paşa'yı bertaraf etmek için entrikalar içerisinde olduğu ileri sürülse de, Rüstem Paşa'ya sadrazamlığı temin etmek isteyen Hürrem Sultan ve Mihrimah Sultan'ın entrikasına kurban gittiğine kanaat getirmek daha doğrudur. Sultan Süleyman, Topkapı Sarayı'nda, vezirlerin yanına giderken, arz odasının önünde Kara Ahmet Paşa'nın idamına karar verdi. Böylece 28 Eylül 1555’te Kanuni Sultan Süleyman’ın emri ile boğdurularak idam edildi.[1]
Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]
Sicil-î Osmanî'de şöyle değerlendirilmiştir:[2]
Gazi, gayretli, herkese haddince riayet eder, insaflı bir zat idi.
Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Topkapı'da kıymetli çinilerle süslü olan cami kendisinin olup vefatından biraz önce yaptırmaya başlamışsa da tamamlanmasını görememiştir. (bkz. Gazi Ahmed Paşa Camii) Vefatında eksik kalan kısımlara kethüdası Hüsrev Bey tarafından tamamlatılmış ve camii 1559/60 yılında ibadete açılmıştır. Türbesi, caminin yanında bulunmaktadır.
Popüler kültürdeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]
2003 yapımı Hürrem Sultan dizisinde Hüseyin Avni Danyal, 2011 yapımı Muhteşem Yüzyıl dizisinde ise Yetkin Dikinciler tarafından canlandırılmıştır.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e Mustafa Cezar (2011). Mufassal Osmanlı Tarihi (PDF). Cilt: II. Türk Tarih Kurumu. s. 1035. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024.
- ^ a b Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar), "Ahmed Paşa (Kara)" (1996), Sicill-i Osmani, C.I say. 198-199, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 Online: [1]
- ^ Uluçam, Müjdat, "Ahmed Paşa (Kara)", (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.1 s.149 ISBN 975-08-0072-9
- ^ a b c d Emecen, Feridun, "Kara Ahmed Paşa" (2001) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:24 Sayfa:357-358 İstanbul:TDV Yayınları. Online:[2]
- ^ Yeniçeri ağalığına atanma tarihi tartışmalıdır. Bu tarih "Sicill-i Osmani'de" 1530 olarak geçer, "Osmanlılar Ansiklopedisi"nde ise 1521 olarak verilmiştir. Emecen TDV İslam Ansiklopedisi'nde Irakeyn Seferi’nde Bağdat önlerine gelindiğinde Kasım 1534'te yeniçeri ağası olduğunu iddia etmektedir. 1537'de "Korfu Seferi"ne yeniçeri ağası olarak katılmıştır. 1538'de "Boğdan Seferi"'nde de yeniçeri ağası olarak Kırım Hanı'nın ordusu yanında harekat yapmıştır. 1541'de Sadrazam Lütfi Paşa'nın azledilmesinden sonra Rumeli Beylerbeyliğine gönderildi. Aynı yıl Rumeli Beylerbeyi olarak bir Avusturya ordusu tarafından kuşatılmış olan Peşte'yi kuşatmadan kurtarmak için yapılan "Macaristan Seferi"ne katıldı. Peşte kuşatmadan kurtarıldıktan sonra Valpo ve Siklós kalelerini ele geçirmede büyük rol oynadı. Takiben Estergon Kalesi ve İstolni-Belgrad Kalesi'nin 22 Haziran - 4 Eylül 1543 tarihlerinde kuşatılıp fethedilmelerinde hazır bulundu. Bu harekatta gösterdiği üstün başarı nedeniyle üçüncü vezirlik unvanı verildi. 1548 yılında I. Selim'in kızı Fatma Sultan ile evlenmesinin ardından ikinci vezirlik unvanı verildi. O yıl padişah Kanuni Sultan Süleyman, Safavi Şahı Tahmasb'ın kardeşi olan Elkas Mirza’nın Osmanlılara sığınmasını fırsat bilip Safavi İran ile harbe karar verdi. İkinci vezir Kara Ahmed Paşa İran serdarlığı görevine getirildi. Padişah ve ordu 29 Mart 1548 günü İstanbul’dan hareket etti. Serdar olan Kara Ahmed Paşa önden yeniçeri ve sipahilerle hareket ederek Erzincan’a Safavi Şahı Tahmasb’ın üzerine yürüdü. Burada Şah Tahmasb’ın geri çekildiği haberi geldi. Kara Ahmed Paşa emrindeki güçler ile Safavilerin geride kalan ordusu arasında Kemah, Erzincan'da yapılan muharebede Kara Ahmed Paşa ordusu büyük bir galibiyet kazandı. Ana Osmanlı ordusu Hoy'a varınca Şah Tahmasp Kazvin'e çekildi ve Osmanlı ordusu 27 Temmuz'da Tebriz'i fethetti. Tebriz'de beş gün kalan Sultan daha önce kuşatılıp alınamayan Van kalesi üzerine geçti. Bu kale kuşatılıp 10 gün süren muhasaradan sonra 25 Ağustos 1548'de ele geçirildi. Sultan Süleyman Van'dan Diyarbakır’a, sonra da Halep’e geçti ve 1548/49 kışını ordusu ile orada geçirdi. 1549 ilkbaharında askeri kampanya yeniden başladı. İkinci vezir olan Kara Ahmed Paşa Gürcistan'a sefere gönderildi. Kara Ahmed Paşa bu "Gürcistan Seferi"'nde önce 25 Ağustos 1549'da Erzurum'a geçti. Oradan geçtiği Tortum kalesini 2 gün süren kuşatmadan sonra 11 Eylül'de ele geçirdi. Takiben Nikhak’ kalesini ve Akçakale’yi aldı. Çoruh Nehri vadisinde bulunan Kamhis, Peneskerd, Anzov, Pertekre kaleleri fethedildi ve burada yeni bir Osmanlı Sancak beyliği kuruldu. Berakan, Gömge, Perak, Gemele, Samagar, Ahadır kaleleri ve mevkileri fethetti. 1547'de Avusturya ile imzalanan barış antlaşması bozuldu. 1551'de Rumeli Beylerbeyi Sokullu Mehmed Paşa serdarlığı altında Edirne'ye bir sefer düzenlendi. Bu seferde başarılı olmakla beraber Temeşvar kuşatması başarısız oldu ve ordu geri çekildi. Bunun üzerine Kara Ahmed Paşa'ya 1552'de Macaristan serdarlığı verildi. 10 Temmuz 1551'de başlayan ve 19 Ekim 1552 tarihinde sona eren bu Erdel Seferi'nde Erdel'nin kontrol edilmesi hedeflenmişti. Kara Ahmed Paşa önce Temeşvar Kuşatması'nı başlattı. Bu kale Avusturyalı Losanczy tarafından savunulmakta idi ve kale gayet mustahkem idi. Kuşatma 28 gün sürdü ve 26 Temmuz 1552'de kale teslim oldu. Osmanlı Mühimme Defteri belgeleri arasında Kara Ahmed Paşa'nın İstanbul merkeze gönderdiği iki rapor (ariza) bulunmaktadır. İlk rapora göre kaleyi ele geçirdikten sonra kaleyi savunmak için diğer kalelerden 750 asker getirip kaleye yerleştirdiğini bildirmektedir. Bu kalenin bir beylerbeylik merkezi olmasını tavsiye etmektedir. İkinci raporda ise bu kalenin kuşatılmasından önceki ve kuşatılması sırasındaki harekat sırasında 20 kadar kalenin ele geçirildiğini ve bunlardan 5 tanesi haricinde diğer kalelerin yıkıldığını ve sadece Lipova Kalesi'nin tamir edildiği bildirilmektedir. Aynı raporda Temeşvar fethinden sonra Solnok kalesi üzerine yürünüp bu kalenin ele geçirildiği ve ordunun Eğri Kalesi üzerine harekete geçtiği bildirilmektedir. (Mühimme Defteri, TSMK, Koğuşlar, nr. 888, vr. 346b-347a, 445a-b)
Dış kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954, 8. bas.:2003) Osmanlı Tarihi II. Cilt, İstanbul'un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar , Ankara: Türk Tarih Kurumu ISBN 975-16-0012-X say.:551
- Danişmend, İsmail Hami, (2011), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 6 Cilt, İstanbul:Doğu Kütüphanesi, ISBN 9789944397681 C.:5 say.:18
- Danişmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
- Uluçam, Müjdat, "Ahmed Paşa (Kara)", (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.1 s.149 ISBN 975-08-0072-9
- Clot, Andre, (Tr.çev.:Ilgaz, Turhan) (1987, 4.bas.:1994), Muhteşem Süleyman, İstanbul:Milliyet Yayınları
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Emecen, Feridun, "Kara Ahmed Paşa" (2001) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:24 Sayfa:357-358 İstanbul:TDV Yayınları. Online:[3]
- Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar), "Ahmed Paşa (Kara)" (1996), Sicill-i Osmani, C.I say. 198-199, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 Online: [4]
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Damat Rüstem Paşa |
 Osmanlı Sadrazamı 6 Ekim 1553 - 29 Eylül 1555 |
Sonra gelen: Damat Rüstem Paşa |
