Canlandırılan dillerin listesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

 

Diriltilen veya canlandırılan bir dil, sözlü veya yazılı bir dil olarak dilin neredeyse veya tamamen yok oluşundan sonra kasıtlı olarak canlandırılan ve eski statüsünün bir kısmını yeniden kazanmış olan dildir.[kaynak belirtilmeli]

Yok olmanın en yaygın nedeni, yerel dillerin daha geniş bir egemen ulus devlet içinde marjinalleşmesidir; bu, bazen düpedüz siyasi baskıya varabilir. Bu süreç normalde daha fazla merkezileşme ve asimilasyon için ekonomik ve kültürel baskılarla birlikte işler. Bir dil bu şekilde marjinal hale geldiğinde, onu düşük sosyal statü ve yoksullukla ilişkilendiren ve sonuç olarak bir sonraki nesle aktaramayan geri kalan konuşmacıları tarafından genellikle "işe yaramaz" olarak algılanır.

Aborjin Avustralya dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaklaşık 800 lehçeyi içeren 250'den fazla orijinal Aborjin Avustralya dilinin büyük bir kısmı, kolonizasyondan bu yana yok oldu veya neredeyse yok oldu. 20. yüzyılın sonlarından beri bunların çoğunu canlandırma çabaları var.[1] First Languages Australia olarak bilinen ulusal proje (2021 (2021) itibarıyla) Federal Hükûmet tarafından yaptırılan Öncelikli Dilleri Destekleme Projesi kapsamında bunlardan 39 tanesini destekledi. Bu proje, ülke çapındaki diğer dil projelerini bir finansman kuruluşu olarak desteklemektedir.[2] Güney Avustralya'daki Mobil Dil Ekibi (April 2021 (April 2021) itibarıyla) web sitesinde 46 dil veya lehçe listeliyor Ngarrindjeri, Kaurna, Kokatha, Lower Arrernte ve Pitjantjatjara dahil olmak üzere üzerinde çalıştığı birçok dilden birkaçı.[3]

  • Barngarlaca (Parnkalla, Banggarla), Güney Avustralya'nın Eyre Yarımadası'ndaki Barngarla halkının dilidir. Ghil'ad Zuckermann (Adelaide Üniversitesi) ve Barngarla topluluğu tarafından 170 yıllık belgelere dayanarak yeniden canlandırılmaktadır.
  • Diyarice, Güney Avustralya'nın en kuzeyinde, Kati Thanda'nın (Eyre Gölü) doğusunda konuşulur. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Alman Lutherci misyonerler tarafından yapılan çalışmalar ve çeviriler, kapsamlı bir yazılı form oluşturdu. 21. yüzyılın başlarında, Diyari'nin yalnızca birkaç akıcı konuşmacısı kaldı. Bununla birlikte, 2013 yılına kadar Peter K. Austin, dilin bir sözlüğünü ve dilbilgisini üretti ve 2019 itibarıyla, okullarda öğretmek için bir proje var.[kaynak belirtilmeli]
  • Kaurnaca, Adelaide'deki Kaurna halkının ve Güney Avustralya'daki Adelaide ovalarının dilidir. Adelaide Üniversitesi merkezli Kaurna yaşlıları ve gençleri, öğretmenleri, dilbilimcileri ve diğer araştırmacılardan oluşan bir komite olan Kaurna Warra Pintyanthi tarafından yeniden canlandırılmaktadır.[4]
  • Palawa kani, çeşitli Tazmanya lehçelerini tek bir birleşik biçimde canlandırma girişimidir. Sayıları bir düzine veya daha fazla olan orijinal Tazmanya dilleri, 1905'te son anadili öldüğünde yok oldu. Orijinal Tazmanya kültürünün mümkün olduğunca çoğunu geri almaya yönelik topluluk çabalarının bir parçası olarak, Aborijin Tazmanya topluluğu için bir dil (yeniden) oluşturmak için çaba sarf edilir.[5][6] Kayıtların azlığı nedeniyle, Palawa kani tahmini 6 ila 12 orijinal dilin bir bileşimi olarak inşa ediliyor. Theresa Sainty ve Jenny,[6] 1999'da projede çalışan ilk iki "dil çalışanı" idi.

Aynuca[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Japonya'nın yerli Ainu halkının dili olan Aynu dili şu anda can çekişiyor ve Japon bilim adamları tarafından 1920'lerden beri "ölmekte olan bir dil" olarak tanımlanıyor.[7] Hokkaido'da 2006 yılında yapılan bir anket, ankete katılan Aynuların yalnızca% 4,6'sının Aynu dilinde sohbet edebildiğini veya "biraz konuşabildiğini" gösterdi.[7] 2001 itibarıyla Aynuca, Japonya'daki herhangi bir ilk veya orta okulda öğretilmedi, ancak Hokkaido'daki çok sayıda dil merkezi ve üniversitenin yanı sıra Tokyo'nun Chiba Üniversitesi'nde sunuldu.[8] 2001 yılında Hokkaido'da Aynu dilinde bir radyo istasyonu kuruldu ve bu dilde manga kitapları üretildi.[9]

Kernevekçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Ordinalia'nın (ortaçağ Cornish edebiyatının başyapıtı) ilk oyunu olan Origo Mundi'nin 14. yüzyılın sonlarında bilinmeyen bir keşiş tarafından yazılmış açılış dizeleri

Kerneveçke, bir zamanlar 18. yüzyılın sonlarında konuşulan bir dil olarak yok olana kadar Cornwall bölgesinde konuşuluyordu. Dil, 14. yüzyıldan beri düşüşteydi ve son akıcı konuşmacılar öldüğünde yalnızca ilçenin batı kenarlarında konuşuluyordu. Dolly Pentreath'ın (ö. 1777) bu dili konuşan son kişi olduğuna inanılıyor. Orta Çağ ve Tudor dönemlerinden edebiyat ve 17., 18. ve 19. yüzyıllara ait gramerler dahil parçalar hayatta kaldı ve bu, Cornish'in 20. yüzyılda Kelt Uyanışı'nın bir parçası olarak küçük bir Kelt meraklısı grubu tarafından yeniden inşa edilmesine izin verdi. Bu Cornish dili canlandırmacıları, modern Cornish dilinin yaratılmasına yardımcı olmak için Galce ve Bretonca'dan büyük ölçüde ödünç aldılar. Dilin yeniden inşası, 20. yüzyılın sonlarında, 2008'de bir Standart Yazılı Form üzerinde anlaşmaya varılana kadar imla konusundaki anlaşmazlıklarla biliniyordu. Kernevekçe, konuşanların sayısını tahmin etmek zor ancak yaklaşık 500 kişinin dilde bir dereceye kadar akıcı olduğuna inanılıyor. Dil günümüzde Cornwall'daki bazı okullarda öğretiliyor. 2010 yılında UNESCO, dili "nesli tükenmiş" ten "kritik tehlike altında" olarak yeniden sınıflandırdı.[10]

Dalmaçyaca[değiştir | kaynağı değiştir]

Dalmaçya dili, Orta Çağ'da Hırvatistan'ın bir kıyı bölgesi olan Dalmaçya'da konuşuluyordu. Bilinen son anadili, 10 Haziran 1898'de bir patlama sonucu ölen Antonio Tuone Udaina idi. Dalmaçya dili, özerklik yanlısı Dalmaçyalı aktivistler tarafından yeniden canlandırılıyor ve bugün yaklaşık 20 akıcı Dalmaçyalı konuşmacı ve dili biraz bilen yüzden fazla insan olduğu tahmin ediliyor.[11]

İbranice[değiştir | kaynağı değiştir]

Rishon Lezion'daki ilk İbranice okulu

İbranice konuşulmayı bıraktıktan iki bin yıl sonra (her zaman yazılı bir dil olarak kullanılmasına rağmen) bir konuşma dili olarak yeniden canlandırıldı ve bir dilin canlanması "başarı öyküsü" olarak kabul edildi. Ayinlerde ve sınırlı ölçüde ticarette kullanılmasına rağmen, yeniden canlanıncaya kadar günlük hayatta kullanılan bir dil olarak yok oldu. İbranice, pratik olarak arkaik veya günlük iletişim için çok kutsal olarak görülüyordu, ancak aslında başka ortak dili olmayan Yahudiler arasında uluslararası bir dil olarak kullanılıyordu; 19. yüzyılın başında Avrupa çapında İbranice yayın yapan birkaç gazete dolaşımdaydı ve bir dizi Siyonist konferans yalnızca İbranice olarak yürütülüyordu. 19. yüzyılın sonlarından itibaren, ortaya çıkan Siyonist hareketin bir parçası olarak günlük konuşma dili olarak yeniden canlandırıldı. Eliezer Ben-Yehuda, canlanma çabalarına büyük ölçüde öncülük etti ve oğlu Itamar Ben-Avi, İbranicenin günlük bir dil olarak yok olmasından bu yana anadili İbranice olan ilk kişi olarak yetiştirildi. İbranice artık İsrail'in birincil resmi dili ve orada en yaygın konuşulan dildir.[12] Bugün 9.000.000'den fazla kişi tarafından konuşulmaktadır.[13]

Lazca (Lazuri)[değiştir | kaynağı değiştir]

UNESCO Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası (2010), Lazcayı kesinlikle tehlikede olan bir dil olarak ilan ediyor. Lazca, Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyılarında ve Acara Özerk Cumhuriyeti'nin bazı bölgelerinde yaklaşık 30.000 kişinin ana dili (Salminen, 2007) olarak konuştuğu bir Güneybatı Kafkasya dilidir. Lazların yaşadığı bölgeye Lazona denir (Benninghaus, 1989). Lazca öncelikle sözlü bir dil olduğundan ve tüm yeni konuşmacılar iki dilli olarak büyüme eğiliminde olduklarından (tipik olarak Lazca ve Türkçe konuşarak), dil yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır (örn., Yuksel-Sokmen & Chasin, 2008). Laz alfabesi ilk olarak 1920'li yılların sonlarında, 1938'e kadar süreli yayınlar ve şiirler yayınlayan İskender Tsitasi adlı yerli bir folklorcu tarafından oluşturulmuş olmasına rağmen, dil öğrenme kaynaklarının eksikliği ve Lazcanın sınırlı dokümantasyonu nedeniyle Lazcayı öğrenmek ve öğretmek için birçok engel vardı.

Livonca[değiştir | kaynağı değiştir]

Livon dili, Letonya'da konuşulan bir Fin dilidir. UNESCO Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası tarafından yeniden canlandırılmış olarak listelenen (Manca ve Kernevekçe ile birlikte) üç dilden biridir .[14]

Leonese[değiştir | kaynağı değiştir]

Leonese, 2006 yılında UNESCO tarafından ciddi şekilde tehlike altındaki bir dil olarak kabul edildi. Bu dile ilişkin tek yasal referans , Kastilya ve Leon Özerklik Yasası'ndadır . Leon Eyaleti hükûmeti, "Leon Dili Günü"nü kutlayarak ve ergenlik çağından seksenli yaşlarındaki insanlara kadar dokuz yazarın geliştiği "Cuentos del Sil" gibi Leon dilindeki edebi çabalara sponsor olarak kurslar aracılığıyla bu dilin bilgisini desteklemektedir. Leonese dilinde birkaç hikâye. Leonese Yerel Yönetimi, bazı bürolarında Leonese dilini kullanır, yetişkinler için kurslar düzenler ve 2007'de Leonese Dil Günü düzenler. Leonese Yerel Yönetim resmi web sitesi Leonese dilini kullanır. Leon dili, Şubat 2008'den bu yana León şehrinin iki okulunda öğretilmektedir. Yerel eğitim yetkilisi, bunun bir sonraki kursta tüm Leonese okullarında öğretileceğini söyledi.

Manca[değiştir | kaynağı değiştir]

Manx'in ulusal müzede kullanımı; Manx'in daha küçük yazı tipi boyutuna dikkat edin.

Manca (Manx), İrlanda Denizi'nde, İskoçya, İngiltere, İrlanda ve Galler arasındaki Man Adası'nda konuşulan bir dildir. Manca, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde bir topluluk dili olarak işlev görmeyi bıraktı ancak ana dili İngilizce olanların hala hayatta olduğu bir zamanda meraklılar tarafından yeniden canlandırıldı. Bir noktada dili anadili olarak konuşanların hiçbiri hayatta olmasa ve 1975'te resmi olarak "ölü" olarak sınıflandırılmış olsa da, canlanma son yıllarda güç kazanmış görünüyor. Manx Radio'da Manca düzenli bir program bulunmaktadır.

Mutsunca[değiştir | kaynağı değiştir]

Mutsunca, temel olarak San Juan Bautista, California bölgesinde konuşulan sekiz Ohlone dillerinden biridir. Son akıcı konuşmacı Ascencion Solórzano[15] Cervantes 1930'da öldü. Çağdaş kabile, Amah Mutsun kabile grubu, dilbilimci John Peabody Harrington'ın notlarını kullanarak dili canlandırmak için çalışıyor. Mutsun dilinin aşiret üyelerine öğretilmesi için bir program bulunmakta ve bir sözlük oluşturulması planlanmaktadır. Dil canlandırmasını harekete geçiren ilk üye Quirina Geary'dir.[16] Dile daldırma kitaplarda, şarkılarda ve oyunlarda planlanmıştır[17] Rumsen ve Chochenyo, Mutsun ile birlikte yeniden canlandırılan diğer iki Costanoan dilidir.

Yerli Amerikan dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika'da yeniden canlandırılan bazı diller şunlardır:

Wampanoag dili : 21. yüzyılda Wampanoag, Amerika Birleşik Devletleri'nde küçük çocukların bu dilde yetiştirilmesiyle yeniden canlandırılan ilk Kızılderili dili oldu.[18]

Chochenyo dili : Kaliforniya'daki Muwekma Ohlone Kabilesi, en son 1930'larda konuşulan Chochenyo dilini yeniden canlandırdı.[19][20][21] 2009 itibarıyla, birçok öğrenci Chochenyoca sohbet edebilecek seviyeye ulaştı.[22]

Miami-Illinois/Irenwa dili : Indiana'nın Myaamia (Miami) Ulusu, geleneksel dillerini canlı tutabilmeleri için genç ve yaşlılara öğretmek için yerel miraslarını hala uyguluyor ve kullanıyor. Pek çok Miami üyesi, geri dönüşü olmayan bir şekilde kaybolmadığı için dili "sönmüş" yerine "uykuda" olarak tanımladı.

Yeniden canlandırma çabası, dilbilimci David Costa'nın çalışmalarına dayanmaktadır. Kapsamlı araştırmalarına dayanarak, 1994 yılında The Miami-Illinois Language'ı doktora derecesi olarak yayınladı. tez ve kitap olarak 2003 yılında. Kitap, Miami-Illinois'in yapısını yeniden inşa ediyor.

Gascon Oksitancası[değiştir | kaynağı değiştir]

Bossòst, Val d'Aran'daki Aranese tabelası

Katalonya'nın kuzeybatısındaki Aran Vadisi'nde konuşulan Oksitan dilinin Pyrenean Gascon çeşidinin standartlaştırılmış bir biçimi olan Aran dili hala konuşulmaktadır. Bir zamanlar nesli tükenmekte olan bir dil olarak kabul edildi[kaynak belirtilmeli], esas olarak yaşlı insanlar tarafından konuşulan dil şimdi bir rönesans dönemi yaşıyor; Katalonya'da Katalanca ve Kastilyaca (İspanyolca) ile eş resmi statüye sahiptir[23] ve 1984'ten beri okullarda öğretilmektedir.[24]

Sanskritçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeniden canlanan bir dil başka bir kullanıma sunuluyor: Hindistan'ın Agni ve Prithvi füzeleri.

Sanskritçe, Vedik zamanlarda pan-Hint diliydi  ancak modern Hindistan'da konuşulan lehçeler arasındaki önemli yerini kaybetti. 18. yüzyıldan itibaren Sanskritçeyi canlandırmak için bir dizi girişimde bulunuldu. Ancak, bu rolü Hintçe, Urduca ve İngilizce gibi dilleri konuşan topluluklar tarafından sorgulanmıştır.

Hindistan'ın ve Nepal'in bilimsel ve idari terimlerinin çoğu, bilimsel gelişmeleri Latince veya Klasik Yunanca olarak adlandıran batı uygulamasının bir karşılığı olarak Sanskritçe olarak adlandırılmıştır. DRDO tarafından 1983 yılında başlatılan Hindistan güdümlü füze programının geliştirdiği beş füzeye (balistik ve diğerleri) Prithvi, Agni, Akash, Nag ve Trishul adını verdi. Hindistan'ın ilk modern savaş uçağının adı HAL Tejas'tır .

Modern Sanskritçe, Hindistan'da yaklaşık dört köyde konuşulmaktadır. Shimoga bölgesi, Karnataka'nın merkezindeki Mattur köyü, nüfusu arasında anadili Sanskritçe olanların olduğunu iddia ediyor. Tarihsel olarak köy, Vijayanagara İmparatorluğu'nun Kralı Krishnadevaraya tarafından Vedik alimler ve ailelerine verildi. Krallığındaki insanlar Kannada ve Telugu konuşuyordu.[25]

Soyotça[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya'nın Buryatia bölgesindeki az sayıdaki Soyotların Sibirya Türk dillerinden biri olan Soyotça, yeniden inşa edilmiş ve 2002 yılında Soyotça-Buryatça-Rusça sözlüğü yayımlanmıştır. Dil şu anda bazı ilkokullarda öğretilmektedir.[26]

Yolaca[değiştir | kaynağı değiştir]

İngilizce ve İskoççanın kardeş dili olan ve 1998'de nesli tükenen Yolaca, yeniden canlandırma ve canlandırma hareketine maruz kaldı. Yola materyalleri için "Gabble Ing Yola" kaynak merkezi, bugün Yola dilini konuşan yaklaşık 140 kişi olduğunu iddia ediyor.[27]

Wampanoag[değiştir | kaynağı değiştir]

21. yüzyılda Wampanoag, Amerika Birleşik Devletleri'nde küçük çocukların bu dilde yetiştirilmesiyle yeniden canlandırılan ilk Kızılderili dili oldu.[18]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Living languages". AIATSIS. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2021. 
  2. ^ "Priority Languages Support Project". First Languages Australia. 13 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2021. 
  3. ^ "Languages". Mobile Language Team. 7 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2021. 
  4. ^ "Kaurna Warra Pintyanthi". 27 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2021. 
  5. ^ "Palawa kani,the only Aboriginal language in lutruwita today". Tasmanian Aboriginal Centre. 14 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ a b "Explainer: how Tasmania's Aboriginal people reclaimed a language, palawa kani". The Conversation. 19 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  7. ^ a b Cultural Diversity, Heritage and Human Rights: Intersections in Theory and ... - William Logan, Máiréad Nic Craith - Google Books
  8. ^ Can Threatened Languages Be Saved?: Reversing Language Shift, Revisited : A ... - Joshua A. Fishman - Google Books
  9. ^ Hokkaido: A History of Ethnic Transition and Development on Japan's Northern ... - Ann B. Irish - Google Books
  10. ^ "BBC News - Cornish language no longer extinct, says UN". BBC News. 7 Aralık 2010. 11 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2015. 
  11. ^ "Dalmatinski Jezik / Langa Dalmot". langadalmot.webs.com. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022. 
  12. ^ The Rise and Decline of a Dialect: A Study in the Revival of Modern Hebrew. Mouton. 1975. ISBN 9783111803661. 
  13. ^ "A million and a half Israelis struggle with Hebrew". Israelhayom.com. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2017. 
  14. ^ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
  15. ^ "Mutsun Grammar" (PDF). 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  16. ^ "Mutsun Language Revitalization" (PDF). u.arizona.edu. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  17. ^ "Reading Dr. Seuss in Mutsun". articles.latimes.com. 13 Ağustos 2001. 11 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ a b 'We Still Live Here' Traces Comeback of Wampanoag Indian Language. 23 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PBS Newshour, 11-10-2011.
  19. ^ Ron Russell (28 Mart 2007). "The Little Tribe That Could. As descendants of San Francisco's aboriginal people, the Muwekma Ohlone Indian tribe seldom gets much respect. But that could be about to change". SF Weekly. 27 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2012. 
  20. ^ Kathleen Maclay (4 Haziran 2004). "06.04.2004 - Conferences focus on saving native languages". UC Berkeley News. 26 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2012. 
  21. ^ "California magazine". 4 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2015. 
  22. ^ "Ethnologue report for language code: cst". 9 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2012. 
  23. ^ Ediciones El País (23 Eylül 2010). "Cataluña incorpora el aranés como su tercera lengua oficial". EL PAÍS. 14 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2015. 
  24. ^ "Inici. Llengua catalana". 0.gencat.cat. 15 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2017. 
  25. ^ This village speaks gods language 13 Aug 2005 Times of India Retrieved on September 14, 2008
  26. ^ Rassadin, V.I. "The Soyot Language". Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia. UNESCO. 3 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021. 
  27. ^ "How many speakers of Yola are there now?". sites.google.com (İngilizce). 20 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Canlandırılan_dillerin_listesi&oldid=32561438" sayfasından alınmıştır