Ömer Faik Numanzade
Ömer Faik Numanzade | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 24 Aralık 1872 Atskuri, Ahıska, Tiflis Guberniyası, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 10 Ekim 1937 (64 yaşında) Tiflis, Gürcistan SSC, Sovyetler Birliği |
| Ölüm sebebi | Kurşuna dizilerek idam |
| Etnik köken | Ahıska Türkü |
| Eğitim | Darüşşafaka İdadisi |
| Meslek | Gazeteci, yazar, öğretmen, siyasetçi |
Ömer Faik Numanzade (Azerice: Ömər Faiq Nemanzadə, 24 Aralık 1872, Atskuri[1] - 10 Ekim 1937, Tiflis) Ahıska Türkü asıllı Azeri yazar, gazeteci, öğretmen ve siyasetçi. Gayret Matbaası'nın sahibi ve Molla Nasreddin hiciv dergisinin kurucularından biri.
İlk yılları ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ömer Faik Numanzade 24 Aralık 1872 tarihinde Rus İmparatorluğu'nun Tiflis Guberniyası'na bağlı Ahıska kazasının Atskuri kasabasında köylü bir ailede dünyaya geldi. Birkaç yıl molla okuluna gitmesine rağmen din eğitimine ilgi göstermedi ve yeni açılan bir Rus okuluna girdi ve Rusça eğitim aldı. Ayrıca bu dönemde Ermeni bir keşişten Rusça dersleri aldı.[2] Babası, Ömer Faik'i Gori Muallimhanesi'ne göndermek istedi, ancak dindar bir kadın olan annesi, "kâfirlerin içine girmesine izin veremem" diyerek oğlunun bir Hristiyan okuluna gitmesine karşı çıktı. Annesinin ısrarı üzerine 1882'de eğitim almak için genç yaşta dayısı ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul'a gitti ve Fatih'te bir medresede eğitim almaya başladı. Numanzade, din eğitimine şüpheyle yaklaştı ve iki yıl sonra, fen bilimlerinin öğretildiği, dil eğitimi verilen ve Türkiye'de liberal fikirlerin yetiştiricisi olarak ün yapmış Darüşşafaka İdadisi'ne geçti.[3] Dönemin önemli isimlerinden ders aldı ve Namık Kemal'in etkisi ile yayılan hürriyetçi düşünceden etkilendi.[4]
Kariyeri, faaliyetleri ve çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]1891 yılında mezun olduktan sonra Galata Posta ve Telgraf Dairesi'nde çalışmaya başladı. Burada gazete ve dergiler aracılığıyla Avrupa'daki demokratik Türk göçmenlerin ruh halleri ve Türk devrimci şairlerinin sanatsal yaratıcılığı ile tanıştı. Numanzade gizli çevrelerle, Sultan II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesini düşünen İstanbul'un devrimci unsurları ile bağlantı kurdu. Jön Türkler ile olan ilişkisi II. Abdülhamid'in hafiyeleri tarafından anlaşılınca bir gemiyle Batum'a kaçtı. Numanzade, yenilikçi fikirleri ile kültür ve eğitimde yenilenmeye vesile olmak için Azğur'da yeni tip bir mektep açmak istedi fakat dönemin koşulları nedeniyle bu isteği geri çevrildi.[2] 1894'te Azerbaycan'ın Şeki şehrine öğretmen olarak davet edildi. Şeki'de yeni açılmış bir usûl-i cedit okulunda ders vermeye başladı.[2] Daha sonra Şamahı ve Gence şehirlerinde aritmetik, tarih, coğrafya ve dil dersleri verdi. On yıl boyunca usûl-i cedit mekteplerin açılmasına öncülük ederek bu okullarda muallimlik yaptı.[4] 1902'de meydana gelen ve Şamahı bölgesini etkileyen 6.9 büyüklüğündeki depremin ardından Ahıska'ya geri döndü. Ertesi yıl Tiflis'e geçerek Şark-ı Rus, Hayat ve İrşad gazetelerinde yazılar yayımlamaya başladı. 1903 yılında İsmail Gaspıralı'nın Kırım'ın Bahçesaray şehrinde yayınladığı Terjiman-Tercüman gazetesinin yazarlarından birisi oldu ve gazeteye yazılar gönderdi.[2] Numanzade, o dönemin çeşitli dergi ve gazetelerinde yayınlanan makale ve felyetonlerinde, insanların acılarını ve ihtiyaçlarını, istikbali için yapmak zorunda oldukları işleri, çeşitli zümrelerin sosyal gerçeklikteki sorumluluklarını döneminin modern bakış açısıyla ele aldı.[5] Türkçenin saflığını korumak, dili Arapça ve Farsça sözlerden temizlemek Numanzade'nin millî idealinin temel gayesi oldu.[5] 1905'te Azeri yazar Mirza Celil Memmedguluzade ile tanıştı ve Gayret Matbaasında Azerbaycan'da bir ekol oluşturan Molla Nasreddin dergisinin yayınlanmasına öncülük etti.[6] Molla Nasreddin'deki keskin ve eleştirel yayınları nedeniyle 1907'de Çarlık Rusya gizli polisi Ohranka tarafından tutuklandı.[7]
1917'de öğretmenlik hayatına yeniden başladı. Fakat dönemin şartlarından dolayı Azerbaycan'a yeniden göç etmek zorunda kaldı. Aynı yıl Rus Devrimi ile Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti. Gürcistan'ın bölgedeki Türk ve Müslüman halk üzerine baskı kurması üzerine 29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska Hükûmet-i Muvakkattası kuruldu ve başına Ömer Faik Numanzade getirildi. 1918'de İstanbul'da Sadrazam Talat Paşa ve Harbiye Nazırı Enver Paşa ile görüşerek Türk Ordusu'nun Kafkasya'ya girmesine vesile oldu.[8][9] Geçici hükûmetin amacı olan Osmanlı İmparatorluğu'na ilhak olma girişimleri başarsızlıkla sonuçlanınca Gürcü hükûmeti tarafından tutuklanarak hapse atıldı. Mahkûmiyetinin ardından 1919 yılında Bakü'ye gelen Numanzade müfettişlik görevinde bulundu ve yayıncılık çalışmalarına devam etti. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgalinden sonra Gürcistan Devrim Komitesi'nde görev alarak Ahıska Türklerinin sosyal ve siyasi meseleleri ile ilgilendi.[9] Sovyet döneminde de hocalık ve yazarlık faaliyetlerini sürdürdü ve ders kitaplarının hazırlanmasında aktif olarak görev aldı.[7] 1927'de emekliye ayrıldıktan sonra hatıraları üzerine yazmaya başladı fakat bu çalışmalarını tamamlayamadı.[7]
İnfazı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ömer Faik Numanzade, 16 Temmuz 1937'de "Türkiye lehine casusluk faaliyeti yürüttüğü" ve "Sovyet hakimiyeti aleyhine kurulmuş devrim karşıtı milliyetçi teşkilâtın başkanı olduğu" gerekçesi ile Atskuri'de tutuklandı ve "halk düşmanı" ilan edildi. Üç ay sonra, 10 Ekim 1937'de Josef Stalin'in yürüttüğü Büyük Temizlik sırasında kaldığı Tiflis'deki cezaevinde kurşuna dizilerek öldürüldü.[10] İnfazdan yirmi bir yıl sonra, 1958 yılında Gürcistan SSC Yüksek Mahkemesi, Numanzade'ye haklarını iade ederek beraat kararı verdi.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Şamil Kurbanov (1992). Ömer Faik Numanzade (Azerice). Bakü: Gençlik. s. 208.
- ^ a b c d Rüstem Mürseloğlu (2020). Sürgünün 75. Yılında Ahıskalı Türkler-Hasret Kokan Yurdumuz. Efe Akademi Yayınları. s. 395. ISBN 9786050649994. 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ İnci Enginün (2006). Yeni Türk edebiyatı: Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839-1923) (Michigan Üniversitesi bas.). Dergâh Yayınları. s. 157. ISBN 9789759950286. 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ a b Ömer Faruk Ateş (20 Kasım 2019). "Ömer Faik Numanzade". Ahmet Yesevi Üniversitesi. 23 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ a b Vüsale TAĞIZADE (2021). "AZERBAYCAN HALKININ SOSYOKÜLTÜREL DÜŞÜNCESİNDE MİLLÎ İDEAL MEFKÛRESİNİN ŞEKİLLENMESİ VE "MOLLA NASREDDİN"CİLER (C. MEMMEDKULUZADE VE Ö. F. NEMANZADE'NİN SANATLARI TEMELİNDE)" (PDF). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 51. Ankara: Türk Dil Kurumu. s. 293. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ Oğuz Çetinoğlu (2008). AÇIKLAMALI-YORUMLU KRONOLOJİK KÜLTÜR-SANAT-TARİH ANSİKLOPEDİSİ 2.CİLT: (7007 YILLIK DÜNYA TARİHİ). Bilgeoğuz Yayınları. s. 967. ISBN 9789756217993. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ a b c Ahmet Kayasar Kaya. "Ömer Faig Nemanzâde". Scribd. 8 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ Ahmet Aksın; Yavuz Haykır; Filiz Yıldırım (2019). Tarih yolunda bir ömür: Ergün Öz Akçora armağanı: cilt II. Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. ISBN 9786052816677. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ a b Jafar Mustafaev (2019). "Kafkasya Türklerinden Ömer Faik Numanzade'nin hayatı ve faaliyetleri (1872-1937)". Marmara Üniversitesi. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ "Türk'ün aydınlık yüzü idi". Yeniçağ. 17 Mayıs 2014. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ Yunus Zeyrek (7 Eylül 2011). "Bir Kitabın Anlattıkları". Ahıska.org. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
