Ziya Şakir Soku
| Ziya Şakir (Soku) | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1883 İstanbul |
| Ölüm | 22 Aralık 1959 (76 yaşında)[1] İstanbul |
| Takma adlar | Hüseyin Servet, M. Ziya, Hamid Nuri, Abdül Müheymen |
| Meslek | Gazeteci, yazar |
| Milliyet | Türk |
Ziya Şakir Soku, (1883, İstanbul - 22 Aralık 1959), Türk gazeteci, tarihçi, yazar.
Cumhuriyet döneminde en çok eser bırakan yazarlarından birisi olan Ziya Şakir Bey, çeşitli gazetelerde tefrika ettiği tarihsel yapıtlarla tanındı. Yakın tarih, din ve polisiye gibi birçok alanda 280 civarında eseri vardır.[2] Eserlerinin çoğunu Hüseyin Servet, M. Ziya, Hamid Nuri, Bahtiyar, Emekligil, Z. Melek, Abdülmüheymin gibi takma isimler altında vermiştir.[3] Hayatı boyunca bir eylem adamı olan Ziya Şakir Bey, Jön Türk hareketin katılmış; Balkan Savaşı'nda, I. Dünya Savaşı'nda, Türk Kurtuluş Savaşı'nda çarpışmıştı. Tanıklıklarını kaleme aldığı yapıtlarıyla Cumhuriyet döneminin ilk büyük sözlü tarih yazarı ve araştırmacı gazeteciliğin öncülerinden birisi oldu.[4] Türk Tarih Kurumu Başkanlığı görevinde bulunan Prof. Dr. Ali Birinci'ye göre Ziya Şakir, Cumhuriyet devrinin ilk büyük sözlü tarih yazarıdır.[5]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Gençlik yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]1883 yılında İstanbul'da, Ayasofya yakınlarında bir evde doğdu. Babası Şakir Bey Sivas ili Divriği ilçesine bağlı, eski adıyla Bahtiyar Venk (Gökçebel) köyünden, annesi ise Konyalı Hayriye hanımdır. Babasını I. Dünya Savaşı'nda kaybetti.
Babasının görevi nedeniyle gittikleri Bursa'da başladığı lise öğrenimine İstanbul'da Vefa Lisesi'nde devam etti.[6] Bursa'da yaşadığı dönemde Mehmed Baha ve kardeşi Hakkı Baha Bey (Pars kardeşler) ile arkadaşlık etti.[6] Başta Pars Kardeşler olmak üzere edebiyat çevresinin içinde bulunmasından ötürü ilk yazarlık deneyimini bu dönemde yaşadı. Vefa Lisesi'nde Süleyman Sadi ve Mithat Cemal Kuntay sıra arkadaşı oldu ve yazma tutkusu devam etti. Yayımlanan ilk eseri Köylü Kızı başlıklı manzumedir. Bu manzumenin 1899 yılında İrtikâ dergisinde yayımlanmasıyla on altı yaşında yazı hayatına başladı. Şiir ve şarkılarını İrtikâ, Musavver-i Fennî, Edeb ve Terakkî dergilerinde yayımlamayı sürdürdü. Okul idaresi tarafından yazıları nedeniyle uyarılması üzerine "Hüseyin Servet", "M. Ziya", "Hamid Nuri" gibi takma adlar kullanmaya başladı[7] Genç yaşta "Jöntürk" olarak mimlenince Halep Jandarma Alayı’na tayin edilmiş olan babası ile birlikte Halep'e gitti ve idadi eğitimini Halep İdadisi'nde tamamladı.[7]
İdadiyi bitirdikten sonra hukuk öğrenimine başladıysa da yarım bıraktı, gazetelerde çalıştı.[8] Terakki gazetesi ile Hanımlara Mahsus Gazete ve Çocuklara Mahsus Gazete'de başyazarlık yaptı.[4] Ahmet Muhtar Paşa'nın onu İstanbul'un fethini araştırmaya yönlendirmesi ile araştırma ve tarih aşkı ortaya çıktı.[4] Tarihe olan ilgili nedeniyle Cemiyet-i İnkılabiye derneğine üye oldu ve derneğin Mecmua-i İnkılap adlı yayın organını kendi evinde bastı. bu cemiyette yazarken Abdül Müheymen mahlasını kullandı. II. Meşrutiyet'in ilanından sonra vatani piyesler yazdı. 1910 yılında Suphi Nuri İleri ile birlikte Genç Türk Gazetesi'ni (Le Jeune Turc) çıkartmaya başladı.[3] Dahiliye Nazırı Talat Paşa'yı istifaya davet eden bir yazısı nedeniyle Mısır'a kaçmak zorunda kaldı.e[9] Mısır'da bulunduğu yıllarda sinemayla ilgilendi.[3]
İtalyanların Trablusgarb'a saldırmaları üzerine geri İstanbul'a döndü. Divan-ı Harp'te yargılanarak Kastamonu ve Sinop'a sürüldü. Talat Paşa bir süre sonra kendisini İstanbul'a getirip barışma ve devlet memurluğu teklif ettiyse de kabul etmedi.[9] Bir süre Süleyman Nazif'in çıkardığı "Hak" gazetesinde yazarlık yaptıktan sonra eve kapandı.[9]
Savaş yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Balkan Savaşı başlayınca küçük kardeşi Kazım Şakir ile birlikte gönüllü olarak Bursa Taburu'na katıldı.[6] Savaşta yaralandı, hastanede tedavi görürken esir düştü. II. Balkan Savaşı öncesinde kaçmayı başararak Edirne'nin kurtuluşuna katılan Ziya Şakir Bey, Balkan Savaşı'nda tuttuğu detaylı notları önce dizi yazı olarak yayımlamış, sonra da Balkan Savaşı'na dair iki cilt kitap yazmıştır.[6]
I. Dünya Savaşı başladığında Bursa taburundaki görevi devam ettiğinden yeniden Bursa'ya gitti. Ertuğrul gazetesini yönetmek üzere Talat Paşa tarafından görevlendirilmişti. Savaş boyunca bir taraftan inzibat görevi yaparken diğer yandan Ertuğrul gazetesini çıkardı. 1910 yılında İttihat Terakki'yi desteklemek amacıyla bir grup aydın tarafından çıkarılmaya başlamış olan bu gazeteyi 1914 yılı başından, 1920 yılının sonuna kadar yönetti.[6]
Bursa valisi Gümülcineli İsmail Bey'in 1919 yılı Nisan ayında aralarında Ziya Şakir'in de bulunduğu 13 kuvay-ı milliyeci için tutuklanma karar vermesi üzerine İngilizler tarafından tutuklandı. Cezaevinde karşılaştığı "Püskülsüz İsmail" adlı eski eşkiyanın maceralarını daha sonra kitap olarak yayımlamıştır.
Kurtuluş Savaşı boyunca Mustafa Kemal ve Heyet-i Temsiliye'nin resmi temsilcisi gibi yayın yapan Ertuğrul gazetesini yönetmeyi sürdüren Ziya Şakir, Bursa Müdafaa-i Hukuk örgütünde de propaganda ve istihbarat sorumlusu olarak görevlendirilmişti.[6] 1920'de Yunan ilerleyişini önlemek üzere, Bursa Kuvay-ı Milliye milisleri ile birlikte, Soma cephesinde savaşmaya gitti ancak Bursa'nın işgalini önlemek mümkün olmadı. Ziya Şakir, işgal öncesinde Ertuğrul gazetesinin son sayısını çıkarıp Bursa'yı terk etti; mücadeleyi Anadolu'nun işgal altında olmayan yerlerinde sürdürdü.[6]
Cumhuriyet dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kurtuluş Savaşı'ndan sonra gazetecilik ve yazarlığa İstanbul'da devam etti.[9] 1928 tarihinden itibaren yaklaşık 140 tane yapıtı Son Posta, Yeni Gün, Tan, Son Telgraf, İkdam, Kitap, Köroğlu ve Vatan'da tefrika edildi ve bunlardan bazıları da kitap halinde yayımlandı. İlk tefrikası ve tanınmasını sağlayan ilk eseri olan "Meçhul Asker adlı eseri 1912'de Edirne'de gönüllü olarak katıldığı Balkan Harbi'ni anlatır; 1929'da Vakit gazetesinde yayımlanan bu hikâyedeki kahramanlar kendisi ve kardeşidir.[4] Eser, daha sonra yeni harflerle de basıldığı için eser kalıcı oldu.
Soyadı Kanunu'ndan sonra Soku soyadını alan Ziya Şakir Bey, soyadını kitaplarında kullanmadı. Yaşamı boyunca yaklaşık olarak 300 civarında eser oluşturdu;[10] eserlerinden üçü filme çekilmiştir.[11] İlki, "Allah'ın Cenneti" adlı romanından kendisinin senaryoya uyarladığı ve 1939 yılında Muhsin Ertuğrul tarafından çekilen aynı adlı filmdir. Ayrıca 1954 yılında bir eseri Hayri Esen tarafından senaryolaştırıp 1954 yılında "İstiklal Harbi/Ruhların Mucizesi" (1954) adıyla; ertesi yıl bir diğer eseri Turgut Etingü tarafından senaryolaştırılıp "Ebediyete Kadar" adıyla filme çekildi.
Ziya Şakir Soku, 22 Aralık 1959'da İstanbul'da öldü.
Bazı eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kerbela'nın İntikamı: Türk Kahramanı Ebû Müslim, İst: Maarif, 1933
- Mezhebler Tarihi: Şiilik, Sünnilik, Alevilik, Kızılbaşlık Ne Demektir ve Nasıl Çıktı?, 1938
- Yakın Tarihin Üç Büyük Adamı: Talât, Enver, Cemal Paşalar, 1943
- Hazreti Muhammed: Hususi, İçtimai ve İlmî Hayatı, 1943
- Battal Gazi, 1943
- Çırağan Sarayı'nda Yirmi Sekiz Yıl: Beşinci Murad'ın Hayatı, 1943
- Hazreti Mevlânâ, 1943
- İkinci Sultan Hamid: Şahsiyeti ve Hususiyetleri, 1943
- Selçuk Sarayında Ömer Hayyam'ın Hayatı ve Maceraları, 1943
- Bektaşi Nefes ve Mersiyeleri, 1943; Sultan Hamid ve Mikado, 1943
- Sultan Hamid'in Son Günleri, 1943
- Yarım Asır Evvel Bizi idare Edenler, 1943
- Timurlenk ve Üç Boz Atlı, 1943
- 1914, Cihan Harbi'ne Nasıl Girdik?, 1944
- Osmanlı Saraylarında Cinci Hoca, 1944
- Davûd Bat Şeva, 1944
- Osmanlı İmparatorluğunda Muktul Vezirler, 1944
- Yusuf ile Züleyha, 1944; Sultan Hamid'in Gizli Siyaseti, 1945
- Nuri Demirağ Kimdir?, 1947
- Hazreti Ali ve Öğütleri, 1950
- Osmanlı İmparatorluğunun İlk Türk Şeyhülislamı Molla Fenâri,1951
- Celâl Bayar: Hayatı ve Eserleri, 1952
- Büyük Türk Kahramanı Seyid Battal Gazi'nin Efsanevi Maceraları, 1953
- Fatih Sultan Mehmed, 1953
- Tanzimat Devrinden Sonra Osmanlı Nizam Ordusu Tarihi, 1957
- Mahmud Şevket Paşa; Hazreti Hatice, 1958
- Hazreti Fâtıma, 1958; Hazreti Hamza, 1958
- Haliç ve Eyüp Sultan, 1959.
- Battal Gazi, Hayatı ve Maceraları
- Çırağan Sarayı'nda 28 Yıl, Beşinci Murad Paşalar
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Ziya ŞAKİR (Soku-22 Aralık 1959-50.ölüm yıldönümü)". kultur.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013.
- ^ Güleç, Canan. "Ziya Şakir Bir Aktivistti". sehirmedya.com. Sehirmedya.com 12 Ocak 2015. 11 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2017.
- ^ a b c Özyön, Arzu (Kış 2014). "Ziya Şair (Soku)'nun Selçuk Saraylarında Ömer Hayyam'ın Hayat ve Maceraları Adlı Romanının Tarihsel Roman Olarak İncelenmesi" (PDF). Turkish Studies. 9 (3). ss. 1135-1146. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Eylül 2017.
- ^ a b c d "Ziya Şakir Araştırmacı Gazeteciliğin Öncüsüdür". www.medeniyetimiz.com/i. Medeniyetimiz.com sitesi. 11 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2017.
- ^ Birinci, Ali. Tarihin Alacakaranlığında Meşahir-i Meçhuleden Birkaç Zat-2 (2010 bas.). Dergâh Yayınları. s. 230.
- ^ a b c d e f g Kaplanoğlu, Raif. "Eşkiyalıktan Kahramanlığa Bir Ömür: Püskülsüz İsmail Efe". www.academia.edu. Bursa Araştırmaları Dergisi, Yıl:10, Sayı: 38, Güz 2912. 8 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2017.
- ^ a b "Ziya Şakir". www.akilfikiryayinlari.com. Akilfikiryayinlari.com sitesi. 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2017.
- ^ "Ziya Şakr Soku". www.eskieserler.com/. Eskieserler.com sitesi. 4 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2017.
- ^ a b c d Emen, Seyhan Çağlar. "Unutlan Bir Tarihçi:Ziya Şakir". www.manisadenge.com/. Manisa'da Denge gazetesi, 30 Haziran 2017. 11 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2017.
- ^ "Ziya Şakir Soku, Cağaloğlu'nda düzenlenen bir toplantıda anılıyor". yenisafak. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Ertaş, Mehmet Akif. "Portre: Ziya Şakir". www.viralmecmua.com/. ViralMecmua.com sitesi. 11 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2017.