Yunan alfabesi
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yunan alfabesi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tarihçe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Diğer dillerde | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İlgili maddeler | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yunan alfabesi tarihî dönemden çağdaş döneme kadar çeşitli değişikliklerle aslen Yunancanın yazımında kullanılan alfabedir. İlk olarak milattan önce 16. ve 12. yüzyıllar arasında Miken Uygarlığı döneminde kullanılmaya başlanmıştır. Bunun yanında Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine bağlı Karamanlı Türkler tarafından XVIII-XX. yüzyıllarda Karaman sahası Türk ağzının yazımında da kullanılmıştır.[1] Alfabe, yedisi ünlü, on beşi ünsüz, ikisi ise birleşik yirmi dört harften oluşur:
| Α | Β | Γ | Δ | Ε | Ζ | Η | Θ | Ι | Κ | Λ | Μ | Ν | Ξ | Ο | Π | Ρ | Σ | Τ | Υ | Φ | Χ | Ψ | Ω |
| α | β | γ | δ | ε | ζ | η | θ | ι | κ | λ | μ | ν | ξ | ο | π | ρ | σ ς |
τ | υ | φ | χ | ψ | ω |
Modern harfler
| Simge | Adı | Ses değeri | Rakam | İbrani | Latin | HTML | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Antik | Orta çağ | Modern | Antik | Orta çağ | Modern | |||||
| Α α | alfa (ἄλφα) | alfa (ἄλφα) | alfa (άλφα) | [a] [aː] | [a] | [a] | 1 | א | a | Α α |
| Β β | beta (βῆτα) | vita (βῆτα) | vita (βήτα) | [b] | [v] | 2 | ב | b | Β β | |
| Γ γ | gamma(γάμμα) | gamma(γάμμα) | gama (γάμμα / γάμα) | [g] | [ɣ, ʝ] | 3 | ג | g | Γ γ | |
| Δ δ | delta (δέλτα) | delta (δέλτα) | delta (δέλτα) | [d] | [ð] | 4 | ד | d | Δ δ | |
| Ε ε | ei (εἶ) | e psilon (ἒ ψιλόν) | epsilon (έψιλον) | [e] | [e] | 5 | ה | e | Ε ε | |
| Ζ ζ | zeta (ζήτα) | zita (ζήτα) | zita (ζήτα) | [zd] [dz] | [z] | 7 | ז | z | Ζ ζ | |
| Η η | eta (ἦτα) | ita (ἦτα) | ita (ήτα) | [ɛː] | [i] | 8 | ח | ē | Η η | |
| Θ θ | theta (θῆτα) | theta (θῆτα) | tita (θήτα) | [tʰ] | [θ] | 9 | ט | th | Θ θ | |
| Ι ι | iota (ἰῶτα) | iota (ἰῶτα) | iota (ἰῶτα) | [i] [iː] | [i] | 10 | י | i | Ι ι | |
| Κ κ | kappa (κάππα) | kappa (κάππα) | kapa (κάππα) | [k] | [k] | 20 | כ | k | Κ κ | |
| Λ λ | lambda (λάμβδα) | labda (λάβδα) | lamda (λάμδα / λάμβδα) | [l] | [l] | 30 | ל | l | Λ λ | |
| Μ μ | mu (μῦ) | mu (μῦ) | mi (μι / μυ) | [m] | [m] | 40 | מ | m | Μ μ | |
| Ν ν | nu (νῦ) | nu (νῦ) | ni (νι / νυ) | [n] | [n] | 50 | נ | n | Ν ν | |
| Ξ ξ | ksei (ξεῖ) | ksi (ξῖ) | ksi (ξι) | [ks] | [ks] | 60 | ס | ks, x | Ξ ξ | |
| Ο ο | ou (οὖ) | o mikron (ὂ μικρον) | omikron (όμικρον) | [o] | [o] | 70 | ע | o | Ο ο | |
| Π π | pei (πεῖ) | pi (πῖ) | pi (πι) | [p] | [p] | 80 | פ | p | Π π | |
| Ρ ρ | ro (ρω) | ro (ρω) | ro (ῥῶ) | [r] | [r] | 100 | ר | r, rh | Ρ ρ | |
| Σ σ ς | sigma (σῖγμα) | sigma (σῖγμα) | sigma (σίγμα) | [s] [z] | [s] [z] | 200 | ש | s | Σ σ ς | |
| Τ τ | tau (ταῦ) | tau (ταῦ) | taf (ταυ) | [t] | [t] | 300 | ת | t | Τ τ | |
| Υ υ | u (ὗ) | u psilon (ὔ ψιλον) | ipsilon (ύψιλον) | [y] [yː] | [i] | 400 | ו | u, y | Υ υ | |
| Φ φ | phei (φεῖ) | phi (φῖ) | fi (φῖ) | [pʰ] | [ɸ] | [f] | 500 | ph | Φ φ | |
| Χ χ | khei (χεῖ) | khi (χῖ) | khi (χῖ) | [kʰ] | [x] | 600 | kh, ch | Χ χ | ||
| Ψ ψ | psei (ψεῖ) | psi (ψῖ) | psi (ψι) | [ps] | [ps] | 700 | ps | Ψ ψ | ||
| Ω ω | o (ὦ) | o mega (ὠ μέγα) | omega (ωμέγα) | [ɔː] | [o] | 800 | ע | ō | Ω ω | |
Eski harfler
| Simge | Adı | Ses değeri[2] | Rakam | İbrani |
|---|---|---|---|---|
| Ϝ[3]
(Ͷ)[4] |
Vau, Digama | [w] | 6 | ו |
| Ͱ[5] | Heta | [h] | ח | |
| Ϻ[6] | San | [s] | צ | |
| Ͷ[7] | Tsan | [ts] | ||
| Ϙ[8]
(ϟ)[9] |
Kopa | [k] | 90 | ק |
| Ͳ[10]
(ϡ)[11] |
Sampi | [ss] ([ts]) | 900 |
Birleşik harfler
| Simge | Adı | Ses değeri[2] |
|---|---|---|
| ϛ[12] | Stigma | [st] |
| ȣ[13] | Ou | [u] |
Harf birleşmeleri
Yunanca'da kullanılan birçok sesin kendine özel harfi yoktur. Mevcut harflerin bir araya gelmesi ile harf bileşikleri oluşur. Yunanca'da bu yöntemle elde edilen 7 harf bileşiği bulunur. Sözcüğün içinde bulunduğu yere göre harfler kendi seslerini de temsil ediyor olabilir. Fakat genel olarak:
Ünsüz harf birleşmeleri
ΜΠ - μπ
/b/ olarak:
- ΜΠ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda B olarak okunur; μπικίνι /bikini/
- ΜΠ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine B okunur; τουρμπίνα /turbina/
- ΜΠ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa B olarak okunur: Μπαμπάς /babas/
/m/-/b/ olarak:
- ΜΠ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse mb olarak okunur; γαμπρός /gambros/
ΝΤ - ντ
/d/ olarak:
- ΝΤ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda D olarak okunur; ντύνομαι /dinome/.
- ΝΤ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine D okunur; σουρντίνα /surdina/.
- ΝΤ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa D olarak okunur; νταντά /dada/.
/n/-/d/ olarak
- ΝΤ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse nd olarak okunur; πάντα /panda/.
ΓΚ - γκ
/g/ olarak:
- ΓΚ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda G olarak okunur; γκάφα /gafa/.
- ΓΚ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine G okunur; αργκό /argo/.
- ΓΚ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa G olarak okunur; γκογκό /gogo/.
/n/-/g/ olarak:
- ΓΚ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse ng olarak okunur; παγκράτι (pangrati).
ΓΓ - γγ
/n/-/g/ olarak:
- Sadece kelime ortasında bulunabilir ve bu durumda ng olarak okunur; αγγλος (anglos).
ΓΧ - γχ
/n/-/g/-/h/ olarak:
- Sadece kelime ortasında bulunabilir ve bu durumda ngh olarak okunur; συγχωρ /singhor/.
ΤΣ - τσ
Peltek /ç/ olarak:
- ΤΣ τσ Τσ bileşikleri Yunancada her zaman, Türkçede olmayan bir peltek /ç/ şeklinde telâffuz edilir. Ses daha çok t'ye kayar; τσακμάκ /ćakmak/.
ΤΖ - τζ
Peltek /c/ olarak:
- ΤΖ τζ Τζ bileşikleri Yunancada her zaman, Türkçede olmayan bir peltek /c/ şeklinde telâffuz telâffuz edilir. Ses daha çok z'ye kayar; τζάμι /źami/.
ΓΙ - γι
ΓΙ bileşiği y olarak okunur.
Ünlü harf birleşmeleri
ΑΙ - αι
ΑΙ - αι birleşmesi, /e/ olarak okunur. Ancak ι harfinde umlaut (iki nokta) olursa (ΑΪ - αϊ) /ay/ sesi verir.
ΑΥ - αυ
Av ya da Af olarak okunur. Sözcük içindeki yerine göre sesletim değişir. İkiliden sonra ünlü harfler ve β,ρ,γ,λ,ν,δ,μ,ζ harfleri gelirse ikili /av/ diye okunur. Bu harfler akılda tutmak için "vergilendirmez" kelimesi akılda tutulabilir. Diğer harfler gelirse ikili /af/ diye okunur.
EI - ει
Birleşim, /i/ sesini verir.
ΕΥ - ευ
Bu birleşim, /ev/ ya da /ef/ olarak okunur. Sözcük içindeki yerine göre sesletim değişir. İkiliden sonra ünlü harfler ve β,ρ,γ,λ,ν,δ,μ,ζ harfleri gelirse ikili /ev/ diye okunur. Diğer harfler gelirse ikili /ef/ diye okunur.
ΟΙ - οι
ΟΙ - οι birleşimi, /i/ sesini verir. ΟΪ - οϊ /oy/ sesini verir. Eğer ι harfi üzerindeki iki nokta olmasaydı, diftong i olur
ΟΥ - ου
Birleşim, /u/ sesi verir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 85.
- ^ a b IPA
- ^ Digamma, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Pamphylian Digamma, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Heta, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ San, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Tsan, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Koppa, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Numeric Koppa, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Sampi, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Numeric Sampi, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Stigma, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
- ^ Ou, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
Dış bağlantılar
- Greek Unicode Issues(İngilizce)
- Yunan Unicode(İngilizce)