Yeon Gaesomun

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Yeon Gaesomun
Yeon Gaesomun'un Portresi
(Tahmin ederek çizdiği portre)
Koguryo'nun Dae Magniji'si (Büyük Başbakan)
Görev süresi
642-666
Yerine geldiği Makam oluşturuldu
Yerine gelen Yeon Nam-saeng
Kişisel bilgiler
Doğum 594
Ölüm 666
Çocuk(lar) Yeon Nam-saeng
Yeon Nam-geon
Yeon Nam-san
Ebeveyn(ler) Yeon Taejo (babası)
Yeon Gaesomun
Hangıl연개소문
Hanja淵蓋蘇文
Latin harfleriyle yazımıYeon Gaesomun
McCune-ReischauerYŏn Kaesomun

Yeon Gaesomun[1] (594-666) antik Kore'nin Üç Krallığından biri olan Goguryeo krallığının[2] son zamanlarında yaşamış güçlü bir askeri diktatördü. İmparator Taizong ve oğlu İmparator Gaozong yönetimindeki Tang Çin'ine karşı başarılı direnişiyle hatırlanmaktadır.[2]

Joseon dönemine ait geleneksel Kore tarihleri Yeon Gaesomun'u zalim politikaları ve hükümdarına itaatsizliği Goguryeo'nun çöküşüne yol açan despot bir lider olarak resmetmiştir. Ancak Goguryeo'yu Çin saldırılarına karşı savunmadaki başarıları, başta 19. yüzyıl Koreli tarihçi ve entelektüel Sin Chaeho olmak üzere erken dönem Koreli milliyetçi tarihçilere Yeon Gaesomun'u Kore tarihinin en büyük kahramanı olarak adlandırmaları için ilham vermiştir. Popüler kültürde Yeon Gaesomun genellikle Kore tarihinde eşi benzeri olmayan istisnai bir asker-devlet adamı olarak anılır.

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeon Gaesomun, Kral Pyeongwon ve Kral Yeongyang dönemlerinde Goguryeo'nun "Magniji "si (Korece: 막리지; Hanja: 莫離支, modern dönem başbakanlık makamına eşdeğer bir pozisyon) Yeon Taejo'nun ilk oğlu olarak nüfuzlu ve seçkin Yeon ailesinde doğdu. Büyükbabası Yeon Ja-yu da bir başbakandı.

Yeon Gaesomun hakkındaki bilgiler büyük ölçüde Samguk sagi'nin Kral Yeongnyu,[3] Kral Bojang,[4][5] ve Yeon Gaesomun'un kendisi hakkındaki biyografik anlatımlarından[6] ve oğulları Yeon Namsaeng ve Yeon Namsan'a adanmış Yeni Tang Kitabı'ndaki mezar gravürleri ve biyografik anlatımlardan gelmektedir.

Tang Çin tarihi kayıtları Yeon Gaesomun'un soyadını Cheon (泉; Çince Quán, "su kaynağı" anlamına gelir) olarak verir, çünkü Yeon (淵; Çince Yuān, "nehir başı" anlamına gelir) Tang'ın kurucu imparatoru İmparator Gaozu'nun (李淵; Lǐ Yuān) soyadıydı ve bu nedenle Çin geleneğinin isim verme tabusuna tabiydi. Yeon Gaesomun bazen Gaegeum (개금; 蓋金) olarak da anılır. Nihon Shoki'de Iri Kasumi (伊梨柯須彌) olarak geçer.[7] Hem Yeon Gaesomun hem de Iri Kasumi, Korece adını yaklaştırmak amacıyla Çince ve Japoncadan yapılan transkripsiyonlar olduğundan, gerçek adı "Eol Kasum" olarak yeniden yapılandırılabilir.[8]

Yeon Gaesomun'un, Liaodong'u Tang'dan korumak için bir askeri garnizon ağı olan Cheolli Jangseong'un inşasını denetlediği Batı Valisi (西部大人) olana kadar ilk günleri hakkında çok az şey bilinmektedir.

Yeon Gaesomun'un en az üç oğlu vardı: (büyükten küçüğe) Yeon Namsaeng, Yeon Namgeon ve Yeon Namsan.

Tahtın devrilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

642 kışında Kral Yeongnyu, Yeon Gaesomun'dan endişe duydu ve diğer memurlarıyla birlikte onu öldürmek için komplo kurdu. Yeon Gaesomun komployu fark ettiğinde, Doğu Valisi (東部大人) pozisyonuna yükselişini kutlamak için ülkedeki muhalif politikacılardan yüzünün davet edildiği gösterişli bir ziyafet düzenledi. Yeon Gaesomun pusu kurarak orada bulunan yüz politikacının hepsini öldürdü ve ardından saraya giderek Kral Yeongnyu'yu öldürdü. Geleneksel Çin ve Kore kaynaklarına göre, Yeon Gaesomun'un adamları kralın cesedini parçalara ayırmış ve uygun bir tören yapmadan atmışlardır.

Yeon Gaesomun, Kral Yeongnyu'nun yeğeni Kral Bojang'ı (642-668- ) Goguryeo tahtına oturttuktan sonra kendisini "Dae Magniji" (대막리지; 大莫離支; generalissimo) olarak atadı ve 666 yılındaki ölümüne kadar Goguryeo devlet işleri üzerinde mutlak fiili kontrol sahibi oldu.[9]

Yeon Gaesomun'un hükümet darbesi, hükümette Tang Çin'ine karşı yatıştırma yanlıları ile askeri çatışmayı savunanlar arasında uzun süren bir güç mücadelesinin doruk noktası olarak ortaya çıktı; Yeon Gaesomun sertlik yanlılarına aitti. Geleneksel Çinli ve Koreli tarihçiler Yeon Gaesomun'un amacının sadece güce olan açlığı olduğunu varsaymıştır, ancak birçok modern Koreli tarihçi onun amacının barışçıl bir diplomatik ilişki için Tang'a boyun eğen Kral Yeongnyu'nun aksine Goguryeo'nun Tang Çin'ine karşı daha sert bir duruş sergilemesini sağlamak olduğunu ileri sürmektedir. Yeon Gaesomun'un Kral Yeongnyu'nun öldürülmesindeki rolü, 645'teki başarısız Tang istilasının başlıca bahanesi olarak kabul edildi.

Çin ile savaşlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Goguryeo-Tang Savaşı'nın ilk çatışması
Ayrıca bakınız: Koguryo-Tang Savaşları

Goguryeo ve Tang Hanedanlığı arasındaki bir dizi savaş, Tang-Silla ittifakına, güçlü Goguryeo'nun nihai çöküşüne ve Kore Yarımadası'nın Silla kontrolü altında birleşmesine yol açan, Kuzeydoğu Asya'nın antik tarihindeki en önemli olaylardan bazılarını içermektedir. Yeon Gaesomun bu çatışmalar dizisinin baş kahramanı ve aynı zamanda başlıca sebebiydi.

Yeon Gaesomun, iktidarının başlangıcında Tang Çin'ine karşı kısa süreli bir uzlaşmacı tavır takındı. Örneğin, Budizm pahasına Taoizm'i destekledi ve bu amaçla 643'te Tang sarayına elçiler göndererek Taoist bilgeler talep etti ve bunlardan sekizi Goguryeo'ya getirildi. Bu jest bazı tarihçiler tarafından Tang'ı yatıştırma ve Yeon'un Silla'yı ilhak etme hırsıyla kaçınılmaz olduğunu düşündüğü Tang istilasına hazırlanmak için zaman kazanma çabası olarak değerlendirilir.

Goguryeo Silla'ya yeni istilalar başlattığında Tang ile ilişkiler kötüleşti. 645 yılında Goguryeo-Tang Savaşı'nın ilk çatışması başladı ve İmparator Taizong'un dikkat çeken askeri zekası, bir dizi önemli Goguryeo sınır kalesini fethetmesini sağladı.

Ancak sonunda İmparator Taizong'un istilası iki büyük aksilikle karşılaştı. Birincisi, ana ordusu ünlü komutan Yang Manchun'un direnişi nedeniyle Ansi Kalesi'nde birkaç ay boyunca engellendi ve tıkandı.[2][9] İkincisi, Goguryeo'nun başkenti Pyongyang'ı almak için gönderdiği seçkin deniz kuvveti, Joseon Sanggosa'ya göre Yeon Gaesomun tarafından yenilgiye uğratıldı ve hemen ardından lejyonlarını Yang Manchun'un Ansi Kalesi'ndeki kuvvetlerini rahatlatmak için yürüttü.

Önde Yang Manchun'un ordusu ve arkadan yaklaşan Yeon Gaesomun'un karşı saldırı kuvvetleri arasında kalan, ayrıca sert kıştan ve tehlikeli derecede azalan yiyecek kaynaklarından muzdarip olan İmparator Taizong, evine doğru geri çekilmek zorunda kaldı.[10] İmparator Taizong yola çıkmadan önce Yang Manchun'a saygısından dolayı geride 100 parça ipek kumaş bıraktı.[9] Geri çekilme zor oldu ve birçok askeri öldü.[11] İmparator Taizong'un Goguryeo'ya karşı seferi başarısız oldu.[12][13] Ancak Goguryeo'ya ağır kayıplar verdirmeyi başardı. Eve döndükten sonra İmparator Taizong, Goguryeo'da ölen askerlerinin anısına Pekin'deki en eski tapınak olan Minzhong Tapınağı'nı kurdu.[14][15][16][17] 647 ve 648 yıllarında Goguryeo'yu tekrar işgal etti, ancak her iki seferde de yenildi ve böylece Goguryeo'yu fethetme tutkusunu yaşamı boyunca gerçekleştiremedi.[9][13]

Goguryeo'yu fethetmek İmparator Taizong için bir saplantı haline gelmişti[18] ve 649'da ölümünden sonra oğlu İmparator Gaozong bu tutkusunu sürdürdü. Tang-Silla ittifakı Bekçe'yi fethettikten sonra, İmparator Gaozong 661 ve 662 yıllarında Goguryeo'yu işgal etti.[12][19] Yeon Gaesomun'un en büyük zaferlerinden biri 662 yılında, kuvvetlerinin Tang generali Pang Xiaotai (龐孝泰) ve Lingnan ordusunu Sasu Nehri'nde (蛇水, muhtemelen Botong Nehri) yenmesiyle geldi. Pang Xiaotai ve 13 oğlunun tamamı çatışmada öldürüldü.[20][21] Bekçe'nin fethedilmesinde etkili olan ünlü Tang generali Su Dingfang, Pyongyang'ın savunmasının üstesinden gelemedi ve sert kar fırtınaları nedeniyle geri çekilmek zorunda kaldı. Çin'de artan iç karışıklıklarla birlikte Tang bir kez daha geri çekilmek zorunda kaldı.

Ancak Goguryeo'nun nüfusu ve ekonomisi uzun yıllar süren sürekli savaş nedeniyle ciddi şekilde zarar gördü.[22] Yeon Gaesomun 666 yılında doğal bir sebepten öldü ve Goguryeo kaosa sürüklendi ve oğulları ile küçük kardeşi arasındaki veraset mücadelesiyle daha da zayıfladı,[9][23] en büyük oğlu Tang'a ve küçük kardeşi Silla'ya iltica etti.[22] Tang 667'de Silla ve iltica eden Yeon Namsaeng'in yardımıyla yeni bir istila düzenledi ve nihayet 668'de Goguryeo'yu fethetmeyi başardı.[22]

Ölüm[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeon Gaesomun'un ölümünün en muhtemel tarihi, büyük oğlu Yeon Namsaeng'in mezar stelinde Kral Bojang'ın saltanatının yirmi dördüncü yılında (665) kaydedilen tarihtir. Ancak Samguk sagi yılı 666 olarak kaydetmekte, Nihon Shoki ise yılı Kral Bojang'ın saltanatının yirmi üçüncü yılı (664) olarak vermektedir.

Efsaneler[değiştir | kaynağı değiştir]

Funing İlçesi Yıllıkları'nda (阜宁县志) yer alan yerel bir Çin efsanesine göre: İmparator Taizong bir sefer sırasında ordusunun önünde keşif yaparken Yeon Gaesomun'un ordugâhını keşfettiğinde neredeyse yakalanıyordu ve Yeon Gaesomun tarafından tanındı, ancak eskimiş bir kuyuya saklanarak kıl payı kurtuldu; daha sonra İmparator Taizong bu yerin yakınına bir pagoda (朦朧塔) diktirdi.[24][25]

Tarihsel tasvirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tang ve Silla kaynakları Yeon Gaesomun'u bir seferde beş kılıç taşıyan ve atına binmek ve inmek için sırtlarını kullanabilsinler diye adamlarına secde ettiren acımasız ve kibirli bir diktatör olarak tasvir eder.

Popüler kültürde[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeon Gaesomun bazen Taoist tapınaklarda Tang generali Xue Rengui ile ortaklaşa bir kapı tanrısı olarak görünür. Bazı Çin efsanelerinde Xue Rengui ve Yeon Gaesomun sırasıyla Beyaz Kaplan Yıldızı ve Azure Ejderha Yıldızı'nın reenkarnasyonlarıdır.[26]

Film ve televizyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeon Gaesomun (Gai Suwen adıyla) Pekin operasında, İmparator Taizong'u Yeon Gaesomun'un takibinden kurtaran ünlü Tang generali Xue Rengui'nin baş kötüsü olarak görünür.[27][28]

Yeon Gaesomun, İmparator Taizong'u Yeon Gaesomun'un ellerinde kesin bir ölümden kurtaran Xue Rengui hakkında çok sayıda klasik Çin edebiyatında yer almaktadır.[29]

Age of Empires: Serinin sahibi Microsoft ile işbirliği içinde üretilen bir mobil oyun olan World Domination,[30] Yeon Gaesomun'u Kore uygarlığının seçilebilir bir kahramanı olarak içeriyor.[31]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Some Chinese and Korean sources stated that his surname was Yeongae (Şablon:Korean) and personal name was Somun (Şablon:Korean), but the majority of sources suggest a one-syllable surname and a three-syllable personal name.
  2. ^ a b c Lee, Ki-Baik (1984). A New History of Korea. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 48. ISBN 067461576X. 
  3. ^ Kim, Busik. "Samguk Sagi: Volume 20". Wikisource. 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  4. ^ Kim, Busik. "Samguk Sagi: Volume 21". Wikisource. 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  5. ^ Kim, Busik. "Samguk Sagi: Volume 22". Wikisource. 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  6. ^ Kim, Busik. "Samguk Sagi: Volume 49". Wikisource. 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  7. ^ Nihon Shoki, First year of Empress Kōgyoku (642); 秋九月。大臣伊梨柯須彌殺大王。并殺伊梨渠世斯等百八十餘人。
  8. ^ 장세경 [Chang Sekyung] (1990). 고대 차자 복수 인명 표기 연구 [Study on the different ancient transcriptions of the same personal names] (Korece). Seul: Dongguk University. OCLC 26398687. 
  9. ^ a b c d e Kim, Jinwung (5 Kasım 2012). A History of Korea: From "Land of the Morning Calm" to States in Conflict (İngilizce). Indiana University Press. ss. 50-51. ISBN 978-0253000781. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  10. ^ Sima, Guang. Zizhi Tongjian. 
  11. ^ Graff, David (2 Eylül 2003). Medieval Chinese Warfare 300–900 (İngilizce). Routledge. s. 168. ISBN 9781134553532. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016. 
  12. ^ a b Injae, Lee; Miller, Owen; Jinhoon, Park; Hyun-Hae, Yi (15 Aralık 2014). Korean History in Maps (İngilizce). Cambridge University Press. s. 29. ISBN 9781107098466. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  13. ^ a b Tucker, Spencer C. (2014). 500 Great Military Leaders (İngilizce). ABC-CLIO. s. 447. ISBN 9781598847581. 7 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2019. 
  14. ^ "Record of Restoring the Buddha Relic at Minzhong Temple". Museum of the Institute of History and Philology. Academia Sinica. 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2023. The Minzhong Temple is known today as the Fayuan Temple in Beijing. The temple was built by Emperor Li Shimin to mourn and salvage the lost souls in his failed attempt to conquer Goguryeo. 
  15. ^ Haw, Stephen G. (22 Kasım 2006). Beijing – A Concise History (İngilizce). Routledge. s. 171. ISBN 9781134150335. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016. 
  16. ^ Perkins, Dorothy (19 Kasım 2013). Encyclopedia of China: History and Culture (İngilizce). Routledge. ISBN 9781135935696. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016. 
  17. ^ Jaivin, Linda (15 Mayıs 2014). Beijing (İngilizce). Reaktion Books. ISBN 9781780233000. Erişim tarihi: 2 Kasım 2016. 
  18. ^ Walker, Hugh Dyson (20 Kasım 2012). East Asia: A New History (İngilizce). AuthorHouse. s. 161. ISBN 9781477265178. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016. 
  19. ^ Ring, Trudy; Watson, Noelle; Schellinger, Paul (12 Kasım 2012). Asia and Oceania: International Dictionary of Historic Places (İngilizce). Routledge. s. 486. ISBN 9781136639791. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016. 
  20. ^ 옆으로 읽는 동아시아 삼국지 1 (Korece). EASTASIA. 2 Eylül 2013. ISBN 9788962620726. Erişim tarihi: 5 Kasım 2016. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya" 통일기. 한국콘텐츠진흥원. Korea Creative Content Agency. 5 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2016. 
  22. ^ a b c Lee, Ki-Baik (1984). A New History of Korea. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 67. ISBN 067461576X. 
  23. ^ Kim, Djun Kil (30 Mayıs 2014). The History of Korea, 2nd Edition (İngilizce). ABC-CLIO. s. 49. ISBN 9781610695824. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  24. ^ "迷趣重重朦胧塔之诗文选萃【散文】". 2 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2023. 
  25. ^ Arşivlenmiş kopya HD역사스페셜 제22편 세계전쟁사의 수수께끼!! 고구려 수당전쟁(2/2) (Documentary). South Korea: KBS. 7 Ekim 2005. 19 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2023. 
  26. ^ "White Tiger in Ancient China". Chinaculture.org. Chinadaily.com.cn. 18 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2019. 
  27. ^ "Court: Peking Opera logo violated artist's copyright". China Daily. 28 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  28. ^ "Gai Suwen". Paul and Bernice Noll's Window on the World. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. 
  29. ^ McLaren, Anne Elizabeth (1998). Chinese Popular Culture and Ming Chantefables (İngilizce). BRILL. s. 196. ISBN 9004109986. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016. The Tang emperor engages in siege warfare of fortresses in snow-swept Liaodong in the kingdom of Gaoli (Koguryo) in modern-day Korea. The military dictator is regarded in some accounts as a barbarian to be sinified, and in others as a usurper who deserves execution. The terrain is treacherous and the enemy sophisticated. The emperor leads the campaign personally, against the advice of his ministers, and his very life is imperilled at one point. Xue Rengui's rescue of the Emperor Taizong at Yuni River from certain death at the hands of the Korean dictator is a highlight of fictional accounts. 
  30. ^ "Age of Empires: World Domination Launched for Android and iOS". NDTV Gadgets360.com. 8 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2016. 
  31. ^ "Age of Empires: World Domination". KLabGames. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2016. 
Önce gelen
Yeon Taejo 		Koguryo Batı Eyaleti Daedaero'su

(642–665)

Sonra gelen
Yeon Namsaeng
Önce gelen
Eulji Mundeok 		Koguryo Magniji'si (Başbakan)

(642 - ?)

Sonra gelen
Yeon Namsaeng
Önce gelen
Makam oluşturuldu 		Koguryo'nun Dae Magniji'si (Büyük Başbakan)

(642–665)

Sonra gelen
Yeon Namsaeng
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yeon_Gaesomun&oldid=31789729" sayfasından alınmıştır