Vahtang Gorgasali
| I. Vahtang Gorgasali Gürcüce: ვახტანგ I გორგასალი | |
|---|---|
 Kral Vahtang Gorgasali'nin Mtsheta'daki Svetitshoveli Katedrali'ndeki freski. Fotoğraf 1840 yılına yakın bir tarihte çekilmiştir. Bu fresk sonradan silinmiştir. | |
| İberya Kralı | |
| Hüküm süresi | 447/49 – 502/22 |
| Önce gelen | V. Mirdat |
| Sonra gelen | Daçi |
| Doğum |
439/43 Mtsheta |
| Ölüm |
502/22 Ucarma |
| Defin | Svetitshoveli Katedrali |
| Eş(ler)i |
Balenduht Elene |
| Çocuk(lar)ı |
Daçi Leon Mirdat İsmi bilinmeyen iki kızları |
| Hanedan | Hosroviani Hanedanı |
| Babası | V. Mirdat |
| Annesi | Sagduht |
| Dini | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
Vahtang Gorgasali ya da I. Vahtang (Gürcüce: ვახტანგ გორგასალი; translit.: vah’t’ang gorgasali”) (yklş. 439 ya da 443 – 502 ya da 522), Hosroviani hanedanından Kartli olarak da bilinen İberia (Doğu Gürcistan) kralı. 5. yüzyılın ikinci yarısı ile 6. yüzyılın ilk çeyreğinde hüküm sürmüştür.
Bizans İmparatorluğu ile talihsiz bir ittifak sonucunda Vahtang Gorgasali Sasani İmparatorluğu'na yenildi ve krallığı geriledi. Gürcü Ortodoks Kilisesi'ni yeniden yapılandıran kral, Gürcistan'ın modern başkenti Tiflis'in de kurucusu kabul edilir.[1]
Saltanat tarihi kesin olarak bilinmemektedir. İvane Cavahişvili'ye göre Kral Vahtang'ın saltanat tarihi 449–502 tarihleri iken Cyril Toumanoff bu tarihin 447–522 yılları olduğunu tahmin etmektedir. Ayrıca Toumanoff, Kral Vahtang'ı roma tarihçisi Prokopius'un Justinianus Savaşları adlı eserinde bilinen İberya kralı Gurgen ile özdeşleştirir.
I. Vahtang'dan ayrıca tarihçi Cuanşeri'ye atfedilen, tarih ve efsaneyi epik bir anlatıda birleştirerek, Kral Vahtang'ın kişiliğini ve biyografisini destansı bir biçimde anlatan 8. veya 11. yüzyıllar arası döneme ait bir biyografide bahsedilmektedir. Bu edebi eser, Vahtang'ın örnek bir savaşçı-kral ve devlet adamı olarak imajının ana kaynağı olmuştur ve bu güne kadar popüler hafızada korunmuştur.[2]
Kral Vahtang halihazırda Orta Çağ'da, Gürcistan tarihindeki en popüler figürlerden biri olarak kabul edilmektedir[3] ve Gürcü Ortodoks Kilisesi tarafından Aziz Büyük Şehit Kral Vahtang (Gürcüce: წმინდა დიდმოწამე მეფე ვახტანგი) olarak 13 Aralık'ta [OS 30 Kasım][4] aziz ilan edilmiştir.[4]
Saltanatının ilk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]
Vahtang Gorgasali'nin Hayatı (buradan sonra kısaca VGH olarak kısaltılacak) adlı tarihi kroniğin dışında, Ortaçağ Gürcü kaynakları da Bagrationiler öncesi Gürcü monarşilerine nadiren gösterilen bir riayetle ancak kısa bir biçimde Kral Vahtang'tan bahseder. VGH, yarı efsanevi destansı biçimine rağmen, Parpi'li Lazarus ve Prokopius gibi söz konusu döneme yakın kaynaklarla birleştirilebilecek birçok önemli ayrıntı sunmaktadır.
VGH'ye göre Kral Vahtang Gorgasali V. Mirdat'ın oğludur ve 7 yaşında tahta çıkmıştır. Hristiyan olmuş bir Fars soylusu olan annesi Sagduht, Vahtang'ın küçüklüğünde kral naipliğini üstlendi. Yazar daha sonra İberya Krallığı'na karşı Sasanilerin Zerdüştleştirme çabaları ve kuzeyden Daryal Boğazı'ndan Osetlerin, esasen muhtemelen Prokopius'un bahsettiği Hunların (Alanların da dahil olduğu) yağma akınlarının yaşandığı krallığın içinde bulunduğu vahim durumu aktarmaktadır. Vahtang'ın 16 yaşında "Osetlere" karşı muzaffer bir misilleme savaşı başlattığı, düşmanın kalabalık ordusuna karşı tek bir mücadele kazandığı ve kız kardeşi Miranduht'u esaretten kurtardığı söyleniyor. Vahtang, 19 yaşındayken Şah Hürmüz'ün (görünüşe göre III. Hürmüz, 457-459) "kızı" Balenduht ile evlendi. Kısa bir süre sonra, şahın isteği üzerine Vahtang, muhtemelen I. Fîrûz'un 460'larda Eftalitlere karşı başarısız olan "Hindistan" seferine ve 472'de Roma İmparatorluğu'na karşı Vahtang'ın Egrisi (Lazika) ve Abhazya'nın kontrolünü ele geçirdiği bildirilen sefere katıldı.
Kilisenin düzenlemesi[değiştir | kaynağı değiştir]
İberya'ya dönen Vahtang, kraliyet otoritesini güçlendirmeyi amaçlayan bir dizi önlem aldı. Sasanilerin krallığının bağımsızlığına yönelik saldırılarına kızan Vahtang, siyasi yönelimini tersine çevirdi ve Roma hükümetiyle yakınlaşmaya başladı. İmparator Zeno'nun "kızı" (muhtemelen akrabası) Helena ile evlendi ve Ortodoks başkenti Konstantinopolis'ten, yeni atanan on iki piskopos ile birlikte Mtsheta piskoposu yani İberya kilisesinin başkanından oluşan bir heyeti Antakya'da kutsanmaları ve Mtsheta piskoposunu katolikos rütbesine yükseltmek için izin aldı. Bu yeniden düzenlemeler sorunsuz geçmedi ve kral, özellikle Mtsheta'nın görevden alınan piskoposu Mikel'in şahsında ortaya çıkan muhalefetin üstesinden gelmek zorunda kaldı. Cavahişvili bu çatışmayı Monofizit Vahtang ve Diofizit Mikel arasındaki doktrinel farklılıklar nedeniyle açıklar; Toumanoff tarafından desteklenen bir varsayım, başrahip değişikliğinin ve onun Antakya'ya tabi kılınmasının "sadece Zeno'nun inanç formülerinin kabulü anlamına gelebileceğini", yani 482'nin orta derecede Monofizit Henotikon (Fermanı)'unu ima edebileceğine işaret ediyor. Kendi adına, başka bir Gürcü tarihçi Simon Canaşia, Vahtang'ın Diofizitizme eğilimli olduğunu, Mikel'in ise Monofizitizm'e bağlı kalmayı sürdürmek istediğini savunuyor.
İran'la savaş[değiştir | kaynağı değiştir]
Vahtang, Roma yanlısı bir politika benimseyerek, kral tarafından yönetim haklarının kısıtlanmasına karşın Sasani desteğini arayan soyluları ile ilişkilerini daha da kötüleştirdi. 482'de Vahtang, Gürcü edebiyatının hayatta kalan en eski parçasının kahramanı ve kendisinin en etkili vasallarından biri olan Gogarane vitahası Varsken'i idam etti. Varsken Zerdüştlüğe dönmüştü ve Ermeni Mamikonyan prensi II. Vardan'ın kızı olan Hristiyan karısı Şuşanik'i öldürmüştü ve Kafkasya'daki Sasani yanlısı isimler arasında önde gelmekteydi. Bu hareketle Vahtang, kendisini Sasani hükümdarı ile açık bir çatışmaya soktu.
I. Fîrûz, Mihran Şabur komutasındaki büyük bir orduyu Gürcistan'a gönderdi. Mtkvari vadisi Perslerle doluydu. Kral Vahtang, Kvemo Kartli dağlarında küçük bir birliği pusuya düşürdü. Vahtang Bizans, Hunlar ve Ermenilerden yardım bekliyordu. Ermeniler geldiler, ancak savaştan bir gün önce Gürcü kampını terk ettiler ve Perslere teslim oldular. Bizanslılar ve Hunlar hiç ortaya çıkmadı. İlk çatışmada Vahtang, soyluların ihaneti nedeniyle yenildi. Kral hemen birliklerini toplamak için Lazika'ya çekildi. Vahtang, Lazika'da güç toplarken, I. Fîrûz'un Ak Hunlarla yaptığı savaşta öldürülmesi ve cesedinin bulunamaması üzerine Pers komutan geri çekildi.
I. Fîrûz'un kardeşi Belâş (484-488), Sasani İmparatorluğu'nun yeni hükümdarı oldu. Bu zamana kadar Vahtang Gorgasali Batı Asya'da liderliğini yeniden ele geçirmişti. 488'de İran'da karışıklık çıktı - Balaş devrildi ve I. Fîrûz'un oğlu I. Kavad (488-531) şah oldu. Vahtang, İran'daki karışıklığı yeni bir şehir, Tiflis, inşa etmeye başlamak için kullandı. Yeni Şah Kavad, Gürcü kralının Bizans seferine katılmasını istedi. Vahtang bunu reddetti ve savaş hazırlıklarına başladı.
Gorgasali, Kraliçe Helen'i çocuklarıyla birlikte Ucarma'ya gönderdi. Mtsheta-Armazi ve çevresi üç eristavi'ye (prens) devredildi - Demetre, Nerse ve Bivritian.
502'de Pers ordusu tekrar Kartli'yi işgal etti. Kalabalık ordunun başında Şah Kavad ve Prens Bartam vardı. Düşman İori geçidi, Rustavi ve Samgori'ye girdi. Gürcü ordusu Perslerden beş kat daha küçüktü.
Savaştan önce, Katolikos Peter, Kral Vahtang'ı ve ordusunu kutsadı. Vahtang, sabah Sisham'a saldırı emri verdi. Altmış yaşındaki Gürcü kralı, kontrolsüz bir şekilde Şah'ın çadırına doğru ilerledi. Hatta ulaştı, Şah'ın çadırına koştu. Bir kasırga görmüşcesine şoka uğrayan Şah Kavad hızla atını çevirdi ve savaş alanından kaçtı. Gorgasali'nin karşısında Prens Bartham kaldı. Hain bir köle tarafından koltuk altından yaralanan Vahtang, gün doğumundan akşama kadar savaştı. Sadece Ucarma'da, yorgun halde yatağa düştüğünde kralın yaralandığı öğrenildi. Bu sırada Bizans imparatoru I. Anastasius büyük bir orduyla Kartli'ye geldi. Şah hemen ordusunu topladı ve güneye yürüdü. Persler ve Bizanslılar, Karnu şehri yakınlarında birbirleriyle savaşdılar. Büyük kan dökülmesi boşuna sona erdi. Her iki hükümdar da kendilerini muzaffer olarak gördü, ancak ikisi de tahtlarına eli boş döndü.
Cavahişvili, Vahtang'ın ölümünü 502 tarihi olduğunu öne sürüyor. Toumanoff'un Prokopius'un Gurgen'i Vahtang ile özdeşleştirmesi doğruysa kral, muhtemelen aynı zamanlarda, öldüğü Lazika'ya sığınarak 522'de saltanatına son vermiş olabilir. Gurgen'in aile üyeleri - Peranius, Pacurius ve Phazas - Roma ordusunda görev yaptılar.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Rapp, Stephen H. (2003), Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, p. 320. Peeters Publishers, 90-429-1318-5
- ^ Toumanoff, Cyril (1963). Studies in Christian Caucasian History, pp. 368–9. Georgetown University Press.
- ^ Rapp (2003), passim.
- ^ a b Machitadze, Archpriest Zakaria (2006), "The Holy King Vakhtang Gorgasali (†502)" 21 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in The Lives of the Georgian Saints 14 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Pravoslavie.Ru. Retrieved on April 19, 2009.
