Trabzon Konferansı
Trabzon Konferansı veya Trebizond Barış Konferansı, Mart ve Nisan 1918 arasında Osmanlı İmparatorluğu ile Transkafkasya Seymi ve hükûmeti arasında Trabzon'da düzenlenen bir konferanstı. Açılış oturumu 14 Mart 1918'de yapıldı. Temsilciler, Osmanlı İmparatorluğu için Tümamiral Hüseyin Rauf Bey, Transkafkasya delegasyonu olarak Akaki Çhenkeli idi.[1]
5 Aralık 1917'de Erzincan'da Ruslar ve Osmanlılar tarafından imzalanan Erzincan Mütarekesi, I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı cephelerinin İran Cephesi ve Kafkasya Cephesi'nde Rusya İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki silahlı çatışmaları sona erdirdi. Ateşkesin ardından Rusya'nın I. Dünya Savaşı'ndan çıkışını işaret eden Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ve İttifak Devletleri arasında, 3 Mart 1918'de Brest Litovsk Barış Antlaşması izledi.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Brest-Litovsk Antlaşması’na göre Kafkas sınırı, 1877 yılındaki gibi olmalıydı. Bu nedenle Rusların; Kars, Ardahan ve Batum’dan çekilmeleri gerekmekteydi. Rus ordusu dağıldığı için bu sancaklar boşaltılmış fakat Rusların bırakıp gittikleri Kars ve Ardahan’a Ermeniler, Batum’a ise Gürcüler girmişti. Osmanlı Devleti’nin bu bölgelerin kendisine verilmesi talebine karşı çıkan Mâverâ-yı Kafkas Hükûmeti bu talebi kabul etmemiş ve Brest-Litovsk Antlaşması’nı da tanımadığını belirtmiştir. Bir taraftan askerî harekâtını devam ettiren Osmanlı Devleti, diğer yandan da sorunun barışçıl yollarla çözümü için siyasi bir zemin aramaktaydı. Bu nedenle Mâverâ-yı Kafkas Hükûmeti’nin temsilcileri görüşme yapılması için Trabzon’a çağrılmışlardır.[2] Kafkas Cumhuriyeti sulh heyeti, Akaki Çhenkeli başkanlığında 11 murahhas aza, 8 askeri aza, diğerleri mali, ticari ve sınaî müşavirler ve tercümanlar, kâtipler ve emir zabitleri olmak üzere 43 kişiden ibaret idi.[3] Mehmed Emin Resulzade, İbrahim Bey Haydarov, Haydar Bey Abaşidze, Ahmed Bey Pepinov, Halil Bey Hasmemmedov, Mehmed Hasan Hacınski, Ekber Ağa Şeyhülislamov ve Mir Yakub Mehdiyev gibi şahıslar da bu heyetin içinde bulunan Müslüman ve Türk delegelerdir.
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Müzakerelerin sonunda Enver Paşa, Brest-Litovsk'de Doğu Anadolu Bölgesi illerinin Osmanlı'nın yeniden kazanılmasının tanınması karşılığında İmparatorluğun Kafkasya'daki emellerini teslim etmeyi teklif etti.
5 Nisan'da, Transkafkasya delegasyonu Akakii Chkhenli'nin başkanı, Brest-Litovsk Anlaşması'nı daha fazla müzakere için bir temel olarak kabul etti ve yönetim organlarını bu pozisyonu kabul etmeye çağırdı. Tiflis’te egemen olan ruh hali çok farklıydı. Daha büyük kararlılıklarını dile getirdiler. Brest-Litovsk Antlaşması Ermeni-Gürcü bloğunu birleştirdi.[4] Ermeniler Cumhuriyet'i reddetmeye zorladılar. Kendileriyle Osmanlı İmparatorluğu arasında bir savaş halinin varlığını kabul ettiler.
11 Mayıs'ta, Batum'da yeni bir barış konferansı açıldı. Bu konferansta, Osmanlılar taleplerini, Tiflis'i, Kars ve Culfa, Doğu Azerbaycan'nı Bakü'yle birleştirmek için inşa edilmiş bir demiryolunu istedikleri Alexandropol (Gümrü) ve Eçmiyazin'i de kapsayacak şekilde genişletti. Bu ulaşım koridorunun geçeceği Ermeni devleti, serbest geçiş hakkı verecekti. Cumhuriyetin heyetinin Ermeni ve Gürcü üyeleri duraklamaya başladı.[5]
21 Mayıs'tan itibaren, Osmanlı ordusu onyedinci yüzyıldan beri Sultanın kontrolü altında olmayan Rus Ermenistan bölgelerine bir kez daha ilerledi. Çatışma, Serdarabad Muharebesi'ne (21-29 Mayıs), Karakilise Muharebesi (1918) (24-28 Mayıs) ve Baş Abaran Muharebesi'ne (21-24 Mayıs) yol açtı.[6]
4 Haziran'da, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti Batum Antlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2018.
- ^ Nâsır Yüceer, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı Azerbaycan ve Dağıstan’ın Bağımsızlığını Kazanması, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 2002.
- ^ Elnur Hasan Mikail, Atatürk Dönemi Türkiye-Azerbaycan İlişkileri (1919-1938), Derin Yayınları, İstanbul 2014
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2018.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2018.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2018.