Suvlaki
| Suvlaki | |
|---|---|
 Atina'da kalamaki olarak da bilinen suvlaki | |
| Ülke(ler) |  Yunanistan |
| Türü | Yunan mutfağı |
| Tipi | Sokak Yemeği |
| Ana malzemeler | Çeşitli etler |
Suvlaki (Yunanca: σουβλάκι, souvláki, [suˈvlaci]; çoğul: σουβλάκια, souvlákia), şişte ızgara edilmiş küçük et parçaları ve bazen sebzelerden oluşan bir Yunan fast food yiyeceğidir. Genellikle direkt şiş üzerinden sıcakken yenilir. Yanında limon, sos, dilimlenmiş domates ve soğan gibi sebzeler ve kızarmış patates ile birlikte veya pide içine dürüm yapılmış bir şekilde servis edilebilir. Yunanistan ve Kıbrıs'ta genellikle domuz eti kullanılmakla birlikte, bazı bölgelerde ve dünya genelinde tavuk, dana ve kuzu eti de kullanılabilmektedir.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Suvlaki kelimesi Orta Çağ Yunancası souvla'nın (σούβλα "şiş" anlamına gelir) küçültme eki almış halidir ve Latince subula'dan ödünç alınmıştır.[1][2] "Suvlaki" Makedonya ve kuzey Yunanistan'ın diğer bögelerinde yaygın bir terim iken, güney Yunanistan ve Atina civarında genellikle kalamaki (καλαμάκι yani "küçük kamış") olarak bilinir.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Yunan kültüründe şişlerde yemek pişirme uygulaması Tunç Çağı'na kadar uzanmaktadır.[3] Yunanistan'ın Santorini adasında yapılan kazılarda, MÖ 17. yüzyıldaki Thera patlamasından önce adanın yerlileri tarafından kullanılan taştan ocak ayaklıkları ortaya çıkarıldı. Bu bulgulara göre suvlaki "MÖ 2000 yılında Santorini'de popüler bir lezzetti."[4] Bulunan bu ocak ayaklıklarının üstlerinde şişleri tutmak için kullanılan bir takım kanal delikleri ve dibinde de kömürlere hava sağlamak için delikler bulunmaktadır.
Miken Yunanistan'ında Gla, Miken ve Pylos'ta "suvlaki tepsileri" keşfedilmiştir.[3] Miken Yunanlıları tarafından kullanılan "suvlaki tepsileri" (ya da taşınabilir ızgaralar), et şişlerinin altına yerleştirilen dikdörtgen seramik tavalardı.[3] Bu tepsilerin doğrudan bir ateşin üzerine mi yerleştirildiği yoksa tavaların portatif bir barbekü çukuru gibi sıcak kömürleri mi tuttuğu net değildir.[3][5] Kazık desteklerin "Nikorya'da Erken Demir Çağı'na kadar kullanılmaya devam ettiği" görülmektedir.[3] Yunan edebiyatında ise Homeros İlyada'da kazıklarda (ὀβελός) pişirilen et parçalarından bahsetmektedir. Bu yiyecek Aristofanes,[6] Ksenofon,[7] Aristoteles,[8] ve diğerlerinin eserlerinde de bahsedilmektedir.[9][10] Klasik Yunanistan'da küçük bir kazıklar ya da şişler ὀβελίσκος (obeliskos) olarak bilinirdi[11] ve Aristofanes bu tür kazıkların ardıç kuşlarını kızartmak için kullanıldığından bahseder.[12]
Bizans İmparatorluğu'nda, Prodromik Şiirler'in Yunan yazarı Konstantinopolis'te müşterilerine psenasis souglitarea olarak bilinen suvlaki benzeri şişte kızartılmış et dilimleri sunan "sıcak et dükkanlarından" bahseder.[13]
Günümüzdeki suvlaki ilk defa güney Orta Yunanistan'ın Böotya kırsalına yaptığı gezilerde Yunanları "bambu çubukları üzerinde et pişirdiğini" gözlemleyen Fransız bir gezgin olan Gustave Flaubert tarafından tanımlanmıştır.[14] Ancak modern anlamda suvlaki, II. Dünya Savaşı sonrasına kadar yaygınlaşmamıştır.[14] Fast food olarak servis edilen Suvlaki şişleri, 1960'larda Böotya'lı satıcılar tarafından tanıtıldıktan sonra yaygın olarak satılmaya başlanmıştır.[14]
Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Kalamaki[değiştir | kaynağı değiştir]
Kalamaki (καλαμάκι "küçük kamış"), suvlaki kelimesinin halk arasında her türlü dürüm pide için kullanıldığı Atina'da suvlaki ile eşanlamlıdır. Kalamaki'ye domates, biber ve soğan gibi sebzeler ve limon dilimli bir sos da eşlik edebilir. Yunanistan'da Selanik gibi kalamaki'nin suvlaki ile hiçbir şekilde bağlantısının olmadığı bazı yerler vardır; bu bölgelerde suvlaki, Atina'da kalamaki olarak adlandırılan yemeği ifade eder.
Suvlaki-merida[değiştir | kaynağı değiştir]
Merída (μερίδα) Yunancada porsiyon anlamına gelir. Suvlaki fast food olarak sade yenirken, kızarmış patates, sebze, sos ve dörde bölünmüş pide ekmeği ile tam bir porsiyon olarak da servis edilir. Genellikle bir tabağa yerleştirilmiş suvlaki-pide (aşağıya bakınız) malzemelerinden oluşur. Çoğunlukla kuzu eti kullanılır, ancak dana gibi diğer etler de kullanılabilir.
Suvlaki pide[değiştir | kaynağı değiştir]
Suvlaki-pide, hafifçe ızgara edilmiş bir pidenin içine katlanmış ızgara suvlaki eti, yanında dilimlenmiş domates, soğan, caciki sos ve kızarmış patatesten oluşur - ancak yaygınlaşan bir şekilde yan ürünler pideye eklenmektedir. Bu tür özellikle, Melbourne'un Yunan-Avustralyalı toplumu tarafından işletilen satış noktalarında öne çıkmaktadır.
Bazı bölgelerde domuz eti yerine tavuk kullanıldığında, cacık ve soğanın yerini özel bir sarı hardal sosu ve marul alır. Diğer garnitür ve soslar arasında ktipiti, Rus salatası ve melitzanosalata bulunmaktadır.
Korfu[değiştir | kaynağı değiştir]
Korfu'da suvlakiye özel bir domates sosu eklenir ve buna "kırmızı sos" (κόκκινη σάλτσα) denir.
Kıbrıs[değiştir | kaynağı değiştir]
Kıbrıs'ta suvlaki hem şişteki küçük et parçalarını hem de yemeği ifade etmektedir. Ortadan yarılarak cep tarzı bir açıklığı oluşturulan büyük bir pide ile yapılır. Bunun içine Kıbrıs suvlakisinde biraz daha büyük parçalar halinde kesilen et (geleneksel olarak kuzu veya domuz eti, son zamanlarda şeftali kebabı veya tavuk) yerleştirilir. Genellikle yanında içinde domates, salatalık ve doğranmış beyaz lahana bulunan bir salata bulunur. Soğan, maydanoz ve yeşil biber turşusu, yoğurt ve cacıki gibi ürünler yaygın eşlikçilerdir. Kıbrıs'ta tüm ızgara etlerde olduğu gibi suvlakiye de her zaman kesilmiş limon eklenir. Marul geleneksel değildir ve turistik beldeler dışında suvlaki'de nadiren kullanılır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Λεξικό της κοινής νεοελληνικής". www.greek-language.gr. 7 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ Apostolides, Sophocles Evangelinus (9 Mart 2015). Greek Lexicon of the Roman and Byzantine periods (İngilizce). Pelekanos Books. ISBN 978-960-400-725-7.
- ^ a b c d e Hruby, Julie (1 Ocak 2017). "Finding Haute Cuisine: Identifying Shifts in Food Styles from Cooking Vessels". From Cooking Pots to Cultural Practices in the Late Bronze Age Aegean. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ "Prehistoric Gastronomy". Greece Is (İngilizce). 9 Ekim 2015. 13 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ published, Megan Gannon (8 Ocak 2014). "Ancient Greeks Used Portable Grills at Their Picnics". livescience.com (İngilizce). 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ Aristophanes. Akarnalılar 1007, Bulutlar 178, Yaban Arıları 354, Kuşlar 388, 672.
- ^ Xenophon. Hellenika, HG3.3.7.
- ^ Aristoteles. Siyaset, 1324b19.
- ^ "Homer, Iliad, Book 1, line 458". www.perseus.tufts.edu. 4 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ A Mediterranean Feast: The Story of the Birth of the Celebrated Cuisines of the Mediterranean from the Merchants of Venice to the Barbary Corsairs, with More than 500 Recipes - Hardcover.
- ^ Liddell, Henry George (1940). A Greek-English lexicon. Wellcome Library. Oxford : Clarendon Press.
- ^ "Aristophanes, Acharnians, line 1000". www.perseus.tufts.edu. 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ Dalby, Andrew (17 Eylül 2019). Tastes of Byzantium: The Cuisine of a Legendary Empire (İngilizce). Bloomsbury USA. ISBN 978-1-83860-036-5.
- ^ a b c Simopoulos, Artemis P.; Bhat, Ramesh Venkataramana (2000). Street Foods (İngilizce). Karger Medical and Scientific Publishers. ISBN 978-3-8055-6927-9. 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.