Sasani İç Savaşı (589-591)
| Sasani İç Savaşı (589-591) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 II. Hüsrev ve Behrâm-ı Çûbîn'i bir muharebede gösteren Orta Çağ İran sanatı | ||||||||||
| ||||||||||
| Taraflar | ||||||||||
| Behrâm-ı Çûbîn destekçileri | Sasani İmparatorluğu |
Memnun olmayan Sasani soyluları Müttefikler: Bizans İmparatorluğu (590–591) | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | ||||||||||
|
Behrâm-ı Çûbîn (ölü) Zatsparham (ölü) Bryzacius  Bahram Siyavashan (ölü) Mardansina Zoarab (590-591) Zadespras (ölü) (590–591) |
IV. Hürmüz Azen Gushnasp (ölü) Sarames the Elder (ölü) Pherochanes (ölü) Zadespras (590) Zoarab (589-590) Sarames the Younger (589-590) |
II. Hüsrev Vistahm Vinduyih Mahbodh Sarames the Younger (590-591) Mushegh II Mamikonian Mauricius Comentiolus İoannis Mistakon Narses | ||||||||
Sasani İç Savaşı (589-591) IV. Hürmüz'ün yönetimine karşı soylular arasındaki büyük memnuniyetsizlik nedeniyle 589'da patlak veren bir çatışmadır. İç savaş 591 yılına kadar sürdü. Mihranlı gaspçı Behrâm-ı Çûbîn'in devrilmesi ile Sasani ailesi İran hükümdarlığına tekrar geldi geldi.
İç savaşın nedeni, Kral IV. Hürmüz'ün güvenmediği soylulara ve din adamlarına karşı sert muamelesinden kaynaklanıyordu. Bu, sonunda Behrâm-ı Çûbîn büyük bir isyan başlatırken, iki Ispahbudhan kardeşler Vistahm ve Vinduyih ona karşı bir saray darbesi yaparak oğlu II. Hüsrev'i kral olarak taç giydirdiler.
Ancak bu, İran'da Part egemenliğini yeniden kurmak isteyen Behrâm-ı Çûbîn'in fikrini değiştirmedi. II. Hüsrev sonunda Bizans topraklarına kaçmak zorunda kaldı ve burada Bizans imparatoru Mauricius ile Behrâm-ı Çûbîn'e karşı ittifak yaptı. 591'de II. Hüsrev ve Bizans müttefikleri Behrâm-ı Çûbîn'in Mezopotamya'daki topraklarını işgal etti ve burada onu yenmeyi başardılar, II. Hüsrev tahtı geri aldı. Behrâm-ı Çûbîn daha sonra Mâverâünnehir'deki Türklerin topraklarına kaçtı, ancak çok geçmeden II. Hüsrev'in kışkırtmasıyla suikasta uğradı ya da idam edildi.
Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]
I. Hüsrev 531'de Sasani tahtına çıktığında babası ve selefi I. Kubâd tarafından başlatılan bir dizi reform başlattı. Bu reformlar çoğunlukla, birkaç Sasani hükümdarını görevden alabilecek kadar güçlü hale gelen Sasani İmparatorluğu'nun seçkinlerine yönelikti. Hüsrev bu reformlarda oldukça başarılı olmuş ve 579'da ölümünden sonra yerine babasının politikalarını ancak daha sert bir şekilde sürdüren oğlu IV. Hürmüz geçmiştir; elitleri kontrol etmek için, Ali Rıza Şapur Şahbazi'nin sözleriyle, "sertliğe, aşağılamaya ve infaza başvurdu."[1] Hürmüz, seçkinlere aşırı derecede düşmandı ve onlara güvenmiyordu; bu nedenle sürekli alt sınıfların yanında yer aldı.
Hürmüz, Zerdüşt rahipliğinin Hristiyanlara zulmetme isteklerini de reddetti. Zerdüşt rahipliğini sevmedi ve bu nedenle baş rahip (Mobad) de dahil olmak üzere birçoğunu öldürdü. Ayrıca, Hürmüz ordunun maaşını yüzde 10 oranında büyük ölçüde azalttı[2] ve seçkinlerin birçok güçlü ve önde gelen üyesini katletti, buna babası ünlü Karenid veziri Bozorgmehr[3] ve onun kardeşi Simah-i Burzin; Mihranid Izadgushasp; spahbed ("ordu şefi") Bahram-i Mah Adhar ve Vistahm ve Vinduyih'in babası olan Ispahbudhan Şapur. Ortaçağ İranlı tarihçisi Taberî'ye göre, Hürmüz'ün 13.600 soylu ve din mensubunun ölümünü emrettiği söylenir.[4]
İç savaşın patlak vermesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Behrâm-ı Çûbîn'in isyanı[değiştir | kaynağı değiştir]
588'de devasa bir Ak Hun-Türk ordusu Sasani eyaleti Harev'i işgal etti. Mihran Hanedanı'ndan bir askeri deha olan Behrâm-ı Çûbîn, Horasan'ın kust'unda spahbed olarak atandı. Daha sonra 12.000 kişilik bir ordunun başına getirildi. Daha sonra Türklere karşı bir karşı saldırı yaptı ve onları başarılı bir şekilde yenerek hükümdarları Baga Kağan'ı (Sasani kaynaklarında Shawa/Sava/Saba olarak bilinir) öldürdü.[2] Bir süre sonra Behrâm, Bizans İmparatorluğu tarafından Aras Nehri kıyısında yapılan bir savaşta yenildi. Behrâm-ı Çûbîn'i kıskanan IV. Hürmüz, bu yenilgiyi Behrâm-ı Çûbîn'i görevden almak için bir bahane olarak kullandı ve onu küçük düşürdü.[5][2]
Tizpon'da darbe ve Behrâm-ı Çûbîn'in yürüyüşü[değiştir | kaynağı değiştir]
Hürmüz'ün eylemlerinden çileden çıkan Behrâm, isyan ederek karşılık verdi ve asil statüsü ve büyük askeri bilgisi nedeniyle askerleri ve diğer birçok kişi isyanına katıldı. Daha sonra Horasan'a yeni bir vali atadı ve ardından Tizpon'a gitti.[6] Bu olay, Sasani tarihinde ilk kez bir Part hanedanının isyan ederek Sasani ailesinin meşruiyetine meydan okunmasıydı.[7] Azen Gushnasp isyanı bastırmak için gönderildi, ancak Hemedan'da kendi adamlarından biri olan Zadespras tarafından öldürüldü. Yaşlı Sarames'in komutasındaki bir başka kuvvet de Behrâm'ı durdurmak için gönderildi ancak Behrâm bu kuvveti yendi ve Yaşlı Sarames filler tarafından çiğnenerek öldü.[8] Behrâm'ın izlediği yol muhtemelen İran platosunun kuzey ucuydu, burada İberyalılar ve diğerleri tarafından Adurbadagan'a Roma tarafından finanse edilen bir saldırıyı püskürttü ve Güney Kafkasya'da görev yapan bir Roma kuvveti karşısında küçük bir yenilgi aldı.[9] Daha sonra, Hürmüz de dahil olmak üzere Sasani hükümdarlarının normalde yaz aylarında ikamet ettiği Media'ya doğru güneye yürüdü.[9]
Hürmüz daha sonra Roma sınırındaki Tizpon ile İran askerleri arasındaki iletişimi kesmek için Zap Suyu'na gitti.[9] O sıralarda askerler, kuzey Mezopotamya'daki başlıca İran şehri olan Nisibis'in dışında bulunuyordu; ancak onlar da Hürmüz'e isyan ettiler ve Behrâm'a biat ettiler.[9] Behrâm'ın etkisi ve popülaritesi giderek artmaya devam etti; Nisibis'teki İranlı isyancılara karşı kuzeye gönderilen Sasani sadık güçleri yoğun isyancı propagandasına maruz kaldılar.[9] Sadık güçler sonunda isyan etti ve komutanlarını öldürdü, bu da Hürmüz'ün konumunu sürdürülemez hale getirdi ve Dicle etrafında sıkıştı ve Lahmîlerin başkenti Hîre'ye sığınmaya karar verdi.[9]
Ancak, Hürmüz'ün Tizpon'da kaldığı süre boyunca, görünüşte kansız bir saray darbesinde, "Hürmüz'den eşit derecede nefret eden" kayınbiraderleri Vistahm ve Vinduyih tarafından devrildi.[9][10] Tahtı geçiren iki kardeş kısa süre sonra Hürmüz'ü kızgın bir iğne ile kör ettiler sonra anne tarafından yeğenleri olan Hürmüz'ün en büyük oğlu II. Hüsrev'i tahta çıkardılar.[11][9] İki kardeş kısa süre içinde Hürmüz'ü en azından II. Hüsrev'in zımni onayıyla öldürttü.[9] Yine de Behrâm, bu sefer Hürmüz'ün intikamını alma bahanesiyle Tizpon'a yürüyüşüne devam etti.[12]
.jpg)
Hüsrev daha sonra havuç ve sopa tavrı takındı ve Behrâm'a şunları yazdı; "kralların kralları, yönetimin hükümdarı, halkların efendisi, barışın prensi, insanların kurtuluşu, tanrılar arasında iyi ve ebediyen yaşayan insan, insanlar arasında en saygın tanrı, çok şanlı, galip, bir güneşle birlikte doğan ve geceye gözlerini ödünç veren, ataları aracılığıyla ünlü olan, nefret eden kral, Sasanileri meşgul eden ve İranlıları krallıklarını kurtaran hayırsever Hüsrev'den İranlıların generali dostumuz Behrâm'a, ... Kraliyet tahtını da yasal bir şekilde devraldık ve hiçbir İran geleneğini bozmadık.... Tacı çıkarmamaya o kadar kesin karar verdik ki, eğer bu mümkün olsaydı, diğer dünyalara hükmetmeyi bile bekliyorduk. .... Refahını istiyorsan, yapılması gerekeni düşün."[13]
Ancak Behrâm bu uyarıyı görmezden geldi - birkaç gün sonra Tizpon yakınlarındaki Nehrevan Kanalı'na ulaştı ve burada Hüsrev'in sayıca çok fazla olan adamlarıyla savaştı, ancak birkaç çatışmada Behrâm'ın adamlarını geride tutmayı başardı. Ancak Hüsrev'in adamları sonunda morallerini kaybetmeye başladılar ve sonunda Behrâm'ın güçleri tarafından yenilgiye uğratıldılar. Hüsrev, iki dayısı, eşleri ve 30 soyludan oluşan bir maiyetiyle birlikte daha sonra Bizans topraklarına kaçtı, Tizpon ise Behrâm'ın eline geçti.[14]
Hüsrev'in Bizans'a kaçışı ve geri gelmesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bizans imparatoru Mauricius'un (h. 582-602) dikkatini çekmek için II. Hüsrev Suriye'ye gitti ve Sasani işgali altındaki Martyropolis kentine Bizans'a karşı direnişlerini durdurması için bir mesaj gönderdi, ancak sonuç alamadı.[15] Daha sonra Mauricius'un kabul ettiği Sasani tahtını yeniden kazanmak için yardımını istediği bir mesaj gönderdi; karşılığında Bizanslılar Amida, Carrhae, Dara ve Martyropolis kentleri üzerinde yeniden egemenlik kazanacaktı. Ayrıca, İran'ın İberya ve Ermenistan'ın işlerine müdahale etmeyi bırakması ve Lazika'nın kontrolünü fiilen Bizanslılara bırakması gerekiyordu.[16]
591'de Hüsrev, Konstantina'ya taşındı ve Behrâm-ı Çûbîn'in Mezopotamya'daki topraklarını işgal etmeye hazırlanırken, Vistahm ve Vinduyih, yine Ermenistan'da bir ordu yetiştiren Bizans komutanı İoannis Mistakon'un gözetiminde Azerbaycan'da bir ordu kuruyorlardı. Bir süre sonra Hüsrev, Bizans'ın güneydeki komutanı Comentiolus ile birlikte Mezopotamya'yı işgal etti. Bu işgal sırasında Nisibis ve Martyropolis hızla onların tarafına geçti,[9] ve Behrâm'ın komutanı Zatsparham yenildi ve öldürüldü.[17] Behrâm'ın diğer komutanlarından biri olan Bryzacius, Mosil'de yakalandı, burnu ve kulakları kesildi ve ardından Hüsrev'e gönderildi ve orada öldürüldü.[18][19]
Bir süre sonra, Hüsrev, Comentiolus'un kendisine saygısızlık ettiğini hissetmesi üzerine Mauricius'i, güneyin komutanı olarak Narses ile yer değiştirmeye ikna etti.[9][17] Hüsrev ve Narses daha sonra Behrâm'ın topraklarının daha derinlerine girerek Dara'yı ve ardından Şubat ayında Mardin'i ele geçirdi ve burada Hüsrev yeniden kral ilan edildi.[17] Bundan kısa bir süre sonra Hüsrev, İranlı destekçilerinden biri olan Mahbodh'u Tizpon'u ele geçirmesi için gönderdi ve bunu başardı.[20]
Bu arada, Hüsrev'in iki dayısı ve İoannis Mistakon kuzey Azerbaycan'ı fethetti ve bölgede daha güneye gitti ve Blarathon Muharebesi'nde Behrâm'ı yendiler. Behrâm daha sonra Fergana Türklerine kaçtı.[21] Ancak Hüsrev, ya onu öldürterek ya da Türkleri onu idam etmeye ikna ederek onunla başa çıkmayı başardı.[21]
Neticesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bizanslılarla barış daha sonra resmen yapıldı. Mauricius, yardımı için, Sasani Ermenistanı'nın ve batı Gürcistan'ın çoğunu aldı ve daha önce Sasanilere ödenen haracın kaldırılmasını sağladı.[9] Bu, iki imparatorluk arasında, Mauricius'un gaspçı Phocas tarafından öldürülmesinin ardından Hüsrev'in Bizanslılara savaş ilan etmeye karar verdiği 602 yılına kadar süren barışçıl bir dönemin başlangıcı oldu.[22][23]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ Shapur Shahbazi 2004, ss. 466-467.
- ^ a b c Shapur Shahbazi 1988, ss. 514-522.
- ^ Khaleghi Motlagh, Djalal (1990). "BOZORGMEHR-E BOḴTAGĀN". Encyclopaedia Iranica. 4. 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- ^ Pourshariati 2008, s. 118.
- ^ Martindale, Jones & Morris 1992, s. 167.
- ^ Shahbazi 1988, ss. 514-522.
- ^ Pourshariati 2008, s. 96.
- ^ Warren, s. 26.
- ^ a b c d e f g h i j k l Howard-Johnston 2010.
- ^ Shahbazi 1989, ss. 180-182.
- ^ Al-Tabari 1985–2007, v. 5: p. 49.
- ^ Rezakhani 2017, s. 178.
- ^ Kia 2016, s. 241.
- ^ James Howard-Johnston.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, s. 172.
- ^ Dineverî, al-Akhbar al-tiwal, ss. 91-92
- ^ a b c Greatrex & Lieu 2002, s. 173.
- ^ Martindale, Jones & Morris 1992, s. 251.
- ^ Rawlinson 2004, s. 509.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, s. 174.
- ^ a b Crawford 2013, s. 28.
- ^ Oman 1893, s. 155.
- ^ Foss 1975, s. 722.
- Genel
- Greatrex, Geoffrey; Lieu, Samuel N. C. (2002). The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (Part II, 363–630 AD) (İngilizce). New York, New York ve Londra, Birleşik Krallık: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-14687-9. 19 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- Martindale, John Robert; Jones, Arnold Hugh Martin; Morris, J., (Ed.) (1992). The Prosopography of the Later Roman Empire, Volume III: A.D. 527–641. Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-20160-5. 1 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- Shahbazi, A. Sh. (1988). "BAHRĀM (2)". Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 5 (İngilizce). ss. 514-522.
- Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran (İngilizce). Londra ve New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- Shapur Shahbazi, A. (2005). "Sasanian dynasty". Encyclopaedia Iranica, Online Edition (İngilizce). Erişim tarihi: 24 Ağustos 2014.
- Shapur Shahbazi, A. (2004). "Hormozd iv". Encyclopaedia Iranica, Vol. XII, Fasc. 5 (İngilizce). ss. 466-467.
- Shapur Shahbazi, A. (1988). "BESṬĀM O BENDŌY". Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 2 (İngilizce). ss. 180-182. Erişim tarihi: 23 Eylül 2014.
- Howard-Johnston, James (2010). "ḴOSROW II". Encyclopaedia Iranica, Online Edition (İngilizce). Erişim tarihi: 27 Şubat 2016.
- Crawford, Peter (2013). The War of the Three Gods: Romans, Persians and the Rise of Islam (İngilizce). Pen and Sword. ISBN 9781848846128. 25 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- Rawlinson, George (2004). The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World (İngilizce). Gorgias Press LLC. ISBN 9781593331719.[ölü/kırık bağlantı]
- Foss, Clive (1975). The Persians in Asia Minor and the End of Antiquity. The English Historical Review (İngilizce). 90. Oxford University Press. ss. 721-47. doi:10.1093/ehr/XC.CCCLVII.721.
- Oman, Charles (1893). Europe, 476-918, Volume 1 (İngilizce). Macmillan. 9 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- Potts, Daniel T. (2014). Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era (İngilizce). Londra ve New York: Oxford University Press. ss. 1-558. ISBN 9780199330799. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia (İngilizce). ABC-CLIO. ISBN 978-1610693912. 26 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.