Süleyman el-Biruni
| Süleyman El Biruni | |
|---|---|
| |
| 1908'de çekilen fotoğrafı | |
| Meclis-i Mebûsan I.(3) ve II.(4) dönem mebusu | |
| Seçim bölgesi | 1908 – Cebel'ül Garbi 1912 – Cebel'ül Garbi |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1872 Nafusa Dağları, Trablusgarp |
| Ölüm | 1940 (67-68 yaşlarında) Mumbai, Britanya Hindistanı |
Süleyman El Biruni, (1872 – 1 Mayıs 1940) Berberi İbadi bilgini, şair, devlet adamı ve Libya tarihinde önemli bir şahsiyetti.
İlk yılları ve çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]
El-Baruni, 1870 civarında, o zamanlar Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olan Trablusgarp vilayetinde bulunan Nafusa Dağları'nda doğdu. İbadi mezhebine mensup etkili bir Berberi ailesinde dünyaya geldi. Babası Abdullah el-Baruni bir hukukçu, şair ve ilahiyatçıydı.[1] 1887'de eğitimine Tunus'taki Zeytune Üniversitesi'nde başladı ve hocaları arasında reformistler Muhammed el-Nakhli ve Uthman al-makki vardı. Sömürgecilik ve tasavvuf eleştirmeni olan Nahli, genç Süleyman üzerinde büyük bir etkiye sahipti.[2] 1893'te altı yıllık bir eğitimden sonra, üç yıl okuduğu El-Ezher Üniversitesi'ne girdi. Mısır'da kaldığı süre içinde daha çok sömürgecilik karşıtı hareketlere maruz kaldı. Mustafa Kamil'in fikirlerine de aşina oldu ve ona büyük saygı duydu. Ezher'deki çalışmalarını bitirdikten sonra, kendisine Arapça çalışmaları, teoloji ve geleneksel İbadi edebiyatını öğreten önde gelen Mozabite İbadi alimi Muhammed ibn Yusuf Atfayyash'ın yanında çalışmak için M'Zab vadisine gitti.[3]
Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]
Kahire'de bir gazete ve daha sonra bir matbaa kurdu. II. Abdülhamid döneminde, Cebel Nefusa'da yeniden bir İbadi imamlığı veya emirliği kurmayı planladığı suçlamasıyla Osmanlı makamları tarafından birkaç kez tutuklandı. Jön Türk Devrimi'nin ardından 1908 genel seçimlerinde el-Baruni, Cebel'ül Garbi mebusu olarak Meclis-i Mebûsan'na seçildi.[4] Ocak 1914'te Meclis-i Âyan azası seçilmiştir.[5]
1911'de Trablusgarp Savaşı'nın patlak vermesinin ardından, el-Baruni hemen işgale direnmek için Berberileri askere almaya başladı. Uşi Antlaşması ile sona eren Osmanlı hakimiyetinin ardından Ekim 1912'nin sonlarında önemli Trablus liderlerinin bir toplantısı olan El-Aziziye Kongresi'nde öncü bir rol oynadı. Sonunda Jabal Nefusa ve Marsa Zuaga merkezli özerk bir İbadi beyliği yaratma umuduyla İtalyanlardan bir anlayış aradı. En azından Berberilerin yeni İtalyan Libyası'sında özel ayrıcalıklar elde edeceklerini umuyordu. Trablusgarp'daki Berberi direnişinden geriye kalanlar, 23 Mart 1913'te el-Asab'a Muharebesi'nde ezildi. El-Biruni ve Osmanlı ile bağlantısı olan diğer bazı liderler, Fransız Tunusu'nda gönüllü sürgüne gittiler. İtalya, sürgünleri geri dönmeye ikna etmesi için Kont Carlo Sforza'yı Tunus'a gönderdi. El-Baruni ikna olan ilk kişi oldu ve diğerlerine, İtalya'dan Trablusgarp toplumundaki konumlarını koruyabilecekleri ve geçmişteki direnişlerinin kendilerine karşı yapılmayacağına dair bir anlaşma karşılığında Trablusgarp'a dönmeleri gerektiğini önerdi. El-Baruni'ye Berberi özerkliği vadedilmiş gibi görünüyor. İtalyanlar da ondan Cebel'ül Garbi hakkında bir monografi yazmasını istediler.
El-Baruni, I. Dünya Savaşı'nın ortasında Osmanlı padişahı tarafından Trablusgarp, Tunus ve Cezayir'e vali atandığı Ekim 1916'ya kadar geri dönmedi.[6] Bu bölgelerin hiçbiri o sırada fiili Osmanlı kontrolü altında değildi, ancak Osmanlılar, Trablus'ta İtalya'ya karşı savaşı organize etmek için aktif olarak çalışıyorlardı. Kasım 1918'de el-Baruni, Osmanlı teslimiyetinin ardından ilan edilen Trablusgarp Cumhuriyeti'ni temsil etmek üzere seçilen dört yerel eşraftan biriydi.[4] Haziran 1919'da Legge Fondamentale (Temel Kanun) ilan edilmesiyle el-Baruni, İtalya ile barış yaptı.[7]
Eylül 1921'de, İtalya'nın böl ve yönet politikasının bir sonucu olarak, Libya'da, giderek artan bir şekilde İtalya'ya koruma arayan Berberiler ile Araplar arasında bir iç savaş vardı. Berberiler arasında el-Baruni bu durumdan yaygın olarak sorumlu tutuldu. Kasım 1921'de son sürgününe gitti. Umman'a yerleşmeden önce Fransa, Mısır, Türkiye ve Mekke'ye gitti. Umman'da maliye bakanı olarak atandı.
1 Mayıs 1940'ta Umman Sultanı Said bin Teymur'un refakatinde Mumbai'yi ziyaret ederken öldü.[8] Ölümünden sonra kızı Za'ima bint Süleyman, onun bazı kağıtlarını topladı ve 1964'te Trablus'ta Safahat khalida min al-cihad li'l-mujahid al-Libi Sulayman al-Baruni adıyla yayınladı.[4]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ Veccia Vaglieri, L. (1986) [1960]. "al-Bārūnī". Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P. (Ed.). Encyclopaedia of Islam. I (2. bas.). Leiden, Netherlands: Brill Publishers. s. 1070. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_1248. ISBN 9004081143. 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- ^ Ghazal 2014, s. 45.
- ^ Ghazal 2014, s. 46.
- ^ a b c Anna Baldinetti, "Italian Colonial Rule and the Muslim Elites in Libya: A Relationship of Antagonism and Collaboration", in Meir Hatina (ed.), Guardians of Faith in Modern Times: ʻUlamaʼ in the Middle East (Leiden: Brill, 2009), pp. 91–108, at 96–102.
- ^ Kuneralp, Sinan (2003). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922). Prosopoprafik Rehber (2. bas.). İsis. 26 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2023.
- ^ Rachel Simon, Libya Between Ottomanism and Nationalism: The Ottoman Involvement in Libya during the War with Italy (1911–1919) (K. Schwarz, 1987), p. 229; for al-Baruni's military command in the First World War, see Angelo Del Boca, Mohamed Fekini and the Fight to Free Libya (Palgrave Macmillan, 2011), pp. 61ff.
- ^ Ronald Bruce St. John (ed.), "Baruni, Suleiman", Historical Dictionary of Libya, 5th edn. (Rowman and Littlefield, 2014), pp. 56–57.
- ^ Ghazal 2014, s. 54.
- Genel
- Ghazal, Amal (2014). Gelvin, James L.; Green, Nile (Ed.). Global Muslims in the Age of Steam and Print (İngilizce). Univ of California Press. ISBN 978-0-520-27502-7.
Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Corò, Francesco (1938). "Una interessante pagina di storia libica: Suleiman el Baruni, il sogno di un principato berbero e la battaglia di Asàaba (1913)". Gli Annali dell'Africa Italiana. 1 (3–4): 959-69.
- Cresti, Federico (2020). "Sulayman al-Baruni in Italy (1919–1920): From the Dream of the Berber Principality to the Italo-Tripolitanian Brotherhood". Anna Maria Di Tolla; Valentina Schiattarella (Ed.). Libya between History and Revolution: Resilience, New Opportunities and Challenges for the Berbers (PDF). Unior Press. ss. 67-96. 18 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- Ghazal, Amal (2014). "An Ottoman Pasha and the End of Empire: Sulayman al-Baruni and the Networks of Islamic Reform". James Gelvin; Nile Green (Ed.). Global Muslims in the Age of Steam and Print. University of California Press. ss. 40-58.
- Peterson, J. E. (1987). "Arab Nationalism and the Idealist Politician: The Career of Sulayman al-Baruni". J. Piscatori; G. S. Harris (Ed.). Law, Personalities and Politics in the Middle East. Washington, D.C. ss. 124-39.
- Veccia Vaglieri, Laura (1965). "al-Bārūnī, Sulaymān". Lewis, B.; Pellat, Ch.; Schacht, J. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume II: C–G (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 1070–71. OCLC 495469475.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- A novel by al-Baruni 20 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (in Arabic)
- A biography of al-Baruni (in Arabic)
- Another biography of al-Baruni 4 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (in Arabic)
- 1872 doğumlular
- 1940 yılında ölenler
- 1908-1912 Osmanlı Meclis-i Mebusanı Cebel'ül Garbi üyeleri
- 1912 Nisan-Ağustos Osmanlı Meclis-i Mebusanı Cebel'ül Garbi üyeleri
- V. Mehmed tarafından seçilen Meclis-i Âyan üyeleri
- Libyalı devrimciler
- Arap roman yazarları
- Trablusgarp Savaşı
- I. Dünya Savaşı'nda Osmanlılar
- Berberi şairler