Post-Kemalizm

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kemalizm aleyhtarlığı olan Anti-Kemalizm ile ile karıştırılmamalıdır.

Post-Kemalizm, özellikle Türk akademisinde ve siyasi tartışmasında; Türkiye'nin, başta demokratikleşme olmak üzere yaşadığı siyasi ve kültürel sorunların kaynağının askeri-bürokratik İttihatçı-Kemalist ideolojide yattığını savunan ve temelinde Türk resmi tarihçiliğini sorgulama olan bir akımdır. 12 Eylül sonrası ortaya çıkan post-Kemalist akım, 2000'li yıllarda Adalet ve Kalkınma Partisi'nin iktidara gelmesi ile Türk tarihyazımının merkezine oturmuş, 2010'lu yıllardan sonra ise gerilemeye başlamıştır.[1]

Post-Kemalistlerin temel görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Post-Kemalistler, genel olarak bir siyasi akıma bağlı değillerdir. Sosyalizmden, liberalizme ve muhafazakârlığa kadar geniş bir çerçevedeki yazarlar post-Kemalist olarak nitelendirilmiştir. Ancak genel olarak postmodern bir tarih anlayışına sahip olan bu akım, Türk tarihyazıcılığına ve Türk devletinin kuruluşuna eleştirel bir açıdan bakmaktadır.[2] Post-Kemalist düşüncenin temelinde, Şerif Mardin'in Türkiye koşullarına uyarladığı merkez-çevre kuramı yatar. Mardin'e göre asker-bürokrat sınıftan oluşan 'merkez', liberaller, sosyalistler, başta Kürtler olmak üzere azınlıklar ve özellikle muhafazakarlardan oluşan 'çevreyi' dışlamış ve Türk siyasetinin dışına itmiştir. Siyasi 'merkez', iktidarını korumak ve modernleşme misyonunu gerçekleştirmek için 'çevre' ile çatışmaya girmiştir ve onu kendisine bir tehdit olarak görmüş ve bu hareketi bastırmaya çalışmıştır.[3] Türkiye'de yaşanan askeri müdahalelerin, parti kapatmalarının temel sebebi de bu olarak görülmüştür.

Bununla beraber post-Kemalistler, Atatürk döneminde yapılan devrimlerin 'tepeden inmeci' karakterine dikkat çekmişlerdir. Çeşitli yazarlar, devrimlerin şekilci yapısını ve topluma yayılamamasını eleştirmiş ve bu devrimlerin baskıcı bir modernleşmenin ürünü oldukları şeklinde eleştirilerde bulunmuşlardır.[4] Örneğin kadın devrimlerinin paternalistik yapısı, Kemalist rejimin Türk milliyetçiliği gibi konular, ilgili yazarların eleştiri odağı olmuştur.

Post-Kemalistler, Türkiye'nin yaşadığı demokratikleşme ve kültür savaşı gibi sorunların çözümünün ise geç Osmanlı ve Cumhuriyet döneminin yanlışlarının ortaya konması ve bundan sonra da 'çevrenin' iktidara gelmesi ile olacağını savunmaktadırlar. Liberallerden, muhafazakârlardan ve diğerlerinden oluşan çevre, asker-bürokratlardan oluşan vesayetçi merkezi tasfiye edecek ve Türkiye'nin demokratikleşmesi yönünde adımlar atacaktır.[1]

Fikret Başkaya'ya göre 1940'larda resmi ideoloji olan Kemalizm'e sağcı-dinci kesimden yöneltilen eleştiri iktidar mücadelesi amaçlı olduğu için Kemalizm'in temel problemlerini ele almayı ihmal etti. Sol hareket 1960'lı yıllarda yükselişteyken resmi ideoloji ve resmi tarihle bir hesaplaşmaya girişmedi. Bu nedenle o dönemde de Kemalizm eleştirisi marjinal düzeyde yapıldı. 1990'larda ise postmodernizmin yükselişi ile birlikte dinci-sağcı ideoloji ile ortak bir Kemalizm eleştirisi yapılmaya başlandı. 2002'de İslamcılık iktidar olduktan sonra yeni bir resmi ideoloji dayattığı için, devletin resmi ideolojisi yeniden canlandı. Başkaya'ya göre bu yükseliş etki-tepki diyalektiği içinde meydana geldiğinden kalıcı bir yükseliş değil.[5]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Post-Kemalist tabiri, 1980'ler öncesinde kimi tarihçiler tarafından çeşitli anlamlarda kullanılmış olsa da 2015'te İlker Aytürk tarafından tanımı yapılmıştır. 12 Eylül Darbesi sonrasında Şerif Mardin, Mete Tunçay, Erik Jan Zürcher gibi araştırmacılar, resmi tarih anlayışının dışına çıkarak Kemalizm'i ve İttihatçılığı sorgulamaya başlamışlardır. Bu eleştirel anlayışları sonucu birçok akademisyen 1980'li ve 90'lı yıllarda çeşitli kadrolardan dışlanmıştır. 28 Şubat sürecinden sonra ise post-Kemalist eleştiriler artmıştır.[6]

Post-Kemalizm açısından bir dönüm noktası 2002'de Adalet ve Kalkınma Partisi'nin iktidara gelmesi olmuştur. AK Parti iktidarı ile beraber 'askeri-bürokratik' düzenin iktidardan düşmesi, post-Kemalizmin Türk tarihyazımının merkezine yerleşmesini sağlamıştır. Yürürlüğe konulan Avrupa Birliği ile uyum yasaları, 12 Eylül ve 28 Şubat döneminin izlerinin silinmesi, 2007 anayasa değişiklikleri, Ergenekon ve Balyoz davaları ve Çözüm Süreci gibi olaylar post-Kemalist anlayışın uygulamaya konulması olarak nitelendirilmiştir.[6]

Ancak 2008 sonrası AKP iktidarının giderek otoriterleşmesi, sivil Anayasa tekliflerinin uygulamaya sokulmaması, Gezi Parkı olayları ve Çözüm Süreci'nin tekrar silahlı çatışmaya dönmesi sonucunda Türk entelektüel çevrelerinde AK Parti'yeye olan bakış değişmiştir. Bununla beraber AK Parti iktidarına yakın olan bazı post-Kemalist yazarlar AK Parti ve Recep Tayyip Erdoğan ile olan bağlarını koparmışlardır. Bu süreçten sonra Türk tarihyazımı post-Kemalizmden uzaklaşmaya başlamıştır.[6]

Bazı post-Kemalistler[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Post-Kemalizm, 1980'lerden beri çeşitli yazarlarca eleştirilmektedir. Bu eleştiriler ilk olarak kendini Kemalist olarak tanımlayan yazarlar sonrasında Marksist yazarlar tarafından gelmiştir.[14] Muhafazâkar ve İslamcı cenaha olan ılımlı görüşleri nedeniyle anti-kemalizm ve karşı-devrimcilikle itham edilmişlerdir. Ancak 2012 sonrası post-Kemalistler farklı görüşlerden eleştiriye tutulmuşlardır. İlker Aytürk'e göre Post-Kemalizm'in muhalefet olmaktan çıkıp, 2002'de AKP'nin iktidara gelmesiyle başlayan süreçte Kemalizm'in taşıyıcısı olan sembollerin ve kurumların zayıflamasıyla birlikte Türkiye'nin demokratikleşmesinin Kemalist asker ve Kemalist sivil bürokrasi tarafından sekteye uğratıldığı iddiası geçerliliğini yitirdi.[15] Post-Kemalistlere yapılan eleştirilerin temel hatları şunlardır:

  • Resmi tarih yazımını sorgulayıp onun yanlışlarını ortaya çıkarmasına rağmen Post-Kemalizm eleştirdiği resmi tarih yazıcılığının yerine tarafsız bir anlayış sunamayarak aynı hataya düşmüş, sadece Kemalist tarihin yergisi üzerine bir tarih yazımı oluşturmuşlardır.[16] Anakronizm yapılarak Kemalist otoriteye karşı çıkan isimler siyah-beyaz bir şekilde yüceltilmiştir.[2][17]
  • Türkiye'deki demokratikleşme ve çoğulculuk sorunundan sadece İttihatçı-Kemalist anlayış sorumlu tutulmuş, 1908-1950 arası dışındaki olaylar ve daha geniş etmenler değerlendirilmemiş, farklı ülkelerdeki durumlar ile karşılaştırma yapılmamıştır.[18]
  • 'Çevrenin' iktidara gelmesi Türkiye'nin daha çok demokratikleşmesiyle sonuçlanmamış, AK Parti iktidarı ile çevre merkeze dönüşmüştür.[3] Post-Kemalist olarak tanımlanan birçok isim, AKP iktidarı döneminde edindikleri mevkiler dolayısıyla ve yaşanan otoriterleşmeye sessiz kalmaları konusunda eleştirilmişlerdir.[19]

Post-post-Kemalizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Aytürk, post-Kemalist paradigmanın Türkiye'yi anlamakta ve sorunlara teşhis koymaktaki yetersizliği ortaya çıktığı için post-post-Kemalizm terimini önerdi. 1908-1938 arası dönem yoğun bir şekilde çalışılmış olmasına rağmen, 1950-1980 arası dönemdeki sol yaklaşımların, Türk sağının, Soğuk Savaş'ın detaylı çalışmadığını belirtti. Türkiye tarihini yorumlamakta yetersizliğin bir bölümünün milliyetçi-mukaddesatçı iktidarların baskın olduğu dönemdeki milli güvenlik devletinin kuruluş sürecinin atlanmasından ileri geldiğini iddia etti.[15]

Konuyla ilgili eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Aytürk, İlker (1 Ocak 2019). "Post-Kemalizm Nedir? Post-Kemalist Kimdir? Bir Tanım Denemesi". Varlık. 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  2. ^ a b "Türk Kulturkampf'ında Post-Kemalizm parantezi III". PolitikYol Haber Sitesi. 6 Eylül 2021. 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  3. ^ a b "'Çevre'den 'Merkez'e Yönelim Bağlamında Türkiye'de Muhafazakârlığın Dönüşümü: Siyasal İslâmcılıktan Muhafazakâr Demokratlığa AK Parti Örneği". 11 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  4. ^ Aytürk, İlker. "Post-post-Kemalizm: Yeni Bir Paradigmayı Beklerken". 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  5. ^ KAYNAR, METE KAAN (2021). Türkiye’nin Lanetlisi: Bir Muhalif "Fikret Başkaya ile Sohbetler". İletişim Yayınları. ss. 222-226. ISBN 978-975-05-3022-7. 13 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023. 
  6. ^ a b c Aytürk, İlker. "Post-post-Kemalizm: Yeni Bir Paradigmayı Beklerken". 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  7. ^ Tunçay, Mete (1999). Türkiye Cumhuriyeti'nde tek-parti yönetimi'nin kurulması, 1923-1931. 3. basım. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. ISBN 975-333-114-2. OCLC 44912509. 
  8. ^ Zürcher, Erik Jan (1984). The Unionist factor : the rôle of the Committee of Union and Progress in the Turkish National Movement, 1905-1926. Leiden: Brill. ISBN 90-04-07262-4. OCLC 11871220. 
  9. ^ Mardin, Şerif (1989). Religion and social change in modern Turkey : the case of Bediüzzaman Said Nursi. Albany. ISBN 0-585-07525-5. OCLC 42855848. 
  10. ^ Göle, Nilüfer (2004). Modern mahrem : medeniyet ve örtünme. 8. basım. Beyoğlu, İstanbul: Metis. ISBN 975-342-194-X. OCLC 76880161. 
  11. ^ Ersanlı, Büşra (2009). İktidar ve tarih : Türkiyeʼde "resmî tarih" tezinin oluşumu : (1929-1937). 3. baskı. İstanbul: İletişim. ISBN 978-975-05-0120-3. OCLC 762137767. 
  12. ^ Parla, Taha (1993). Türkiye'nin siyasal rejimi, 1980-1989. 2. baskı. Cağaloğlu, İstanbul: İletişim Yayınları. ISBN 975-470-318-3. OCLC 29796212. 
  13. ^ Köker, Levent (1990). Modernleşme, Kemalizm ve demokrasi. 1. baskı. İstanbul: İletişim Yayınları. ISBN 975-470-026-5. OCLC 23171350. 
  14. ^ Timur, Taner. Türk Devrimi ve Sonrası. İmge Yayınları. ss. s.307-308,312. 
  15. ^ a b Post-post-Kemalizm : Türkiye çalışmalarında yeni arayışlar. İlker Aytürk, Berk Esen. İstanbul. 2022. ss. 23-50. ISBN 978-975-05-3351-8. OCLC 1357496130. 
  16. ^ "Kemalizm ve 'Eleştirinin Eleştirisi' - Tanıl Bora". birikimdergisi.com. 14 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  17. ^ Zürcher, Erik Jan, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet:Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. 
  18. ^ "Demokrasimizin önündeki engel gerçekten Kemalizm mi?". PolitikYol Haber Sitesi. 2 Ağustos 2021. 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  19. ^ "Orhan Pamuk'a 'Yetmez ama evet' sorusu: Yanıtlamaktan kaçınıyorum". T24. 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  20. ^ Post-post-Kemalizm : Türkiye çalışmalarında yeni arayışlar. İlker Aytürk, Berk Esen. İstanbul. 2022. s. 32. ISBN 978-975-05-3351-8. OCLC 1357496130. 

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Burak Gümüş (2020/21), "De-Kemalisation from above in 'New Turkey'", Lutz Berger & Tamer Düzyol (Ed.), Kemalism as a Fixed Variable in the Republic of Turkey. History, Society, Politics, Ergon, Baden-Baden, S. 143-174
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Post-Kemalizm&oldid=31165909" sayfasından alınmıştır