Çat, Borçka

Çat, Artvin ilinin Borçka ilçesindeki köylerden biriydi. Sonradan Düzköy'ün mahallesine dönüştürülmüştür. Çhala Vadisi'nde yer alır ve Borçka kasabasına yaklaşık 8 km uzaklıktadır.

Köyün eski adı

Çat köyünüm eski adı konusunda yaygın bilgi yoktur. Yazılı kaynaklarda köyün adı Maçati (მაჭათი) olarak verildiği gibi, Tao-Klarceti’deki benzer Türkçe adın eski biçimi Çoti (ჩოთი) olarak da yazılmıştır. Rus idaresi sırasında bölgeyi gezmiş olan Zakaria Çiçinadze'nin köyün adını Maçati (მაჭათი) olarak yazması, o tarihte halk arasında bu adın kullanılıyor olmasıyla ilişkili olabilir. Belli başlı kaynaklarda köyün adı Çat olarak geçer. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Rusların yaptığı 1886 tarihli nüfus sayımında da köy Çat (Чат) olarak kaydedilmiştir. Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında da köyün adı Çat (چات) olarak geçer.

Coğrafya

Ayrı bir köyken Düzköy’ün mahallesine dönüştürülen Çat, Borçka kasabasının kuzeybatısında, Hopa-Borçka karayolu kıyısında yer alır. Çhala Deresi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir ve Borçka kasabasına yaklaşık 8 km uzaklıktadır.

Tao-Klarceti’nin Rusların eline geçmesinden bir süre önce, 1874 yılında bölgeyi gezen Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, Çat köyünün Boçka’dan yaklaşık 16 km uzakta olduğunu, dört saatlik yolculuk sonrasında buraya ulaştığını yazar. Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, Çoruh Nehrine karışan Çhala Deresi (Çayırsu) Livana ile Lazistan arasında sınır oluşturuyordu. Çat köyü ile diğer köyler dağın eteklerinde, su kenarlarına kurulmuştu. Köylerin etraftaki yamaçlarda komar çalılıkları dikkat çekiyordu. Ağaç türleri arasında kestane, kızılağaç ve meşe gibi ağaçlar bulunuyordu.

Giorgi Kazbegi'den elli yıl sonra Artvin vilayetini gezmiş olan Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre Çhala vadisinde (İç Kale) bulunan diğer köyler gibi Balıklı Dağı’nın eteğinde yer alan Çat köyünde evlerin çoğu iki katlı ve ahşaptı. Köyün iyi ve saf suları vardı. Kazbegi de köydeki kestane ağaçlarının ev yapımında kullanıldığını, yolcuların su içmesi için yol kıyılarındaki her pınara oluk yapılmış ve ahşap maşrapa konulmuş olduğunu yazmıştır. Köyün ekonomisi tarıma dayanıyordu ve mısır, tütün, buğday, arpa, keten yetiştiriliyordu. Elma, armut, erik ve ceviz gibi meylerin yetiştiği köy “demir elma” adlı elmasıyla ünlüydü. Çhala vadisinde Çat köyü ile "Kostanet", "Pançur", "Mamanat", "Makaret", "Zorköy" ve "Başköy" adlı köyler birbirine yaklaşık yarım saatlik mesafede yer alıyordu.

Nüfus

Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında verdiği bilgiye göre, Çat köyü dahil Çhala vadisindeki köylerin nüfusu Lazlardan oluşuyor ve köyde Lazca konuşuluyordu. Burada yaşayan Lazlar eğitimsiz ve son derece mutaassıp olmakla birlikte eğitime ve okula büyük ilgi gösteriyordu. Genel olarak Lazlar, Osmanlıların 16. yüzyılda bölgeyi ele geçirmesinden sonra Müslüman olmuşlardır. Bununla birlikte, Klarceti’deki pek çok köyün aksine Çat köyünde kilise kalıntısı tespit edilmemiştir.

Doksanüç Harbi’nde Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Çat köyünde 78 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Lazlardan oluşuyordu. Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Maçati (Çat) köyünün nüfusunu 10 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından göç edenlerin olduğunu yazmış, ama göç etmiş hane sayısını vermemiştir.

Çat köyünde 1922 tarihli nüfus cetveline göre 1 hanede 3 Müslüman Laz yaşıyordu. Rus idaresi sırasında 78 kişilik nüfusa sahip olan köyün nüfusunun neredeyse tamamının göç etmiş olduğu bu tespitten anlaşılmaktadır. 1926 tarihli nüfus sayımına göre ise, köyün nüfusu 4 hanede yaşayan 17 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 9’u erkek ve 8’i kadındı. Bugün eski Çat köyünü de kapsayan Düzköy’ün nüfusu, 366’sı erkek ve 347’si kadın olmak üzere 713 kişiden oluşmaktadır.

Tarihçe

Tarihsel Tao-Klarceti’nin Lazeti-Klarceti sınırında yer alan Çat köyü, antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kalan köy, 16. yüzyılın sonlarında Osmanlıların eline geçti. Osmanlıların kurduğu Çıldır Eyaleti’nde yer alan Çat, 19. yüzyılın il yarısında kurulan Lazistan sancağına bağlandı.

Çat köyü, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın yönetimine girdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımında Çat köyü Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Çhala vadisinin diğer köyleri gibi Düz-köy (Дуз-Кёй) nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu.

Çat köyü, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Çat köyünün de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.

Çat köyü, Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin ilinin Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. 1926 nüfus sayımında, Borçka’nın Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde, Çat köyü Borçka nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında adı Çat (چات) biçiminde yazılmış olan köy, Borçka kazasına bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir. Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Çat, Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlı bir köy olarak geçmektedir. Çat’ın köy statüsü bu tarihten sonra kaldırılmış ve Düzköy’ün mahallesi haline getirilmiştir.