Kadın ve Yurttaş Hakları Bildirgesi
Kadın ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (Fransızca: Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne), 14 Eylül 1791'de Fransız aktivist, feminist ve oyun yazarı Olympe de Gouges'in 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'ne yanıt olarak yazılmıştır. Olympe de Gouges Bu belgeyi 15 Eylül'de yayınlayarak, Fransız Devrimi'nin toplumsal cinsiyet eşitliğini tanımasındaki başarısızlıklarını ortaya çıkarmayı umuyordu. Yazılarının bir sonucu olarak, de Gouges vatana ihanetle suçlandı, yargılandı ve mahkum edildi, en sonunda da Jirondenlerle birlikte idam edildi.
Kadın Hakları Bildirgesi önemlidir çünkü birçok Fransız Devrimcisinin ve diğer çağdaşlarının amaçlarını kolektif olarak yansıtan ve etkileyen, daha sonra feminist kaygılar olarak bilinecek olan bir dizi konuya dikkat çekmiştir.
Tarihsel bağlam[değiştir | kaynağı değiştir]
Önceki eşitlik girişimleri[değiştir | kaynağı değiştir]
İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi, 1789 yılında Fransız Devrimi sırasında Ulusal Kurucu Meclis (Assemblée Nationale constituante) tarafından kabul edildi. Marquis de Lafayette tarafından hazırlanan ve önerilen bildirge, tüm insanların "doğduklarından itibaren özgür ve haklar bakımından eşit olduklarını" ve bu hakların evrensel olduğunu ileri sürüyordu. İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi önemli bir insan hakları belgesi ve bireylerin devlet karşısındaki haklarının klasik bir formülasyonu haline geldi.[1] Bildirge, vatandaşlara cinsiyet, ırk, sınıf veya din temelinde farklı muamele eden yasaların tutarsızlıklarını eleştirdi.[2] 1791 yılında Fransız anayasasına, daha önce Fransa'da zulüm gören Protestanlara ve Yahudilere medeni ve siyasi haklar tanıyan yeni maddeler eklendi.[1]
1790'da Nicolas de Condorcet ve Etta Palm d'Aelders, başarısız bir şekilde Ulusal Meclis'e sivil ve siyasi hakları kadınlara da genişletme çağrısında bulundu.[2] Condorcet, "Dini, rengi veya cinsiyeti ne olursa olsun, bir başkasının hakkına karşı oy kullanan kişi, bundan böyle kendisininkinden feragat etmiş olur" dedi.[1]
Ekim 1789'da, Paris pazaryerlerindeki kadınlar, ekmeğin yüksek fiyatı ve kıtlığı nedeniyle isyan ederek, Versay'a doğru yürüyüşe başladı (bkz Versay'da kadınlar yürüyüşü). Göstericiler, yalnızca kadınların doğal ve siyasi haklarının genişletilmesi için yürümüyor olsa da, tüm Fransız vatandaşları arasındaki eşitliğin bu hakları kadınlara, siyasi azınlıklara ve topraksız vatandaşları da kapsayacak şekilde genişleteceğine inanıyorlardı.[3] Yürüyüşün gerçekleşmesi üzerine Kral, Fransız Devrimi'yle bağlantılı değişiklikleri kabul etti ve bu tür liberal reformlara artık direnmedi. Devrimin liderleri, yürüyüşteki en büyük gücün kadınlar olduğunu fark edemediler ve doğal hakları kadınları da kapsayacak şekilde genişletmediler.[4]
Kasım 1789'da, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'ne ve Ulusal Meclis'in kadınların doğal ve siyasi haklarını tanımamasına yanıt olarak, bir grup kadın eşitliğin kadınlara da genişletilmesi için bir dilekçe sundu. Ulusal Meclise binlerce dilekçe sunulurken, bu hiç gündeme getirilmedi, tartışılmadı.
Fransız Devrimi kadın haklarının tanınmasını sağlamadı ve bu durum de Gouges'u 1791'in başlarında Kadın ve Kadın Vatandaş Hakları Bildirgesi'ni yayınlamaya yöneltti.[5]
Gouges'un siyaseti[değiştir | kaynağı değiştir]
Olympe de Gouges, feminist ve kölelik karşıtı yazıları geniş kitlelere ulaşan Fransız bir oyun yazarı ve politik aktivistti. Kariyerine 1780'lerin başında oyun yazarı olarak başladı ve Fransız Devrimi'nin siyasi gerilimleri arttıkça siyaset ve hukukla daha fazla ilgilenmeye başladı.
1788'de Fransız kolonilerindeki kölelerin içinde bulunduğu kötü duruma şefkat gösterilmesini talep eden Réflexions sur les hommes négres'i yayınladı.[6] Gouges'e göre Fransa'daki otokratik monarşi ile kölelik kurumu arasında doğrudan bir bağlantı vardı Gouges şunu savundu: "Her yerdeki erkekler eşittir... adil krallar köle istemezler; tebaalarının itaatkar olduğunu bilirler".[6] 1785 yılında ünlü Comédie-Française'de sahnelenen l'Esclavage des Noirs oyunuyla kamuoyunun dikkatini çekti.[7]
Gouges, ünlü Kadın ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'ni, 1791 Fransız Anayasası'nın Kral XVI. Louis tarafından onaylanmasından kısa bir süre sonra yazdı ve bunu eşi Kraliçe Marie Antoinette'e ithaf etti. Fransız Anayasası, kısa ömürlü anayasal monarşinin doğuşunu başlatıyordu ve statüye dayalı bir vatandaşlık uyguluyordu. Vatandaşlar 25 yaş üstü, "bağımsız" ve kelle vergisini ödemiş erkekler olarak tanımlanıyordu. Bu vatandaşların oy kullanma hakkı vardı. Ayrıca aktif vatandaşlık, oy kullanabilenler ve kamu görevine uygun olanlar olarak iki kademeliydi. Kadınlar tanım gereği herhangi bir aktif vatandaşlık hakkına sahip değildi. Kelle vergisini ödeyemeyen erkekler, çocuklar, ev hizmetçileri, kırsal kesimdeki gündelikçiler ve köleler, Yahudiler, aktörler ve cellatlar gibi kadınların da hiçbir siyasi hakkı yoktu. Anayasa, egemenliği ulusa devrederek eski rejimi ortadan kaldırdı, ancak Gouges bunun yeterince ileri gitmediğini savundu.[8] Bunu, onun cinsiyet eşitliğine dayalı evlilik öneren Contrat Social'i (Adını Jean-Jacques Rousseau'nun ünlü bir eserinden almıştır) izledi.[9]
Deklarasyon[değiştir | kaynağı değiştir]
Kadın ve Yurttaş Hakları Bildirgesi 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi örnek alınarak 15 Eylül 1791'de yayımlandı. .Olympe de Gouges, metni kadınların "en nefret edileni" olarak tanımladığı Marie Antoinette'e ithaf etmiştir. Bildirgede "Bu devrim ancak tüm kadınların içler acısı durumlarının ve toplumda kaybettikleri haklarının tamamen farkına varmaları durumunda yürürlüğe girecektir" deniliyor.[10]
Kadın ve Kadın Vatandaş Hakları Bildirgesi, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'nin on yedi maddesini birebir takip ediyor. Ciddi niyetine rağmen, yazar Camille Naish tarafından "orijinal belgenin neredeyse bir parodisi" olarak tanımlandı.[5]
Eylem çağrısı[değiştir | kaynağı değiştir]
De Gouges Deklarasyonu'na şu ünlü alıntıyla başlıyor: "Erkekler, adil olmayı becerebiliyor musunuz? Bir kadın soruyor: En azından ona bu hakkı vereceksiniz. Söylesenize? Size benim cinsiyetime baskı yapma hakkını ne verdi?" Okuyucusunun doğayı ve onları çevreleyen hayvanların kurallarını gözlemlemesini istiyor; diğer tüm türlerde cinsiyetler bir arada var olurkenve barış içinde, adil bir şekilde birbirlerine karışırken insanların neden aynı şekilde davranamayacağını soruyor ve (giriş bölümünde) Ulusal Meclis'in Bildirge'yi Fransız hukukunun bir parçası olarak ilan etmesini talep ediyor.[11]
Bildirgenin Önsözü[değiştir | kaynağı değiştir]
Bildirgesinin önsözünde de Gouges, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'nin dilini yansıtıyor ve kadınların da tıpkı erkekler gibi doğal, devredilemez, kutsal haklara sahip olduğunu ve bu hakları garanti altına alan siyasi kurumların devlet tarafından kurulması gerektiğini açıklıyor. Giriş bölümünü şöyle bitiriyor: "Güzellikte olduğu gibi doğum sancıları sırasında cesarette üstün olan cinsiyet, Yüce Varlık'ın huzurunda ve himayesi altında aşağıdaki Kadın ve Kadın Yurttaş Hakları'nı tanır ve ilan eder: "[11]
Bildirgenin maddeleri[değiştir | kaynağı değiştir]
I. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'nin ilk maddesi şöyle diyor: "İnsanlar özgür ve haklar bakımından eşit doğarlar ve kalırlar. Toplumsal ayrımlar yalnızca ortak faydaya dayanabilir." Kadın ve Kadın Yurttaş Hakları Bildirgesi'nin ilk maddesi şöyle yanıt veriyor: "Kadın özgür doğar ve haklar bakımından erkekle eşit kalır. Toplumsal ayrımlar ancak ortak faydaya dayanabilir."[11][12]
I. ve II. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
Madde II ve III, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'ndeki maddeleri, beyanlarına hem kadınları hem de erkekleri kapsayacak şekilde genişletmektedir.[11]
IV. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
Madde IV, "kadının doğal haklarının kullanılmasının önündeki tek sınırın, erkeğin ona karşı çıktığı daimi tiranlık olduğunu" ve "bu sınırların doğa ve akıl yasalarıyla yeniden düzenlenmesi gerektiğini" beyan etmektedir. Bu açıklamasında de Gouges, erkeklerin kadınların doğal haklarına zalimce karşı çıktıklarını, adil ve herkesin doğal haklarını koruyan bir toplum yaratmak için bu sınırların siyasi bir örgütün yasalarıyla yeniden düzenlenmesi gerektiğini özellikle belirtiyor.[11]
V. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
Madde V, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'nden farklı değildir.[11]
VI. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
Olympe de Gouges, İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi'ndeki yasama katılım hakkını genişleterek şöyle diyor: "Kadınlar da dahil olmak üzere tüm vatandaşlar, yeteneklerine göre ve yalnızca erdem ve yetenekleri dışında hiçbir ayrım gözetilmeksizin tüm kamu makamlarına, görevlere ve mesleklere eşit şekilde kabul edilmelidir."[11]
VII. Maddeden IX. maddeye kadar[değiştir | kaynağı değiştir]
VII'den IX'a kadar olan Maddeler, İnsan Hakları Bildirgesi'ndeki maddeleri, beyanlarına hem kadınları hem de erkekleri kapsayacak şekilde genişletiyor.
X. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
X. Maddede de Gouges, Fransız yasalarına göre kadınların tamamen cezalandırılabilir olmasına rağmen eşit haklardan mahrum bırakıldığına dikkat çekiyor ve şöyle diyor: "Kadınların darağacına çıkma hakkı vardır, aynı zamanda konuşmacı kürsüsüne çıkma hakkına da sahip olmaları gerekir." "[5] Bu açıklama daha sonra çok iyi bilinecek ve geniş kitlelere yayılacaktır.
XI. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
De Gouges, Madde XI'de, bir kadının çocuğunun/çocuklarının babasını tespit etmesine izin verilmesi gerektiğini beyan eder. Tarihçiler bunun, de Gouges'in gayri meşru bir çocuk olarak yetiştirilmesiyle ilgili olabileceğine ve kadınların gayri meşru çocukların babalarından destek talep etmelerine olanak tanıdığına inanıyor.[13]
XII. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu madde, kadınlara yönelik bu hakların beyan edilmesinin topluma büyük bir fayda sağladığını ve yalnızca korunanlara fayda sağlamadığını açıklamaktadır. Biyografisini yazan Olivier Blanc'a göre de Gouges, Gerçeğin Dostları Derneği'nin kendisine tavsiyesine rağmen bu maddenin erkeklere bu Bildirge'nin desteklenmesinden elde edecekleri faydayı açıklamak için dahil edildiğini ileri sürdü.[13]
XIII. maddeden XVI. maddeye kadar[değiştir | kaynağı değiştir]
XIII'den XVI'ya kadar olan maddeler, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'ndeki maddeleri, beyanlarına hem kadınları hem de erkekleri kapsayacak şekilde genişletmektedir.[11]
XVI. madde[değiştir | kaynağı değiştir]
Bildirge'nin on yedinci maddesi evlilik içinde cinsel eşitliği vurgular ve evlilik esnasında kadın ile erkek kanun önünde eşit sayılır. Bu, boşanma durumunda malların taraflar arasında eşit olarak paylaştırılacağı ve kadınların mallarına (erkeklerin mallarına el konulmadığı gibi) sebepsiz yere el konulamayacağı anlamına gelir.[11]
Bildirgenin ek metni[değiştir | kaynağı değiştir]
De Gouges, Bildirge'nin sonsözüne çarpıcı bir ifadeyle giriş yapıyor: "Kadın, uyan! Aklın tok sesi evren boyunca yankılanıyor: Haklarını tanı!" [11] İlk paragrafta, kadınlara Devrim'den ne kazandıklarını düşünmeleri için yalvarıyor - "daha fazla horlanma, daha fazla aşağılama." Erkeklerle kadınların her şeyi ortaklaştığını ve kadınların "mantık bayrağı altında" birleşmeleri gerektiğini savunuyor. Kadınların karşılaştıkları her türlü engelin üstesinden gelme ve toplumda ilerleme gücüne sahip olduklarını ilan ediyor. Devamında, "evliliğin güven ve aşkın mezarı" olduğunu belirterek erkekleri kadın eğitiminin çerçevesini oluştururken ahlaken doğru olanı düşünmeye çağırdığını söylüyor.[11]
De Gouges, daha sonra Rousseau'dan esinlenerek kadın ve erkekler için bir toplumsal sözleşme çerçevesi çizer ve evlilik içindeki yasal sonuçların ve eşitliğin ayrıntılarına girer. Birçok açıdan Rousseau'nun Toplum Sözleşmesi'ni, vatandaşın cinsiyete dayalı kavramını ortadan kaldıran ve her iki tarafın da gelişmesi için gerekli koşulları yaratan bir odağa sahip olacak şekilde yeniden biçimlendirir.[14]
De Gouges'un günlüğüne göre, hükûmeti zayıflatan şey, sürdürülmesi imkansız olan katı toplumsal hiyerarşilerdir. Hükûmeti iyileştiren şey ise güçlerin eşit dağılımı ve paylaşılan erdemdir. Bu, onun anayasal monarşiye olan devam eden onayı ile de tutarlıdır. Evlilikler, eşit haklara sahip ortakların gönüllü birliği olacak, mülkiyeti ve çocukları birlikte idare edecek ve anlaşarak paylaştıracaklardır. Bu birliktelikten doğan tüm çocuklar, "hangi yataktan gelirlerse gelsinler", anne ve babalarının isimlerini taşıma hakkına sahiptir.[11]
Deklarasyona tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]
Devrim'in birçok radikal ögesi, Kadın ve Kadın Vatandaş Hakları Bildirgesi'ne yanıt olarak de Gouges'u hemen hainlikle suçladı. Bildirgenin Kraliçe'ye hitaben yazıldığını gören Jakobenler (Robespierre önderliğinde), de Gouges'u (ve jirondenlerdeki müttefiklerini) kralcı olmakla suçladılar. De Gouges, üç hükûmet biçimi (bunlara Anayasal Monarşi de dahil) arasında bir halk oylaması talep eden bir notu asmaya çalıştıktan sonra, Jakobenler onu hızla yargılayıp ihanetle suçlu buldular. De Gouges Giyotinle idama mahkûm edildi ve Jakoben Terör Dönemi'nde Fransa Devleti'nin birçok "siyasi düşmanından" biri haline geldi.[5]
Ölümü sırasında Paris basını onu artık zararsız biri olarak görmezden gelemedi. Gazeteciler ve yazarlar, Fransa için sunduğu programların ve planların akıl dışı olduğunu savunurken, bunları önerirken bir "devlet kadını" olmak istediğini de vurguladılar. Feuille du Salut public gazetesinin bildirdiğine göre, suçu "cinsiyetine ait erdemleri unutmasıydı." Jakoben Paris ortamında, feminizmi ve "politikaya karışması" tehlikeli bir kombinasyon olarak görüldü.[5]
Diğer ülkelerdeki tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]
Birleşik Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]
Mary Wollstonecraft, 1792'de "Kadın Haklarının Savunusu" adlı eserini yazdı. Bu eser, Olympe de Gouges'un "Kadın ve Kadın Vatandaş Hakları Bildirgesi"nden ve Charles Maurice de Talleyrand-Périgord'un kadınların sadece ev içi işler için eğitilmesi gerektiğiyle ilgili "Fransa Ulusal Meclisi'ne yaptığı Konuşması"na yanıt verme isteğinden ilham aldı. Wollstonecraft, eserinde cinsel çifte standartları eleştirdi ve erkekleri, kadınları aşırı duygusallığa teşvik etmekle suçladı.
Wollstonecraft yaşamın belirli alanlarında cinsiyetler arasında eşitlik çağrısında bulunuyor ancak De Gouges'in aksine kadın ve erkeklerin eşit olduğunu açıkça ifade etmiyordu. Cinsiyet eşitliğine ilişkin muğlak ifadeleri, Wollstonecraft'ın modern bir feminist olarak sınıflandırılmasını zorlaştırdı.[15] Kadın Hakları 1792 İngiltere'sinde nispeten iyi karşılandı.[16]
ABD[değiştir | kaynağı değiştir]
Amerika Birleşik Devletleri'nde Kadın ve Kadın Vatandaş Hakları Bildirgesi'nin yayınlanmasının hemen bir etkisi olmamasına rağmen, Elizabeth Cady Stanton ve diğerleri tarafından 1848 yılında düzenlenen Seneca Falls Kongresinde yazılan Duygular Bildirgesi'nin modellenmesinde yaygın olarak kullanıldı.[17] Duygular Bildirgesi, Kadın Hakları Bildirgesi'ne çok benzer şekilde, Amerika Birleşik Devletleri Bağımsızlık Bildirgesi tarzında yazılmıştır.
Analiz[değiştir | kaynağı değiştir]
De Gouges, Deklarasyonu'nda güçlü ve alaycı bir tonda, militan bir ruha sahiptir. De Gouges'e göre özgürlüğün en önemli şekli ifade özgürlüğü hakkıydı; hayatı boyunca bu hakkını kullanmıştı. Kürsüye erişim de başka bir sorundu ve bu sorunun kadın hakları ve oy hakkı konusundaki tartışmanın ön sıralarına konulmasını istedi.[18]
Aydınlanma Çağı'nın insanların doğal haklara sahip olduğu (ya da Amerika Bağımsızlık Bildirgesi'nde yer aldığı gibi devredilemez haklara sahip olduğu) düşüncesi, doğal cinsel eşitsizlik inancıyla (bazen "doğanın kurucu ilkeleri" olarak adlandırılır) doğrudan çelişir. Fransız Bildirgesi'nde yer alan eşitlik hakları, de Gouges'e göre, daha geniş kapsamlı bir uygulamaya sahip olmalıdır. Eğer haklar doğal ve bu haklar bedenlerin doğasında var olan şeylerse, o zaman cinsiyet veya ırk gibi farklılıklar gözetmeksizin tüm bedenler bu haklara layıktır.[19]
De Gouges, toplumun dönüştürülmesi için halkın eğitiminin önemini vurgulayan düşünür Jean-Jacques Rousseau ile genel anlamda hemfikirdi. Ancak cinsiyet konusundaki bakış açısı Rousseau'dan çok daha ileriydi. De Gouges, toplumun kadınları eğitmekteki başarısızlığının, hükûmetteki yolsuzluğun tek başına sebebi olduğunu savundu. Rousseau'nun toplumsal sözleşme kavramından doğrudan esinlenen de Gouges, evlilikte eşit mülkiyet hakları, eşit anne-baba ve miras haklarının sağlanmasının uyumlu bir toplum inşa etmenin tek yolu olduğunu ilan etti.[20]
Fransa Devrimi sırasında evlilik, siyasi sömürünün merkeziydi. De Gouges, "Toplumsal Sözleşme"sinde evliliği "güven ve aşkın mezarı" ve "sürekli tiranlığın" yaşandığı yer olarak tanımlar. Kurumsallaşmış cinsiyet eşitsizliğinin en yaygın yeri olan evlilik, kadınların güvenilmezlik ve aldatma kabiliyetinin gelişmesine yol açan koşulları yaratmıştır. De Gouges'un "Toplumsal Sözleşme"si incelendiğinde, dünya çapındaki hareketlerle birçok benzerlik ortaya çıkar. Mary Wollstonecraft'ın 1792'de "Kadın Haklarının Gerekçelendirlmesi"nde evliliği açıklamasıyla benzer şekilde, de Gouges de kadınların içinde bulundukları güçsüz konumun bir sonucu olarak gelişen kadınların kurnazlığı ve zayıflığına işaret eder. De Gouges, tıpkı Wollstonecraft gibi, toplumsal ve eğitimsel eksikliklerle mücadele etmeye çalışır: Kadınları eğitmeyi ihmal eden ve sonra da bu eksikliği tam vatandaşlık haklarını reddetmenin nedeni olarak gösteren kısır döngüye karşı çıkarlar. Her ikisi de kadınların "yolsuzluğunun ve zayıf akıllılığının" ortaya çıkan sonucunun, toplum sorunlarının ana kaynağı olduğunu ve çözümün de yine bu sorunda yattığını görür.[21]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Lauren, Paul Gordon (2003). The evolution of international human rights: visions seen. 2nd ed. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-1854-1.
- ^ a b Williams, Helen Maria (2001). Letters written in France: in the Summer 1790, to a friend in England, containing various anecdotes relative to the French Revolution. Broadview literary texts. Peterborough, Ont. ; Orchard Park, NY: Broadview Press. ISBN 978-1-55111-255-8.
- ^ Lefebvre, Georges (1971). The French Revolution. 1: From its origins to 1793. Reprinted. Londra: Routledge and Kegan Paul. ISBN 978-0-7100-7181-1.
- ^ Jansen, Sharon L. "The Monstrous Regiment of Women". 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024.
- ^ a b c d e Naish, Camille (1991). Death comes to the maiden: sex and execution, 1431-1933. London ; New York: Routledge. ISBN 978-0-415-05585-7.
- ^ a b Harth, Erica (1992). Cartesian women: versions and subversions of rational discourse in the old regime. Reading women writing. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-2715-2.
- ^ Moore, Lisa L.; Brooks, Joanna; Wigginton, Caroline, (Ed.) (2012). Transatlantic feminisms in the age of revolutions. Oxford ; New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-974348-3.
- ^ Smart, Annie K. (2011). Citoyennes: women and the ideal of citizenship in eighteenth-century France. Newark : Lanham, Md: University of Delaware Press ; Co-published with Rowman & Littlefield Pub. Group. ISBN 978-1-61149-354-2. OCLC 744295340.
- ^ Jones, Colin (4 Şubat 2014). "The Longman Companion to the French Revolution". doi:10.4324/9781315836416.
- ^ Roger Célestin, Eliane DalMolin, and Isabelle Courtivron (Eds.) (2016). Beyond French Feminisms: Debates on Women, Culture and Politics in France 1980–2001. Springer. ss. 44-45. ISBN 978-1-137-09514-5. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024.
- ^ a b c d e f g h i j k l www.gethynjones.com, Gethyn Jones Web Design-. "Olympe de Gouges | Plays & Texts". olympedegouges.eu (İngilizce). 20 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024.
- ^ "Olympe de Gouges, The Declaration of the Rights of Woman (September 1791)". revolution.chnm.org. 14 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024.
- ^ a b Blanc, Olivier (1981). Olympe de Gouges. Paris: Syros. ISBN 978-2-901968-54-2.
- ^ von Guttner, Darius (2015). The French Revolution (Fransız Devrimi). Nelson Cengage. ss. 34-35.
- ^ Dickenson, Donna (1993). Margaret Fuller: writing a woman's life. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-09145-3.
- ^ Craciun, Adriana, (Ed.) (23 Ekim 2013). "Mary Wollstonecraft's A Vindication of the Rights of Woman". doi:10.4324/9781315812182.
- ^ Elizabeth Cady Stanton, Susan B. Anthony, Matilda Joslyn Gage, Ida Husted Harper (1881). Kadın Oy Hakkı Tarihi: 1848-1861 (1. Cilt). Fowler & Wells. s. 74.
- ^ "Internet Encyclopedia of Philosophy | An encyclopedia of philosophy articles written by professional philosophers" (İngilizce). 12 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024.
- ^ Hesse, Carla (31 Aralık 2001). The Other Enlightenment. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-18842-3.
- ^ H. Lessnoff, Michael (1990). Social Contract Theory. New York University Press (abbreviated as New York U).
- ^ Wollstonecraft, Mary; Todd, Janet M. (1989). The works of Mary Wollstonecraft. New York, NY: New York Univ. Press. ISBN 978-0-8147-9225-4.
.svg)
