Haklar Bildirgesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
1789 tarihli İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi, Fransız Devrimi'nin ve insan hakları tarihinin temel bir belgesidir.
Amerika Birleşik Devletleri Haklar Bildirgesi Taslağı, 1789 yılından

Haklar Bildirgesi, temel haklar bildirgesi, haklar beyannamesi veya haklar şartnamesi, bir ülkenin vatandaşlarına ait en önemli hakları içeren bir listedir. Amacı, bu hakları kamu görevlileri ve özel vatandaşlar tarafından ihlallere karşı korumaktır.[1]

Haklar bildirgeleri köklü veya köksüz olabilir. Köklü bir haklar bildirgesi, herhangi bir ülkenin yasama organı tarafından değiştirilemez veya iptal edilemez; bunun yerine genellikle bir ülkenin anayasasının bir parçasıdır ve bu nedenle anayasanın değiştirilmesi için geçerli olan özel prosedürlere tabidir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Belirli gruplar için belirli hakları savunan yasal bildirgeler Orta Çağ'dan beri vardır. Bir örnek, 1215 yılında Kral ve baronları arasında imzalanan İngiliz yasal bildirge olan Magna Carta'dır.[2] Magna Carta, erken modern çağda tekrardan uluslararası çapta ilgi görmeye başladı.[3][4] İngiliz ortak hukuk yargıcı Sör Edward Coke, vatandaşlık temelinde haklar fikrini vurgularken, İngilizlerin tarih boyunca bu haklardan yararlandığını söyledi. 1628'deki Haklar İçin Dilekçe, 1679 İhzar müzekkeresi hareketi ve 1689'daki Haklar Beyannamesi, belirli hakları yasal olarak belirlemiştir.

On Üç Koloni'de İngiliz Haklar Beyannamesi, 1776 Virginia Haklar Bildirgesi'ni tetikleyen nedenlerden biriydi. Aynı yılın ilerleyen dönemlerinde Amerika Birleşik Devletleri Bağımsızlık Bildirgesi'ni etkiledi.[5][6] Amerika Birleşik Devletleri Anayasası 1789'da kabul edildikten sonra, Amerika Birleşik Devletleri Haklar Bildirgesi 1791'de onaylandı. ABD Anayasası ve Haklar Bildirgesi İngiliz anayasa tarihinden etkilenmiştir.[7][8][9]

Aydınlanma Çağından ilham alan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi, hakların evrenselliğini öne sürüyordu.[10] Fransız Devrimi döneminde, 1789 yılında Fransa Ulusal Kurucu Meclisi tarafından kabul edildi.

20. yüzyılda farklı grupların İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin taslağını hazırlarken bu eski belgelerden yararlandıkları görüldü.[11]

Demokrasilerde istisnalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık Anayasası yazılmamıştır.[2] Bununla birlikte, 1689 tarihli Haklar Bildirgesi Birleşik Krallık yasalarına dahildir. 1998 İnsan Hakları Yasası, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde belirtilen hakları Birleşik Krallık yasalarına dahil eder. Yeni Yüksek Mahkeme, özgürlük, demokrasi ve hukukun üstünlüğüne yönelik son ihlaller nedeniyle Birleşik Krallık Hakları Bildirgesini yeniden ele almak ve hükûmetin yasalarını ve politikalarını iptal etme yetkisine sahiptir.[12]

Avustralya, birçok eyalette devam eden tartışmalar olmasına rağmen, vatandaşlarını korumaya yönelik ne anayasal ne de federal yasama haklarına sahip olan tek ortak hukuk ülkesidir.[13][14] 1973'te Federal Başsavcı Lionel Murphy, hiçbir zaman kabul edilmemesine rağmen parlamentoya bir insan hakları yasa tasarısı sundu.[15] 1984'te Senatör Gareth Evans bir Haklar Bildirgesi taslağı hazırladı, ancak bu hiçbir zaman parlamentoya sunulmadı ve 1985'te Senatör Lionel Bowen, Temsilciler Meclisi tarafından kabul edilen ancak Senato'dan geçemeyen bir haklar bildirgesi sundu.[15] Eski Avustralya Başbakanı John Howard, gücün seçilmiş politikacılardan seçilmemiş yargıçlara ve bürokratlara devredileceği gerekçesiyle Avustralya'ya yönelik bir haklar bildirgesine karşı çıktı.[16][17] Victoria, Queensland ve Avustralya Başkent Bölgesi (ACT), insan hakları yasasına sahip tek eyalet bölgeleridir.[18] Bununla birlikte, Avustralya yargı sisteminde mevcut olan yasallık ilkesi, mevzuat açıkça müdahale etme niyetinde olmadığı sürece mevzuatın temel insan haklarına müdahale etmeyecek şekilde yorumlanmasını sağlamayı amaçlamaktadır.

Bildirge listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Haklar Bildirgesi 1689, İngiltere Parlamentosu'nun belirli hakları savunan bir Yasasıdır
Bildirge Yürürlük yılı Bölge Notlar
Özgürlükler Sözleşmesi 1100 İngiltere Miras ve evlilik hakları, af ve çevrenin korunması
Magna Carta 1215 Baronların hakları
İrlanda Büyük Sözleşmesi 1216  İrlanda Baronların hakları
Altın Boğa 1222 Macaristan Soylular için haklar
Kalisz Tüzüğü 1264 Polonya Yahudi sakinlerin hakları
Kortenberg Sözleşmesi 1312 Brabant "Zengin ve fakir" tüm vatandaşların hakları
Dušan'ın Yasası 1349 Sırbistan
Oniki Makale 1525 Svabya
Pacta manastırı 1573 Polonya-Litvanya
Henrician Maddeleri 1573
Hak Dilekçesi 1628  İngiltere
Hak Bildirgesi, 1689

1689 Haklar Beyannamesi

Hak Talebi Yasası 1689 		1689  İngiltere İskoçya Bildirge, zamanın tüm İngiliz Kolonileri için geçerliydi ve daha sonra ulus haline gelen kolonilerin yasalarında yer aldı. Avustralya'da 1865 Sömürge Yasaları Geçerlilik Yasası ile ve 1931 Westminster Yasası ile yeniden onaylandı.
Virginia Haklar Beyannamesi 1776  Amerika Birleşik Devletleri:  Virginia Haziran 1776, Amerika Birleşik Devletleri Bağımsızlık Bildirgesi'nin Önsözü, Temmuz 1776
Pensilvanya Anayasası'nın 1. Bölümü 1776  Amerika Birleşik Devletleri:  Pennsylvania Temmuz 1776[19]
İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi 1789  Fransa
Haklar Bildirisi, ABD Anayasası 1791  Amerika Birleşik Devletleri 1789'da tamamlandı, 1791'de onaylandı
Halk Hakları Bildirgesi 1811 Venezuela
Connecticut Anayasası'nın I. Maddesi 1818  Amerika Birleşik Devletleri:  Connecticut
Yunanistan Anayasası 1822  Yunanistan
Islahat Fermanı 1856  Türkiye
Teksas Anayasası'nın I. Maddesi 1875  Amerika Birleşik Devletleri:  Texas
Finlandiya'da temel hak ve özgürlükler 1919  Finlandiya[kaynak belirtilmeli]
Zımni Haklar Bildirgesi (Kanada anayasa hukukunda bir teori) 1938  Kanada 1867 Anayasa Yasasının ima ettiği haklar bildirgesi, ilk kez 1938'de Referans Re Alberta Tüzüklerinde tanımlanmıştır.
İtalya Anayasası'nın 13-28. Maddeleri 1947  İtalya
İnsan Hakları Evrensel Bildirisi 1948  Birleşmiş Milletler
Çin Anayasası 1949  Çin Halk Cumhuriyeti
Hint vatandaşlarının Temel Hakları 1950  Hindistan
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 1953  Avrupa Konseyi 1950'de hazırlandı
Kanada Haklar Bildirgesi 1960  Kanada
Portekiz Anayasası'nın I. Bölümü 1976  Portekiz
Uluslararası İnsan Hakları Bildirgesi 1976  Birleşmiş Milletler
Quebec İnsan Hakları ve Özgürlükler Sözleşmesi 1976  Kanada:  Quebec
Kanada Hak ve Özgürlükler Sözleşmesi 1982  Kanada
ASEAN Halklarının ve Hükûmetlerinin Temel Görevleri Bildirgesi 1983  ASEAN Asya'daki İnsan Hakları Bölgesel Konseyi tarafından Manila'da imzalanan ilk pan-Asya insan hakları bildirgesi taslağı
Filipinler Anayasasının III ve XIII. Maddeleri 1987  Filipinler Madde III'ü kapsayan Haklar Bildirgesi, hükûmetin vatandaşların haklarına yönelik görev ve sorumluluklarını düzenlerken, Madde XIII özellikle insan hakları ve sosyal adaletle ilgilidir.
Brezilya Anayasası'nın 5. Maddesi 1988  Brezilya
Yeni Zelanda Haklar Bildirgesi Yasası 1990  Yeni Zellanda
Çek Cumhuriyeti Temel Haklar ve Temel Özgürlükler Sözleşmesi 1991  Çekya
Hong Kong Haklar Bildirgesi Yönetmeliği 1991  Hong Kong
Güney Afrika Anayasası'nın 2. Bölümü 1996  Güney Afrika "Haklar Bildirgesi" başlıklı
İnsan Hakları Yasası 1998 1998  Birleşik Krallık
İnsan Hakları Yasası 2004 2004  Avustralya
Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi 2005  Avrupa Birliği
Victoria İnsan Hakları ve Sorumlulukları Şartı 2006  Avustralya:  Victoria
Zimbabve Anayasasının Dördüncü Bölümü 2013  Zimbabve
Queensland İnsan Hakları Yasası 2018 2019  Avustralya:  Queensland

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Sellers, Mortimer N. S. (2013). "Universal Human Rights Law in the United States". Haeck, Yves; Brems, Eva (Ed.). Human Rights and Civil Liberties in the 21st Century. Ius Gentium: Comparative Perspectives on Law and Justice. 30. Dordrecht: Springer Netherlands. ss. 15-35. doi:10.1007/978-94-007-7599-2_2. ISBN 978-94-007-7598-5. 
  2. ^ a b Rau, Zbigniew; Żurawski vel Grajewski, Przemysław; Tracz-Tryniecki, Marek, (Ed.) (2016). Magna Carta: A Central European Perspective of Our Common Heritage of Freedom. Rutledge. s. xvi. ISBN 978-1317278597. Britain in its history proposed many pioneering documents - not only Magna Carta, 1215 but those such as the Provisions of Oxford 1258, the Petition of Right 1628, the Bill of Rights 1689, and the Claim of Right 1689 
  3. ^ "From legal document to public myth: Magna Carta in the 17th century". The British Library. 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2017 
  4. ^ "Magna Carta: Magna Carta in the 17th Century". The Society of Antiquaries of London. 25 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2017. 
  5. ^ "Constitutionalism: America & Beyond". Bureau of International Information Programs (IIP), U.S. Department of State. 24 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2014. Liberalizmin en erken ve belki de en büyük zaferi, İngiltere'de elde edildi. 16. yüzyılda Tudor monarşisini destekleyen yükselen ticaret sınıfı, 17. yüzyılda devrimci mücadeleyi öncülük etti ve nihayetinde Parlamento'nun, ve sonuç olarak Temsilciler Meclisi'nin üstünlüğünü kurmayı başardı. Modern anayasacılığın ayırt edici özelliği, kralın hukuka tabi olduğu fikrine ısrar etmek değildi (bu kavram, tüm anayasacılığın temel özelliğidir, ancak bu kavram Orta Çağ'da zaten çoktan yerleşikti). Ayırt edici olan, hukukun egemen olabileceği etkili politik kontrol araçlarının kurulmasıydı. Modern anayasacılık, temsilci hükümetin vatandaş konularının onayına bağlı olduğu politik gereklilikle doğdu... Ancak, 1689 Haklar Bildirisi'nde görülebileceği gibi, İngiliz Devrimi sadece mülkiyetin haklarını (dar anlamda) korumak için değil, aynı zamanda liberalistlerin insanlık haysiyeti ve ahlaki değer için temel gördüğü özgürlükleri kurmak için yapılmıştı. İngiliz Haklar Bildirisi'nde sıralanan "insan hakları" zamanla sadece İngiltere sınırları dışında değil, özellikle 1776'daki Amerikan Bağımsızlık Bildirisi'nde ve 1789'daki Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi'nde ilan edildi. 
  6. ^ Maier, Pauline (1997). American Scripture: Making the Declaration of Independence. New York: Knopf. ss. 126-28. ISBN 0-679-45492-6. 
  7. ^ Schwartz, Bernard (1992). The Great Rights of Mankind: A History of the American Bill of Rights. Rowman & Littlefield. ss. 1-2. ISBN 9780945612285. 
  8. ^ Conley, Patrick T.; States, U. S. Constitution Council of the Thirteen Original (1992). The Bill of Rights and the States: The Colonial and Revolutionary Origins of American Liberties. Rowman & Littlefield. ss. 13-15. ISBN 9780945612292. 
  9. ^ Montoya, Maria; Belmonte, Laura A.; Guarneri, Carl J.; Hackel, Steven; Hartigan-O'Connor, Ellen (2016). Global Americans: A History of the United States. Cengage Learning. s. 116. ISBN 9780618833108. 
  10. ^ Liberty, Equality, Fraternity: Exploring the French Revolution. Penn State Press. 2001. ISBN 0271040130. 
  11. ^ Hugh Starkey, Professor of Citizenship and Human Rights Education at UCL Institute of Education, London. "Magna Carta and Human rights legislation". British Library. 22 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2016. 
  12. ^ Abbott, Lewis F. (2019). Defending Liberty: The Case for a New Bill of Rights. Industrial Systems Research. Erişim tarihi: 4 Aralık 2021. 
  13. ^ Suter, Keith (18 Temmuz 2008). "Does Australia need a Bill of Rights?". Wesley Mission. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ Anderson, Deb (21 Eylül 2010). "Does Australia need a bill of rights?". The Age. Melbourne. 11 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2024. 
  15. ^ a b "Part Four: A Human Rights Act?" (PDF). 13 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2014. 
  16. ^ "Howard opposes Bill of Rights". PerthNow. The Sunday Times. 27 Ağustos 2009. Erişim tarihi: 14 Eylül 2009. [ölü/kırık bağlantı]
  17. ^ Howard, John (27 Ağustos 2009). "2009 Menzies Lecture by John Howard (full text)". The Australian. News Limited. 30 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2009. 
  18. ^ "Human Rights Act 2019". legislation.qld.gov.au. Queensland Government. 7 Mart 2019. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2019. 
  19. ^ "Constitution of the Commonwealth of Pennsylvania - 1776". Duquesne University. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2016. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Haklar_Bildirgesi&oldid=32454929" sayfasından alınmıştır