Gortina
Gortina /ɡɔːrˈtaɪnə/ (Eski Yunanca: Γόρτυνα; Gortyn (Γορτύν) olarak da bilinir), Homerosik şiirlerde Γορτύν biçiminde görünen antik Girit'in bir kasabasıydı;[1][2] ancak daha sonra genellikle Gortyna (Γόρτυνα) olmuştur. Bizanslı Stephanus'a göre başlangıçta Larissa (Λάρισσα) ve Cremnia veya Kremnia (Κρήμνια) olarak adlandırılmıştır.[3]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu şehir, önem ve ihtişam bakımından Knossos'un yanındaydı; ilk zamanlarda[ne zaman?] bu iki büyük şehir, Girit'in tamamını kendi güçleri altına almalarını sağlayan bir birliğe girmişlerdi; sonraki zamanlarda[ne zaman?] aralarında anlaşmazlıklar ortaya çıktığında sürekli düşmanlıklarla uğraştılar.[4] BaşlangıçtaŞablon:When çok büyüktü, çünkü Strabon çevresini 50 stadia olarak hesaplar; ancak yazdığı zaman çok küçülmüştü.[4] Ptolemy Philopator'un onu yeni duvarlarla çevrelemeye başladığını ekler; ancak çalışma 8 stadia'dan fazla devam etmedi.[4] Peloponnesos Savaşı'nda Gortyna'nın Atina ile ilişkileri olduğu görülmektedir.[5] MÖ 201 de, bölge sakinleri tarafından davet edilen Philopoemen, Gortyna kuvvetlerinin komutasını üstlendi.[6] MÖ 197 de Gortynalılardan beş yüz kişi, Gortyna'da yaygın bir isim olduğu anlaşılan komutanları Cydas komutasında Teselya'da Quinctius Flamininus'a katıldı.[7]
Gortyna, Lethaeus nehrinin suladığı bir düzlükte ve Libya Denizi'nden 90 stadia uzaklıkta yer almaktaydı ve üzerinde iki limanı, Lebena ve Metallum bulunmaktaydı,[4] ve birçok antik yazar tarafından bahsedilmektedir — Yaşlı Pliny,[8] Periplus of Pseudo-Scylaxın yazarı, Ptolemy,[9] ve Hierocles, ada turuna bu yerle başlamıştır.[10] Gortyna civarında, Sauros çeşmesinin meyve veren kavaklarla çevrili olduğu söylenir;[11] ve Lethaeus kıyısında, doğa bilimcilerin, yapraklarını kış boyunca koruyan ve halkın Europa ile başkalaşmış Zeus'un evlilik yatağını örttüğüne inandığı bir çınar ağacının gölgelediğini söylediği bir başka ünlü kaynak vardı.[12]
Arkeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Gortyn kazıları 1884 yılında Atina'daki İtalyan Arkeoloji Okulu tarafından başlatılmıştır. Kazılar Gortyn'in Neolitik Çağ'dan itibaren iskân edildiğini göstermiştir. Gortyn kalesinde bir yerleşimin kalıntıları keşfedilmiş ve MÖ 1050'ye, yıkılışı ise MÖ yedinci yüzyıla tarihlendirilmiştir. Daha sonra bölge bir duvarla tahkim edilmiştir. Kalenin tepesinde MÖ 7. yüzyıla tarihlenen bir tapınak bulunmuştur. Bu alanda iki kabartmalı levhanın yanı sıra başka heykeller ve resimler de bulunmuştur. Tapınakta Daedalic plastic ve diğer birçok kil figürin, black-figure ve red-figure çanak çömlek, özellikle kernos adı verilen tip bulunmuştur. Kalenin güney tarafında Geometrik çağ dönemine tarihlenen mezarlar bulunmuştur. Aşağı şehirle ilgili olarak, kazı agora (pazar) ve agoradan 600 metre uzaklıktaki Pythian Apollo tapınağının konumunu ortaya çıkarmıştır. İlyas Peygamber'in eteklerinde Demeter kutsal alanının izleri bulunmaktadır. 35°3′48″K 24°56′49″D / 35.06333°K 24.94694°D
Anıtlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Roma Gortyn'inin kalbi, Girit'in Roma Valisinin makamı olan Praetorium'dur. Praetorium MS 1. yüzyılda inşa edilmiş, ancak sonraki sekiz yüzyıl boyunca önemli ölçüde değiştirilmiştir. Aynı bölgede, Agora ile Apollo tapınağı arasında Roma hamamlarının (thermae) kalıntılarının yanı sıra Apollo tapınağı, onursal bir kemer ve İsis, Serapis ve Anubis tapınma heykelleri ile Mısır tanrıları tapınağı bulunmaktadır. Roma yerleşiminin tiyatro (MS 2. yüzyıl) gibi bölümleri kazılar sırasında ortaya çıkarılmıştır. Tiyatronun iki girişi ve bugün ana hatları hala görülebilen yarım daire şeklinde bir orkestrası vardır. Roma Tiyatrosu'nun arkasında "Yazıtlar Kraliçesi" olarak adlandırılan yer bulunmaktadır. Bu yazıtlar, büyük taş levhalar üzerine Dor lehçesinde yazılmış olan ve hala açıkça görülebilen Gortyn şehrinin kanunlarıdır.
Yasa kodu[değiştir | kaynağı değiştir]
Arkeologlar, eskiçağ tarihçileri ve klasikçiler arasında Gortyn bugün öncelikle 1884 yılında keşfedilen ve bilinen en eski ve en eksiksiz eski Yunan hukuku kodu örneği olan Gortyn kodu ile tanınmaktadır.[13][14] Kanun, Roma imparatoru Trajan tarafından inşa ettirilen Odeon adlı yapının yerinde keşfedilmiştir; bu yapıda, daha önceki bir Helenistik yapının temeline dahil edilmiş olan ve yazıt taşıyan bir duvarın taşları ikinci kez yeniden kullanılmıştır. Yazıtların bazı bölümleri Paris'teki Louvre gibi müzelere yerleştirilmiş olsa da, büyük ölçüde yıkılmış olan Odeon'un yerinde bulunan modern bir yapı, ünlü kanunnameyi taşıyan taşların çoğuna ev sahipliği yapmaktadır."
Kanunnamenin bir kopyası Taranto'daki İtalyan Müzesi tarafından Atina'ya iade edilmiştir ve şu anda Yunan Parlamentosu'nda bulunmaktadır. Taranto Müzesinin küratörü Yunanca konuşarak ünlü ve siyasi konuklara "Yunanistan Avrupa'nın bir parçası değil, Avrupa'dır" dedi.
Gortyna'nın yeri, antik kentin geniş kalıntılarının bulunduğu modern Gortinya'dadır.[15][16] Girit'teki önemli bir arkeolojik alandır.
Europa ve Zeus Efsanesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Klasik Yunan mitolojisine göre Gortina, Zeus'un birçok ilişkisinden birinin yaşandığı yerdir. Bu efsanede, adı Avrupa kıtasına verilen prenses Europa yer almaktadır. Boğa kılığına giren Zeus Europa'yı Lübnan'dan kaçırmış ve bir çınar ağacının (platanus) altında ilişkiye girmişlerdir,[17] bugün Gortys'de görülebilen bir ağaç. Bu ilişkinin ardından Girit'teki üç Minos Sarayının kralları olan Minos, Rhadamanthys ve Sarpedon adında üç çocuk doğmuştur. Europa'nın bu mitte tanımlanması, Avrupa kıtasının uygarlığının Girit adasında doğduğu iddiasına ağırlık kazandırmaktadır. On dokuzuncu yüzyılda Gortyna'daki amfitiyatroda bir boğanın sırtında oturan devasa bir Europa heykeli keşfedilmiştir ve şu anda British Museum koleksiyonlarındadır.[18] Halkın Europa'yı büyük bir tanrıça olarak onurlandırdığını gösteren, sırtında Europa tasvirleri olan birçok sikke bulunmuştur.[19]
Odysseia[değiştir | kaynağı değiştir]
Homeros'un Odyssey adlı eserinin III. kitabına göre, Menelaus ve gemi filosu, Truva Savaşı'ndan evlerine dönerken, Gortyn kıyı şeridine doğru rotalarından sapmışlardır. Homeros, fırtınalı denizlerin gemileri keskin bir kayalığa doğru ittiğini, sonuçta gemilerin çoğunun yok olduğunu ancak mürettebatın kurtulduğunu anlatır.
Önemli kişiler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Thaletas[20] (MÖ 7. yüzyıl), müzisyen
- Titus (ö.107), Girit Piskoposu ve aziz
- Gortyna'lı Philip (ö.180), Gortyn Piskoposu ve aziz
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Şablon:Cite Iliad
- ^ Şablon:Cite Odyssey
- ^ Bizanslı Stefanos. Ethnica. s.v. Γόρτυνα.
- ^ a b c d Strabo. Geographica. x. s.478. Sayfa numaraları Isaac Casaubon'un baskısına aittir.
- ^ Thukididis. Peloponez Savaşı Tarihi. 2.85.
- ^ Plutarch Phil. 13.
- ^ Şablon:Cite Livy
- ^ Şablon:Cite Pliny
- ^ Batlamyus. Coğrafya. 3.17.10.
- ^ Şablon:Cite Hierocles
- ^ Theophrast. H. P. 3.5.
- ^ Theophrast. H. P. 1.15; Varr. de Re Rustic. 1.7; Şablon:Cite Pliny
- ^ Ι.Α. Typaldos - 1884'te keşfedilen Gortyn yazıtının yorumu (Atina 1887)
- ^ Marg. Guarducci, Gortyniarum legum titulus maximus (sayfa 123, 4. kitap - Inscriptiones creticae)
- ^ Richard Talbert, (Ed.) (2000). Barrington Atlas of the Greek and Roman World. Princeton University Press. s. 60 ve dizin notları eşlik ediyor.
- ^ Lund Üniversitesi. Digital Atlas of the Roman Empire.
- ^ Yves Bonnefoy, Greek and Egyptian Mythologies (1992) University of Chicago Press
- ^ "British Museum Collection". 28 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024.
- ^ Genel olarak bkz. Davaras, Costis (2001). Führer zu den Altertümern Kretas, Atina, s. 201-205.
- ^ Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος (Yunanistan Coğrafi Sözlüğü), Μιχαήλ Σταματελάτος, Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, εκδ. Ερμής, ΑΘήνα 2001
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Gortyna ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
 |
Vikikaynak the 1911 Encyclopædia Britannica ansiklopedisinde Gortyna maddesine sahiptir. |