Geniza

Geniza (İbranice: גניזה, Anlam:depo, Çoğul:Genizot)^[1] sinagog ve mezarlıklarda bulunan depolardır. Eskimiş ve aşınmış İbranice metinlerin dini törenle gömülmeden evvel saklandığı yerdir. Tanrı'nın ismi yazılı metinlerin çöpe atılması günah olduğundan törenle gömülürler. Dini metinlerin yanı sıra anlaşmalar ve hatta laik metinlerde Tanrı'nın adı geçebileceğinden İbranice yazılmış metinler Genizalarda toplanır. İbranice yazıların yanı sıra Yahudi Arapçası, Cidi, Ladino ve Yidiş gibi İbranice olmayan fakat İbrani alfabesiyle yazılmış metinler de genizalarda depolanır.

Geleneksel olarak genizalardaki kitap ve kâğıtlar düzenli aralıklarla dini törenlerle mezarlıklara gömülürler. Kudüs'teki sinagoglar genizalarındaki içerikleri yedi senede bir gömerler. Ayrıca kurak geçen dönemlerde de yağmur getirmesi için gömüldüğü görülür. Bu törenin, eskiden iyi insanların "pasul" denilen aşınmış Toralarla birlikte gömülme geleneğinin bir uzantısı olduğu düşünülür. Kağıt gömme törenleri Fas, Cezayir, Türkiye ve hatta Mısır'da uygulanmaktaydı.

Büyüklüğü ve olağanüstü içeriğiyle en meşhur geniza, 1864'te Jacob Saphir tarafından bulunan, Solomon Schechter ve Shlomo Dov Goitein tarafından incelenen Kahire Genizası'dır.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Geniza kelimesi, İbranice saklamak veya rafa kaldırmak anlamına gelen g-n-z köklü fiilden oluşur. Zamanla bu terim "arşiv" veya "depo" anlamına gelerek isimleşmiştir.

Ortaçağda[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Çağ'da genizalarda saklanan İbranice kâğıt parçalarına "isimler" anlamına gelen "şemot" ismi verilirdi, bunun sebebi de bu metinlerde Tanrı'nın "isimleri"nin bulunmasıydı. İbranice metinlerin yanı sıra tsitsit ve hurma yaprağı gibi ayinlerde kullanılan nesnelerin saklandığı da görülür.

Bir folklore göre, Prag'daki Altneushul genizasındaki nesnelerin altında Prag Golemi bulunmaktadır.