Aksu (il)

Koordinatlar: 41°10′01″N 80°16′01″E / 41.167°K 80.267°D / 41.167; 80.267
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Aksu İli sayfasından yönlendirildi)
Aksu İli
阿克苏地区

ئاقسۇ ۋىلايىتى
Aksu ilinin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu (sarı)
Aksu ilinin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu (sarı)
ÜlkeÇin Çin
VilayetSincan Uygur Özerk Bölgesi
Yüzölçümü
 • Toplam132.500 km²
Nüfus
 (2003)
 • Toplam2,535,000
 • Metropol
386,379
Posta kodu
843000[1]
Alan kodu0997
Resmî site
Aksu İli Hükümeti (Çince)

Aksu İli (Uygurca: (K̡ona Yezik) ئاقسۇ ۋىلايىتى, Aqsu Wilayati, (Yengi Yezik) Ak̡su Vilayiti, Çince: 阿克苏地区/阿克蘇地區; Pinyin: Ākèsū Dìqū), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin orta-batısında, bir ildir. Aksu başşehridir.

İdari bölümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aksu İli'ndeki şehir ve beldeler:

Etnik yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfusunun %80'sini Uygurlar, ve % 18'ni Han Çinlileri oluşturur. Aksu İlinde yaşayan 2015 yılı sayımına göre etnik gruplar;2015 Census[2]

Etnik grup Nüfus Oran (%)
Uygur 2.030.600 80,25 %
Han 465.983 18,42 %
Hui 14.056 0,55 %
Kırgız 11.386 0,46 %
Tujia 4.265 0,2 %
Miao 1.373 0,06 %
Moğol 775 0,04 %
Tibetli 743 0,03 %
Zhuang 405 0,02 %
Mançu 374 0,02 %
Dongxiang 330 0,02 %
diğerleri 1.141 0,05 %

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Usunlar, güneyde Tarım Havzası'ında yaşayan diğer İnsanlarla sınırdılar.[3] Tanrı Dağları'nın kuzeyi, Karaşahr, Kuça, Aksu ve Uçturfan Usunlara aitti.[4]

Erken Han Hanedanından (milattan önce 125 ile milattan sonra 23 yıllarında) Tang Hanedanlığı (618-907 milattan sonra) arasında, Aksu Kumo (姑墨, gūmò) isminde tanınırdı. O İpek Yolu'nun kuzey güzergâhı üzerinde en önemli durak yeri, Taklamakan Çölü'nün kuzey kenarında Kuçar ile Kaşgar arasında Tarım Havzasındadır. Budist Sanskrit içinde, Aksu Bharuka biliniyordu.[5][6] Eski Han Hanedanı boyunca, Gumo bir "Krallık" (guo) diye adlandırılırdı, 4.500 ev halkı ve 24.500 birey (fert, kişi), 4.500 silah taşıyan yetenekli insanları kapsıyordu. Bakır, Demir ve Orpiment üretildiği söylenirdi.[7]

Xuanzang (Çince: 玄奘; pinyin: Xuán Zàng; Wade-Giles: Hsüan-tsang) Erken Tang döneminden tanınmış bir Çinli Budist rahip, bilgin, gezgin ve çevirmen, 629 yılında bu krallığı ziyaret eder ve ondan Baluka diye bahseder. O, bu krallıkta birkaç düzine Sarvastivada (Budist bir erken okulu) Budist manastırı ve 1000 üzerinde rahipin olduğu kayıt eder. Xuanzang krallığın doğudan batıya 600 li,[8] ve kuzeyden güneye 300 li büyüklükte olduğunu, Onun başkentinin 6 li çapında olduğunu söyler, ve şöyle aktarır;

" yerli ürünleri, iklimi, insanların gelenek, görenek, adet, alışkanlık, töre, örf ve adetleri, yazı dili ve yasaları Kuci (Kuçar) gibi aynı olup ama konuşma dili biraz farklıdır. " O ince pamuktan ve kenevirden yapılma kumaşın komşu ülkelerden alındığını fark eder.[9]

7., 8., ve erken 9. yüzyıllarda, bütün bölge kontrolü Çin Tang Hanedanı, Turfan imparatorluğu ve Uygur Kağanlığı; sık sık yarışılan bu şehirlerin kontrolü sık sık el değiştirmiştir.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

1953 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu (XPCC Çince: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel 新疆生產建設兵團; Pinyin: Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán), denilen birinci tarımsal bölümü kurulmuştur ve Aksu'dan yönetilir.

XPCC 1954 yılında Mao Zedong emiri altındaki Wáng Zhèn (王震) tarafından kurulmuştur.[10]

Aksu ilinin Ekonomisi %57,4'nü Tarım ürünleri ve %14,6'sını Endüstri ürünleri kapsar. Tarım ürünlerinden en önemlisi pamuktur, bunun yanında pancar, pirinç, mısır, buğday, kavun, meyvelerden elma, ceviz, üzüm, armut önemli ürünlerdir, ayrıca İpek böceği yetiştirilir. Endüstri ürünleri dokumacılık, çimento ve kimyasal maddelerden oluşur.

Aksu İlinde 1,97 milyar hektar ekilebilir alan, 5308,5 hektar doğal yeşillik, toplam 1.094 hektar Orman alanları vardır. Karakul Koyunları ile ün salmıştır.

Aksu bölgesi, yer altı maden kaynakları bakımından çok zengindir, 79 çeşit maden bulunmuştur. Bunlar Boksit, Fluorit, Antimon, Fosfat-kayaları, Aluminyumoksit, Bakır, Demir, Çinko, Manganez, Kadmiyum, Magnezyum'dur.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region 28 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)
  2. ^ a b Statistical Yearbook of Xinjiang in 2016 11 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince)
  3. ^ Han Shu - Das Westliche Gebiet: 姑墨國……北與烏孫接;龜茲國……北與烏孫接;焉耆國……北與烏孫接;捐毒國……北與烏孫接;溫宿國……北至烏孫赤穀六百一十裏
  4. ^ 蘇北海 (Beihai Su): 漢代烏孫居地考 (Wusunlar Han hanedanlığı zamanında). In: '#Historical geography of shiyuh, 1, Ürümqi: Universität Xinjiang 1988
  5. ^ Notes to the translation from the Hou Hanshu by John E. Hill 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  6. ^ Bailey, H. W. (1985): Indo-Scythian Studies being Khotanese Texts Volume VII. Cambridge University Press. 1985. (İngilizce)
  7. ^ Hulsewé, A. F. P. and Loewe, M. A. N. 1979. China in Central Asia: The Early Stage 125 B.C. – A.D. 23: an annotated translation of chapters 61 and 96 of the History of the Former Han Dynasty, p. 162. E. J. Brill, Leiden
  8. ^ (里, lǐ) eski Çin uzunluk ölçü birimi, bir li ~ 500 metredir.
  9. ^ Li, Rongxi. Translator. 1996. The Great Tang Dynasty Record of the Western Regions. Numata Center for Buddhist Translation and Research. Berkeley, California.
  10. ^ Asia Sentinel - The Conqueror of China’s Wild West 21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Hill, John E. 2003. "Annotated Translation of the Chapter on the Western Regions according to the Hou Hanshu." 2nd Draft Edition. [1]6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  • Puri, B. N. Buddhism in Central Asia, Motilal Banarsidass Publishers Private Limited, Delhi, 1987. (2000 reprint).
  • Stein, Aurel M. 1907. Ancient Khotan: Detailed report of archaeological explorations in Chinese Turkestan, 2 vols. Clarendon Press. Oxford. [2]4 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Japonca)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Koordinatlar: 41°10′N, 80°16′E

Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi yönetim birimleri Başkent: Urumçi
İl düzeyi şehir, İl, Özerk il İlçe düzeyi şehir, İlçe, Özerk ilçe, Bucak
Urumçi Tanrı Dağı Bucağı | Saybağ Bucağı | Yenişehir Bucağı | Şuymogu Bucağı | Tudun Haba Bucağı | Tapançeng Bucağı | Mitung Bucağı | Urumçi İlçesi
Karamay Karamay Bucağı | Maydağ Bucağı | Cerenbulak Bucağı | Orku Bucağı
Turfan İli Turfan | Toksun İlçesi | Piçan İlçesi
Kumul İli Kumul (şehir) | Ara Türük İlçesi | Barköl Kazak Özerk İlçesi
Hotan İli Hotan (şehir) | Hotan İlçesi | Lop İlçesi | Niya İlçesi | Guma İlçesi | Çira İlçesi | Keriye İlçesi | Karakaş İlçesi
Aksu İli Aksu (şehir) | Onsu İlçesi | Şayar İlçesi | Bay İlçesi | Avat İlçesi | Kuçar İlçesi | Kelpin İlçesi | Toksu İlçesi | Uçturfan İlçesi
Kaşgar İli Kaşgar | Maralbeşi İlçesi | Poskam İlçesi | Feyzivat İlçesi | Kağılık İlçesi | Yopurğa İlçesi | Kaşgar Yenişehir İlçesi | Mekit İlçesi | Yengisar İlçesi | Yarkent İlçesi | Kaşgar Kuna Şehir İlçesi | Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi
Kızılsu Kırgız Özerk İli Atuş İlçesi | Akto İlçesi | Uluğçat İlçesi | Akçi İlçesi
Bayangolin Moğol Özerk İli Korla (şehir) | Hoçing İlçesi | Lopnur İlçesi | Hoşut İlçesi | Çerçen İlçesi | Bağraş İlçesi | Bügür İlçesi | Çakılık İlçesi | Yençi Hui Özerk İlçesi
Sanci Hui Özerk İli Sanci (şehir) | Fukang (şehir) | Guçung İlçesi | Manas İlçesi | Jimisar İlçesi | Hutubi İlçesi | Mori Kazak Özerk İlçesi
Bortala Moğol Özerk İli Bortala | Çing İlçesi | Arişang İlçesi
Özerk bölgesine doğrudan bağlı ilçe düzeyi şehir Shihezi | Aral | Tomşuk | Vujyaçü

İli Kazak Özerk İli

İli Kazak Özerk İli Alt-eyalet düzeyi özerk ili olup Tarbagatay ve Altay'ı yönetmektedir.)
Doğrudan bağlı Gulca | Kuytun | Gulca İlçesi | Tekes İlçesi | Nilka İlçesi | Moğolküre İlçesi | Künes İlçesi | Korgas İlçesi | Dokuztara İlçesi | Çapçal Şibe Özerk İlçesi
Tarbagatay İli Çöçek (şehir) | Usu (şehir) | Dörbiljin İlçesi | Çağantogay İlçesi | Saven İlçesi | Toli İlçesi | Kobuksar Moğol Özerk İlçesi
Altay İli Altay (şehir) | Çinggil İlçesi | Jeminay İlçesi | Koktokay İlçesi | Burçin İlçesi | Burultokay İlçesi | Kaba İlçesi

(Hotan, Aksay Çin'nin hakimiyeti üzerine Çin ile Hindistan arasında anlaşmazlık mevcuttur. Şu an fiilen Çin Halk Cumhuriyeti yönetmektedir.