Agop Dilâçar
Agop Dilaçar | |
|---|---|
| Dosya:Aqop Dilaçar Martayan .jpg | |
| Doğum | Agop Martayan 22 Mayıs 1895 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 12 Eylül 1979 (84 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Meslek | Dilbilimci, öğretmen |
Agop Dilaçar (Martayan)[1][2] (22 Mayıs 1895 – 12 Eylül 1979), Türk dili üzerine uzmanlaşmış Türkiye Ermenisi dilbilimcidir. Türk Dil Kurumunun ilk genel sekreteridir. 1935 yılında Türkçe ile ilgili yaptığı çalışmalarından ötürü Mustafa Kemal Atatürk tarafından kendisine "Dilaçar" soyadı verilmiştir.[1][2] Ermenice ve Türkçenin yanında İngilizce, Yunanca, İspanyolca, Latince, Almanca, Rusça ve Bulgarca bilmekteydi.[2] 1915 yılında Robert Kolej'den mezun olmuştur.[2] I. Dünya Savaşında Kafkasya Cephesinde yedek subay olarak görev aldı.[2] 1919'dan itibaren Robert Kolej'de İngilizce öğretmeni olarak çalışmaya başladı. Dilaçar, Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadının verilmesini öneren kişidir.[2][3]
Çalışmaları
Savaştan sonra, Beyrut'ta bir Ermeni okulunun müdürlüğünü yapmaya başladı ve Beyrut'ta Ermenice yayımlanan ilk gazete olan Luys (Ermeni: լույս Işık)'un genel yayın yönetmenliğini üstlendi. Eşi Meline ile birlikte gittiği Sofya'da Eski Türkçe ve Eski Uygur Türkçesi dersleri verdi ve ilk kitabını yayımladı. 22 Eylül 1932 tarihinde Dolmabahçe Sarayı'nda, Mustafa Kemal Atatürk'ün başkanlığında gerçekleştirilen I. Türk Dil Konferansı'na İstepan Gurdikyan ve Kevork Simkeşyan ile birlikte dil uzmanı olarak davet edildi.[1][3][4] Daha sonra çalışma ve araştırmalarını yeni kurulan Türk Dil Kurumunun baş uzmanı ve ilk genel sekreteri olarak sürdüren Agop Martayan, 1934'teki Soyadı Kanunu dolayısıyla, Atatürk'ün kendisine Türkçenin gelişimine katkılarından dolayı önerdiği "Dilaçar" soyadını kabul etti.[4] Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi çalışmalarıyla, Türk ulusunun ve Türkçenin kökenlerinin bulunması konusunda önemli bilgileri ortaya çıkardı.[4] 1936-1951 yılları arasında Ankara Üniversitesi'nde dil-tarih ve Türkoloji dersleri verdi ve Türkçe üzerine önemli çalışmalar yaptı. Latin harfleri ile yeni Türk abecesinin oluşturulmasına yönelik çalışmalara katıldı.[3] 1942-1960 yılları arasında Türk Ansiklopedisi'nin hazırlanması çalışmalarında başdanışmanlık yaptı.[4] Türk Dil Kurumundaki görevini ve dil çalışmalarını 1979'daki ölümüne kadar sürdürdü.[3]
Ölümü
Ölüm haberi verilirken TRT tarafından adı A. Dilaçar şeklinde kullanılmıştır.[1][3]
Yapıtları
- Les bases Bio-Psychologiques de la Théorie Güneş Dil (Güneş Dil Teorisi'nin Biyopsikolojik Kökenleri) (1936)
- Azeri Türkçesi (1950)
- Batı Türkçesi (1953)
- Lehçelerin Yazılma Tarzı
- Türk Dil ve Lehçelerinin Tasnifi Meselesi (1954)
- Devlet Dili Olarak Türkçe (1962)
- Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazıtlarının Çözülüşü (1963)
- Türk Diline Genel Bir Bakış (1964)
- Türkiye'de Dil Özleşmesi (1965)
- Dil, Diller ve Dilcilik (1968)
- Kutadgu Bilig İncelemesi (1972)
- Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamalar (1978)
Hakkında yazılan eser
- Kaya Türkay, A.Dilâçar, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1982, 266s.
Kaynakça
- ^ a b c d Uluengin, Hadi (12 Temmuz 2001). "Dilaçar, çağ açar". Hürriyet. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ a b c d e f Bayer, Yalçın (27 Ocak 2012). "Agop Martayan'ı biliyor musunuz?". Hürriyet. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ a b c d e Özfatura, İrfan (3 Nisan 2011). "Dilimizi dilim dilim... Agop Dilaçar". Türkiye. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ a b c d Ünsallı, Emre (Ekim 2008). ""Cumhuriyet'in İyi Çocukları"". Yeni Aktüel, 174. sayı. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.