Aşağımaden, Artvin
| Aşağımaden | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Aşağımaden Aşağımaden'in Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1402 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 420 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08100 |
Aşağımaden, Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağımaden ve Yukarımaden köylerinin eski adı Hodi'dir. Gürcistan'da günümüzde de bu adı taşıyan köyün varlığı, Hodi'nin (ხოდი) tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir yer adı olduğunu göstermektedir.[1] Bu yer adı Türkçeye Hod şeklinde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli kaynakta Hod (خود) olarak geçer.[3][4]
Eski dönemde tek bir köy olan Hodi, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki önemli tarihsel yapı olan Hodi Kalesi ve ortadan kalkmış olan köy kilisesi de bu dönemden kalmış olmalıdır.[5][6]
Hodi köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Çıldır Eyaleti'ne bağlı Livane-i Ulya sancağının köylerinden biriydi. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte köyde 225 hane ve 575 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Hodi köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 1.150 kişiden oluştuğu söylenebilir. Hodi köyü, Parhali köyünden sonra sancağın ikinci kalabalık yerleşim yeriydi.[7] Köyün nüfusunun Gürcülerden oluştuğu 1886 Rus nüfus tespitinden anlaşılmaktadır.[8]
Hodi köyü, 1869 yılından itibaren Trabzon vilayetinin Lazistan sancağının Livana kazasına bağlıydı. Bu yerleşim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. "Hod Mahal" (خد مخال) şeklinde yazılmış olan Aşağımaden köyünün nüfusu 43 hanede yaşayan 127 kişiden oluşuyordu. Hane başına düşen nüfus oranına bakarak sadece erkek nüfusunun yazıldığı anlaşılmaktadır. Buna bağlı olarak köyün toplam nüfusunun yaklaşık 254 kişiden oluştuğu söylenebilir. Osmanlı idaresi vergi tahsil etmek amacıyla köyde hayvan varlığı olarak 30 öküz, 50 inek, 3 at, 266 keçi ve 100 koyun kaydetmiştir.[9]
Aşağı Hodi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından 1878'de imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca savaş tazminatı kapsamında Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde "Hod-Süfla" (Ход-суфла) şeklinde kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Hodi nahiyesinin iki köyünden biriydi. Diğer köy ise, Hod-Ulya (Ход-уліа) şeklinde kaydedilmiş olan bugünkü Yukarımaden köyüydü. Hod-Süfla veya Aşağı Hodi köyündeki 11 hanede, 36'ı erkek ve 25'i kadın olmak üzere, 61 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[8]
Berlin Antlaşması uyarınca çizilen Osmanlı-Rus sınırı, Aşağı Hodi köyünü ikiye bölmüştü. Köydeki cami Osmanlı tarafında, caminin önünden akan derenin diğeri yanı Rusya tarafında kalmıştı. Osmanlı tarafındaki köylülerin yaylaları Rus tarafında bulunuyor ve otlaklardan yararlanmak için köylülerin Rus idaresinden özel izin almaları gerekiyordu. Köydeki bakır madeni nitelik açısından önemliydi ve Ruslar tarafından uzun yıllar işletilmiştir.[11]
Aşağı Hodi köyü, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ertesi yıl Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla köy Türkiye'ye bırakıldı.[12]
Aşağı Hodi köyü, Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde, merkez kazaya bağlı Sirya nahiyesinin köylerinden biriydi. Rus döneminde ikiyi bölünmüş olan yerleşimin nüfusu, birleşik halde kaydedildiği halde 18 hanede yaşayan 72 kişiden oluşuyordu. Köy halkı bu tespitte "Türk" olarak kaydedilmiştir.[13] Hodi veya Hod Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Aşağı Maden olarak değiştirilmiştir. Bu isim köyde bulunan bakır madenlerine istinaden verilmiştir.[4] Aşağı Maden köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Sirya nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 954 kişiye yükselmişti.[14] 1965 genel nüfus sayımında Aşağımaden köyünde 1.293 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 336 kişi okuma yazma biliyordu.[15]
Hodi köyün Hristiyan Gürcü nüfusunun kilisesi olan Hodi Kilisesi, bugünkü Aşağımaden köyünün Cami mahallesinde bulunuyordu. Kilisenin varlığı köylülerce de teyit edilmiştir. Kilisenin bulunduğu yerde sadece kireç harçlı bir duvar parçası kalmıştır.[6] Köydeki tarihsel yapılardan biri da 1848 yılında inşa edilmiş olan Aşağı Hodi Camii’dir. Yaklaşık olarak kare (10,90 × 10,70 m) planlı bir yapı olan cami tek minareli olup minarenin tamamında ahşap malzeme kullanılmıştı. Oyma motifli ahşap kapısı ve iç süslemeleriyle de dikkat çeker.[11]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağımaden köyü, Artvin il merkezine 53 km uzaklıktadır.[16]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 407[2] |
| 2020 | 420[2] |
| 2019 | 416[2] |
| 2018 | 430[2] |
| 2017 | 336[2] |
| 2016 | 350[2] |
| 2015 | 355[2] |
| 2014 | 362[2] |
| 2013 | 380[2] |
| 2012 | 379[2] |
| 2011 | 395[2] |
| 2010 | 423[2] |
| 2009 | 454[2] |
| 2008 | 477[2] |
| 2007 | 547[2] |
| 2000 | 762[16] |
| 1990 | 1.082[16] |
| 1985 | 1.285[16] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Asagi Maden, Turkey Page". Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Merkez Aşağımaden Köy Nüfusu". Nufusune.com. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ Buket Şahin, 1835 tarihli Çıldır Eyaletine Bağlı Livane-i Ulya Sancağı 2768 numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 328. 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ a b Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 114.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 107 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ a b 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 156. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ Buket Şahin, 1835 tarihli Çıldır Eyaletine Bağlı Livane-i Ulya Sancağı 2768 numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 29, 102-120. 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ a b "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - 1352". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2024.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; VIII. cilt, s. 359, ISBN 9789157871117.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2015.
- ^ a b Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 198/ 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2021.
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 167" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mart 2024.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 86.
- ^ a b c d "Aşağımaden Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
