Tiele

Sayfanın 6 Aralık 2020 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Tingling (Çince: 丁零; pinyin: Dīnglíng, Wade-Giles: Ting-ling, Kaoçe (高車 basit: 高车; Gāochē), Chile (敕勒; Chìlè), Tiele (鐵勒 basit: 铁勒; Tiělè/T'ieh-le), tarihi Türk topluluklarındandır. Tinlingler aslen, güney Sibirya'da Lena Nehri boyunca, Baykal Gölü'nün batısında yaşarlardı.^[1] Millat'tan önce 3. yüzyılda, batıya doğru yayılmaya başladılar ve Hiung-nu imparatorluğunun bir parçası oldular.^[2]^[3]

Kökenleri

Tinglinglerin kökeni ve nereden geldikleri hakkında fazla bir bilgi yoktur. MÖ 3. yüzyılda, Mete (冒頓; Mao-Tun) tarafından Yüeçiler (Çince: (月氏 veya seyrek 月支; Pinyin: Yuèzhī) ve Vusun (Çince: 烏孫 / 乌孙, Wūsūn)larla birlikte Hiung-nu'ların egemenliği altına sokulmuşlardır.^[1]

Tingling'ler ile ilgili en eski kayıtlara MÖ 1 yüzyılda rastlanmaktadır.^[4]

Türk boyları, Çince kao-ch'e denilen, dört tekerlekli kağnıları ile, sürülerini otlattıkları yaylalar ve surlar içindeki kışlıklar arasında göç etmişlerdir. Kubbeli veya kümbetli otağlar kışın surlar içine kurulmuştur. Surlar içine, ayrıca otağa benzer, ağaçtan köşklerde yapılmıştır. Yaz geldiğinde kerekü denilen ve katlanabilen otağ, kağnıya yüklenmiş halde veya kurulmuş durumda yaylalara göç edilmiştir. Bu göçlerde kağnı ile taşınabilen otağlar yanında; çok renkli keçeden, kilimden veya işlemeli kumaşlardan yapılmış örtüler; göçebe hayata uygun kaftanlar, çakşırlar, çizmeler, börkler, kemerler, süs eşyaları, at koşumları kağnılı boyların beraberinde bulunan önemli eşyaları arasında yer almıştır.

Çin kaynaklarında, Tinglin'ler ile ilgili sıklıkla bahsedilen temel karakteristik özellikleri, arabaları üzerindeki çadırlarda yaşadıkları göçebe hayat tarzları ile ilgilidir. Bu arabalarından dolayı Kaoçe (Çincede Yüksek araba anlamına gelir) olarak da anılmıştır.

Tarih

Hiung-nu dönemi

Tingling'ler, Türk kavimlerinin kurdukları devletlere katılmakta^{[kaynak belirtilmeli]} ve devlet ortadan kalktığında bağımsız hareket edebilmekteydiler. Hiung-nu ve Göktürk politik hayatında oldukça etkili bir topluluktu.^{[kaynak belirtilmeli]}

Hiungnunun ilk parçalanma dönemine girdiği MÖ 65 yıllarında Çin kaynaklarında Tinglinglerden bahsedilmeye başlandı. Hiungnuların MS 50 yıllarında yaşadığı ikinci kırılma sürecinde Tinglingler de bağımsız dönem yaşamaya başladı.

Vey

Ting-ling

Çin kaynaklarında Uygurların MÖ Ding-ling, MS 4. Yüzyıldan sonra ise T'ie-le adı verdikleri boylardan geldikleri belirtilmektedir.

Tie-le

Kültür

Dingling yöneticileri

Aile adları ve verilmiş ad	Saltanatların süreçleri
Aile adı ve verilmiş ad
阿伏至羅 Āfúzhìluó	487-503
跋利延 Bálìyán	503-505
彌俄突 Mí'étú	505-516
伊匐 Yīfú	516-524
越居 Yuèjū	524-536
比造 Bǐzào	536-540
去賓 Qùbīn	540-541

Kaynakça

^ ^a ^b Putzger Historischer Weltatlas - sayfa 46, Cornelsen Verlag, Berlin 2005.
^ Li, "A Research on Migration of Northwestern Minorities Between pre-Qin to Sui and Tang", sayfa 110-112
^ Lu, "A History of Ethnic Groups in China", sayfa 111, 135-137.
^ Tinglingler - tarih.gen.tr

Xue, Zongzheng: A History of Turks. Peking: Chinese Social Sciences Press, 1992.

[putzger-1] Putzger Historischer Weltatlas - sayfa 46, Cornelsen Verlag, Berlin 2005.

[2] Li, "A Research on Migration of Northwestern Minorities Between pre-Qin to Sui and Tang", sayfa 110-112

[3] Lu, "A History of Ethnic Groups in China", sayfa 111, 135-137.

[4] Tinglingler - tarih.gen.tr

[1]

[2]

[3]

[4]