1812-1819 Osmanlı veba salgını
| 1812-1819 Osmanlı veba salgını | |
|---|---|
 Yersinia pestis | |
| Hastalık | veba |
| Patojen cinsi | Yersinia pestis |
| Yer | Osmanlı İmparatorluğu |
| Kaynak ülke(ler) | İstanbul |
| İstatistikler | |
Ölümler | yaklaşık 300.000 |
1812-1819 Osmanlı veba salgını, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki son büyük veba salgınlarından biridir.[1] Bu salgın en az 300.000 kişinin hayatına mal olmuştur.[2] Osmanlı İmparatorluğu'nda 16. ve 19. yüzyıllar arasında veba salgınları sık sık meydana gelmiştir.[1]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hastalık Temmuz 1812'de başkent İstanbul'da patlak verdi. Başlangıçta hafifti, ancak Ağustos ayı sonlarında durum kritik hâle geldi. Eylül ayına kadar her gün yaklaşık 2.000 kişi ölüyordu. Aralık ayında salgın azaldı, ancak daha sonra yeniden ortaya çıktı. Salgının sonunda, Bâb-ı Âli, 220.000 Türk, 40.800 Ermeni, 32.000 Yahudi, 28.000 Rum, 50 Halepli, 80 adalı ve 25 Frank olmak üzere 320.955 ölüm olduğunu tahmin etmiştir.[3]
Salgın, Mısır'daki İskenderiye de dâhil olmak üzere[4] imparatorluğun topraklarının çoğuna yayıldı.[1] 1813'te veba, Osmanlı vasal eyaleti Eflak'a ulaştı ve burada ülkenin o zamanki hükümdarının ismini alarak Caragea vebası olarak tanındı. Salgın sadece Bükreş'te yaklaşık 25.000 ila 30.000 kişiyi öldürdü.[5] Aynı zamanda, veba Bosna'da da mevcuttu ve 1815'te Dalmaçya'ya ulaştı. 1814–15'te Mısır, Bosna ve Arnavutluk'ta yeniden ortaya çıktı.[6]
Veba, imparatorluğun sınırlarının ötesine de yayıldı. Mayıs 1812'de Gürcistan'da Poti'de bir salgın çıktı; Eylül ayında Kırım'ı vurdu. Kiliselerin, tiyatronun ve borsanın kapatıldığı Ağustos ayında Odessa'ya ulaşmıştı.[7] Richelieu dükü önemli bir rol oynadı. 22 Kasım 1812'de Odessa'nın 32.000 sakini zorla evlerine hapsedildi.[8][9] 7 Ocak 1813'te Odessa'dan başka vaka bildirilmedi ve 66 gün sonra kasaba yeniden açıldı, ancak kimsenin şehri terk etmesine izin verilmedi.[10] Salgın 1812'de 2656 kişiyi öldürdü; 1813'te 24 kişi öldü.[11]
Mart 1813'te İngilizlerin elindeki Malta adasını etkilemesi ve Ocak 1814'e kadar süren ve yaklaşık 4500 kişinin ölümüne neden olan bir salgına neden oldu. Salgın Malta'dan yakınlardaki Gozo adasına yayıldı ve burada 1814 Mart ve Eylül ayları arasında yaklaşık 100 kişi öldü.[12] Salgın 1815'te Korfu adasında da patlak verdi.[6]
1815'te İtalya'nın Noja kentinde meydana gelen küçük bir veba salgını da Dalmaçya'daki salgından kaynaklanmış olabilir, ancak kesin kaynağı bilinmemektedir ve salgının endemik olması muhtemeldir.[6]
Osmanlı İmparatorluğu'ndaki bir sonraki büyük veba salgını 1835 ve 1838 yılları arasında meydana geldi.[1]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Panzac, Daniel (2010). "Plague". Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (Ed.). Encyclopedia of the Ottoman Empire (İngilizce). Infobase Publishing. s. 463. ISBN 9781438110257.
- ^ Chase-Levenson, Alex (2020). The Yellow Flag: Quarantine and the British Mediterranean World, 1780–1860 (İngilizce). Cambridge University Press. s. 31. ISBN 978-1-108-48554-8. 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.
- ^ Walsh, R. (1828). "Narrative of a Journey from Constantinople to England". The Southern Review (İngilizce). 3. A. E. Miller. ss. 250-251.
- ^ Cassar, Paul (1980). "The Correspondence of a Senglea Merchant during the Plague of 1813" (PDF). Hyphen (İngilizce). Upper Secondary School Valletta. 2 (4): 147-157. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Boia, Lucian (2001). Romania: Borderland of Europe (İngilizce). Reaktion Books. s. 298. ISBN 9781861891037. 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. (translated by James Christian Brown)
- ^ a b c
Shadwell, Arthur; Hennessy, Harriet L.; Payne, Joseph Frank (1911). "Plague". Encyclopædia Britannica. 21 (11. bas.).
- ^ "Travels in Russia, and a residence at St. Petersburg and Odessa, by Edward Morton, p. 315". 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ "Odessa, 1812: Plague and Tyranny at the Edge of the Empire". 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ "Travels in Russia, and a residence at St. Petersburg and Odessa, by Edward Morton, p. 318". 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ "Travels in Russia, and a residence at St. Petersburg and Odessa, by Edward Morton, p. 322-326". 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ Lynch, Lily (5 Aralık 2015). "Odessa, 1812: Plague and Tyranny at the Edge of the Empire". Balkanist (İngilizce). 15 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Bennett, J. D. C.; Bezzina, J. (January 1992). "Dr George McAdam" (PDF). Journal of the Royal Army Medical Corps (İngilizce). 138 (1): 49. doi:10.1136/jramc-138-01-15
. PMID 1578438. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
