Özgür yazılım: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Değişiklik özeti yok |
|||
1. satır: | 1. satır: | ||
'''Özgür yazılım''' (İngilizcesi ''{{lang|en|free software}}''), kullanıcısına |
'''Özgür yazılım''' (İngilizcesi ''{{lang|en|free software}}''), kullanıcısına çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlükleri tanıyan [[yazılım]] türüdür. Tersi, [[sahipli yazılım]]dır (İngilizcesi ''{{lang|en|proprietary software}}''). |
||
çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme |
|||
Özgür yazılım ile kastedilen özgürlük, yazılımın kullanım hakları ile ilgilidir, ekonomik boyutu ile değil. Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler. İngilizce sözlükler "{{lang|en|free}}" kelimesi için yirmiye yakın anlam sıralar. Bunlardan sadece bir tanesi "bedava" iken geri kalanları özgürlük ve sınırlamaların olmaması (''{{lang|en|freedom}}'') kavramlarına atıfta bulunur. |
|||
özgürlükleri tanıyan [[yazılım]] türüdür. Tersi, [[sahipli yazılım]]dır |
|||
(İngilizcesi ''{{lang|en|proprietary software}}''). Özgür yazılımlar çoğunlukla |
|||
ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler. |
|||
== Tarihçe == |
== Tarihçe == |
||
[[Dosya:Rms ifi large.jpg|thumb|right|170px|[[Richard Stallman]], |
[[Dosya:Rms ifi large.jpg|thumb|right|170px|[[Richard Stallman]], [[Özgür Yazılım Hareketi]]'nin kurucusu]] |
||
1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür yazılımla ilgili ''yazılım hürriyetleri''ne sahip olmaları normaldi. [[Yazılım]] genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım üretilerinden dağıtılırdı. SHARE gibi kullanıcıların ve satıcıların üye olduğu kuruluşlarla yazılım değiş dokuşu kolaylaştırmak hedeflenmişti. 1970'lerin ilk yıllarında durum değişti: yazılım masrafları hızla yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla bütünleşmesini istemiyordu. |
|||
[[Özgür Yazılım Hareketi]]'nin kurucusu]] |
|||
1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür |
|||
yazılımla ilgili ''yazılım hürriyetleri''ne sahip olmaları normaldi. |
|||
[[Yazılım]] genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım |
|||
yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım |
|||
üretilerinden dağıtılırdı. SHARE gibi kullanıcıların ve satıcıların üye |
|||
olduğu kuruluşlarla yazılım değiş dokuşu kolaylaştırmak hedeflenmişti. |
|||
1970'lerin ilk yıllarında durum değişti: yazılım masrafları hızla |
|||
yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin |
|||
bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya |
|||
verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet |
|||
başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi |
|||
karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla |
|||
bütünleşmesini istemiyordu. |
|||
17 Ocak 1969'da yayınlanan ''Amerika Birleşik Devletleri [[IBM]]'ye karşı'' yazısında hükumet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici olarak sıfatlandırdı.<ref>{{Kitap kaynağı | soyadı = Fisher| ad = Franklin M.| ortak yazarlar = McKie, James W.; Mancke, Richard B. | başlık =IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History | yayıncı = Praeger | yıl =1983 | isbn =0-03-063059-2 }}</ref> Bazı yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen yazılımlar artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde [[yazılım geliştirme|yazılım endüstrisi]], [[Bilgisayar programı|bilgisayar programlarını]] sadece kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen [[çalıştırılabilir]]ler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler almaya başladı. 1980'de [[copyright]] kanununun kapsamı bilgisayar programlarını içine aldı. |
|||
17 Ocak 1969'da yayınlanan ''Amerika Birleşik Devletleri [[IBM]]'ye |
|||
karşı'' yazısında hükumet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici |
|||
olarak sıfatlandırdı.<ref>{{Kitap kaynağı | soyadı = Fisher| ad = |
|||
Franklin M.| ortak yazarlar = McKie, James W.; Mancke, Richard B. | |
|||
başlık =IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History | |
|||
yayıncı = Praeger | yıl =1983 | isbn =0-03-063059-2 }}</ref> Bazı |
|||
yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen yazılımlar |
|||
artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde [[yazılım geliştirme|yazılım |
|||
endüstrisi]], [[Bilgisayar programı|bilgisayar programlarını]] sadece |
|||
kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen |
|||
[[çalıştırılabilir]]ler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler |
|||
almaya başladı. 1980'de [[copyright]] kanununun kapsamı bilgisayar |
|||
programlarını içine aldı. |
|||
1983'te [[MIT]] [[Yapay Zekâ]] Laboratuvarı'ndaki [[çökertici]] topluluğunun uzun süreli üyesi [[Richard Stallman]], bilgisayar endüstrisi ve kullanıcılarının kültürel değişiminden yıldığını açıklayarak [[GNU]] projesini îlan etti. [[GNU işletim sistemi]] için yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te de [[Özgür Yazılım Vakfı]] kuruldu. Kendisi hür yazılımı tanımlayarak "[[copyleft]]" kavramını ''yazılım hürriyeti'' garantilemek için çıkardı. |
|||
1983'te [[MIT]] [[Yapay Zekâ]] Laboratuvarı'ndaki [[çökertici]] |
|||
topluluğunun uzun süreli üyesi [[Richard Stallman]], bilgisayar |
|||
endüstrisi ve kullanıcılarının kültürel değişiminden yıldığını |
|||
açıklayarak [[GNU]] projesini îlan etti. [[GNU işletim sistemi]] için |
|||
yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te de [[Özgür |
|||
Yazılım Vakfı]] kuruldu. Kendisi hür yazılımı tanımlayarak |
|||
"[[copyleft]]" kavramını ''yazılım hürriyeti'' garantilemek için |
|||
çıkardı. |
|||
Bazı yazılımdışı endüstriler, kendi araştırma ve geliştirmeleri için özgür yazılım geliştirmeye benzer teknikler kullanmaya başladı. Mesela bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken [[mikroçip]] gibi donanımlar da copyleft lisanslarıyla geliştirilmeye başlandı (OpenCores projesi gibi). [[Creative Commons]] ve [[serbest kültür|serbest kültür hareketi]], özgür yazılım hareketinden çok etkilenmişlerdir. |
|||
Bazı yazılımdışı endüstriler, kendi araştırma ve geliştirmeleri için |
|||
özgür yazılım geliştirmeye benzer teknikler kullanmaya başladı. Mesela |
|||
bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken [[mikroçip]] gibi |
|||
donanımlar da copyleft lisanslarıyla geliştirilmeye başlandı (OpenCores |
|||
projesi gibi). [[Creative Commons]] ve [[serbest kültür|serbest kültür |
|||
hareketi]], özgür yazılım hareketinden çok etkilenmişlerdir. |
|||
== Barındırdığı özgürlükler == |
== Barındırdığı özgürlükler == |
||
[[Özgür Yazılım Vakfı]]'nın ifadesiyle özgür yazılım, belli başlı dört |
[[Özgür Yazılım Vakfı]]'nın ifadesiyle özgür yazılım, belli başlı dört özgürlüğü barındırır: |
||
özgürlüğü barındırır: |
|||
{| style="background:transparent;" width="100%" border="0" |
{| style="background:transparent;" width="100%" border="0" |
||
60. satır: | 20. satır: | ||
| style="width:90px" |'''Özgürlük 1''' |
| style="width:90px" |'''Özgürlük 1''' |
||
| : |
| : |
||
| Her türlü amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü.<ref name="Özgür |
| Her türlü amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/> |
||
Yazılımın Tanımı"/> |
|||
|- valign="top" |
|- valign="top" |
||
| '''Özgürlük 2''' |
| '''Özgürlük 2''' |
||
| : |
| : |
||
| Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri |
| Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri doğrultusunda değiştirme özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için bir ön şarttır.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/> |
||
doğrultusunda değiştirme özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun |
|||
için bir ön şarttır.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/> |
|||
|- valign="top" |
|- valign="top" |
||
| '''Özgürlük 3''' |
| '''Özgürlük 3''' |
||
| : |
| : |
||
| Kopyalarını dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü.<ref name="Özgür |
| Kopyalarını dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/><br> |
||
Bir özgür yazılım herkesçe istenilen sayıda makineye kurulabilir, kopyası çıkarılabilir ve istenilen kimselere dağıtılabilir, hatta satılabilir. |
|||
Yazılımın Tanımı"/><br> |
|||
Bir özgür yazılım herkesçe istenilen sayıda makineye kurulabilir, |
|||
kopyası çıkarılabilir ve istenilen kimselere dağıtılabilir, hatta |
|||
satılabilir. |
|||
|- valign="top" |
|- valign="top" |
||
| '''Özgürlük 4''' |
| '''Özgürlük 4''' |
||
| : |
| : |
||
| Yazılımı tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde geliştirme ve |
| Yazılımı tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde geliştirme ve geliştirilmiş haliyle yayınlama özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için de bir ön şarttır.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/> |
||
geliştirilmiş haliyle yayınlama özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim |
|||
bunun için de bir ön şarttır.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/> |
|||
|} |
|} |
||
Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip |
Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı">{{web kaynağı |
||
oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, |
|||
kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de |
|||
içerir.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı">{{web kaynağı |
|||
| url = http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html |
| url = http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html |
||
| yazar = |
| yazar = |
||
96. satır: | 45. satır: | ||
}}</ref> |
}}</ref> |
||
Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi |
Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur. |
||
ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına |
|||
engel yoktur. |
|||
Özgür yazılım, çoğu zaman [[açık kaynak]] kodlu yazılım kavramı |
|||
(''{{lang|en|open source}}'') ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür |
|||
yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün açık kaynak kodlu yazılımlar |
|||
özgür yazılım olmayabilir. |
|||
Özgür yazılım, çoğu zaman [[açık kaynak]] kodlu yazılım kavramı (''{{lang|en|open source}}'') ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün açık kaynak kodlu yazılımlar özgür yazılım olmayabilir. |
|||
Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde |
|||
zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip |
|||
olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından denetlenebilir. |
|||
Güvenli yapısı sayesinde Dünya'da pek çok ülkede askeri kuruluş, |
|||
[[Linux]] işletim sistemi tercih edilmektedir.<ref>{{web kaynağı |
|||
| url = |
|||
http://www.tankado.com/ordunuz-hala-annenizin-iletim-sistemini-mi-kullanyyor |
|||
Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından denetlenebilir. Güvenli yapısı sayesinde Dünya'da pek çok ülkede askeri kuruluş, [[Linux]] işletim sistemi tercih edilmektedir.<ref>{{web kaynağı |
|||
| url = http://www.tankado.com/ordunuz-hala-annenizin-iletim-sistemini-mi-kullanyyor |
|||
| yazar = Görkem Çetin / Ali Işıngör |
| yazar = Görkem Çetin / Ali Işıngör |
||
| başlık = Ordunuz hâlâ annenizin iletim sistemini mi kullanıyor? |
| başlık = Ordunuz hâlâ annenizin iletim sistemini mi kullanıyor? |
||
120. satır: | 58. satır: | ||
}}</ref> |
}}</ref> |
||
Bazı özgür yazılım lisansları (örneğin [[GNU Genel Kamu Lisansı|GNU |
Bazı özgür yazılım lisansları (örneğin [[GNU Genel Kamu Lisansı|GNU GPL]]), yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini garanti altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına almamaktadır. |
||
GPL]]), yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini garanti |
|||
altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına |
|||
almamaktadır. Yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini |
|||
altına alan özgür yazılım lisanslarına "Copyleft" denilir. |
|||
== Bazı özgür yazılım lisansları == |
== Bazı özgür yazılım lisansları == |
||
Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar ile özgür |
Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar ile özgür kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun [http://www.gnu.org/licenses/license-list.html Licenses] sayfasında listelenmektedir. |
||
kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun |
|||
[http://www.gnu.org/licenses/license-list.html Licenses] sayfasında |
|||
listelenmektedir. |
|||
En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında [[GNU GPL]] |
En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında [[GNU GPL]] lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları listelenmiştir. |
||
lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları |
|||
listelenmiştir. |
|||
* [[GNU Genel Kamu Lisansı]] (GPL) |
* [[GNU Genel Kamu Lisansı]] (GPL) |
||
154. satır: | 83. satır: | ||
== Dış bağlantılar == |
== Dış bağlantılar == |
||
* [http://www.fsf.org Özgür Yazılım Vakfı] {{İng.}} |
* [http://www.fsf.org Özgür Yazılım Vakfı] {{İng.}} |
||
* [http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html Özgür yazılımın tanımı - |
* [http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html Özgür yazılımın tanımı - felsefesi] |
||
* [http://www.gnu.org/licenses/license-list.html GNU'nun web sitesinde sürekli güncellenen lisans bölümü] {{İng.}} |
|||
felsefesi] |
|||
* [http://www.gnu.org/ |
* [http://www.gnu.org/philosophy/categories.tr.html Lisanslarına göre yazılım kategorileri] |
||
* [http://www.rtuk.org.tr/upload/UT/32.pdf Kamuda özgür yazılım kullanımı] |
|||
sürekli güncellenen lisans bölümü] {{İng.}} |
|||
* [http://www. |
* [http://www.cagataycebi.com/free_articles/freedom/eula_facts.html Microsoft EULA üzerine bir inceleme] (Çağatay Çebi) |
||
* [http://seminer.linux.org.tr/wp-content/uploads/ozguryazilimlisanslari.pdf Özgür Yazılım seminer notları] (Doruk Fişek) |
|||
yazılım kategorileri] |
|||
* [http://www.sendika.org/2013/11/ozgur-yazilim-simdi-neden-daha-onemli-richard-stallman-1/ Özgür Yazılım Şimdi Neden Daha Önemli] (Richard Stallman) |
|||
* [http://www.rtuk.org.tr/upload/UT/32.pdf Kamuda özgür yazılım |
|||
* [http://ozgurlisanslar.org.tr/ Özgürlisanslar.org.tr] (Özgür lisansların Türkçe çevirileri) |
|||
kullanımı] |
|||
* [https://blog.piesso.com/ozgur-yazilim-lisanslari Özgür Yazılım Lisansları] (blog.piesso.com) |
|||
* [http://www.cagataycebi.com/free_articles/freedom/eula_facts.html |
|||
* [http://en.wikibooks.org/wiki/FOSS_Licensing/How_to_Make_the_Source_Free_or_Open Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu] {{İng.}} |
|||
Microsoft EULA üzerine bir inceleme] (Çağatay Çebi) |
|||
* |
|||
[http://seminer.linux.org.tr/wp-content/uploads/ozguryazilimlisanslari.pdf |
|||
Özgür Yazılım seminer notları] (Doruk Fişek) |
|||
* |
|||
[http://www.sendika.org/2013/11/ozgur-yazilim-simdi-neden-daha-onemli-richard-stallman-1/ |
|||
Özgür Yazılım Şimdi Neden Daha Önemli] (Richard Stallman) |
|||
* [http://ozgurlisanslar.org.tr/ Özgürlisanslar.org.tr] (Özgür |
|||
lisansların Türkçe çevirileri) |
|||
* [https://blog.piesso.com/ozgur-yazilim-lisanslari Özgür Yazılım |
|||
Lisansları] (blog.piesso.com) |
|||
* |
|||
[http://en.wikibooks.org/wiki/FOSS_Licensing/How_to_Make_the_Source_Free_or_Open |
|||
Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu] {{İng.}} |
|||
{{FOSS}} |
{{FOSS}} |
Sayfanın 19.19, 3 Eylül 2015 tarihindeki hâli
Özgür yazılım (İngilizcesi İngilizce: free software), kullanıcısına çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür. Tersi, sahipli yazılımdır (İngilizcesi İngilizce: proprietary software).
Özgür yazılım ile kastedilen özgürlük, yazılımın kullanım hakları ile ilgilidir, ekonomik boyutu ile değil. Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler. İngilizce sözlükler "İngilizce: free" kelimesi için yirmiye yakın anlam sıralar. Bunlardan sadece bir tanesi "bedava" iken geri kalanları özgürlük ve sınırlamaların olmaması (İngilizce: freedom) kavramlarına atıfta bulunur.
Tarihçe
1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür yazılımla ilgili yazılım hürriyetlerine sahip olmaları normaldi. Yazılım genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım üretilerinden dağıtılırdı. SHARE gibi kullanıcıların ve satıcıların üye olduğu kuruluşlarla yazılım değiş dokuşu kolaylaştırmak hedeflenmişti. 1970'lerin ilk yıllarında durum değişti: yazılım masrafları hızla yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla bütünleşmesini istemiyordu.
17 Ocak 1969'da yayınlanan Amerika Birleşik Devletleri IBM'ye karşı yazısında hükumet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici olarak sıfatlandırdı.[1] Bazı yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen yazılımlar artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde yazılım endüstrisi, bilgisayar programlarını sadece kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen çalıştırılabilirler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler almaya başladı. 1980'de copyright kanununun kapsamı bilgisayar programlarını içine aldı.
1983'te MIT Yapay Zekâ Laboratuvarı'ndaki çökertici topluluğunun uzun süreli üyesi Richard Stallman, bilgisayar endüstrisi ve kullanıcılarının kültürel değişiminden yıldığını açıklayarak GNU projesini îlan etti. GNU işletim sistemi için yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te de Özgür Yazılım Vakfı kuruldu. Kendisi hür yazılımı tanımlayarak "copyleft" kavramını yazılım hürriyeti garantilemek için çıkardı.
Bazı yazılımdışı endüstriler, kendi araştırma ve geliştirmeleri için özgür yazılım geliştirmeye benzer teknikler kullanmaya başladı. Mesela bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken mikroçip gibi donanımlar da copyleft lisanslarıyla geliştirilmeye başlandı (OpenCores projesi gibi). Creative Commons ve serbest kültür hareketi, özgür yazılım hareketinden çok etkilenmişlerdir.
Barındırdığı özgürlükler
Özgür Yazılım Vakfı'nın ifadesiyle özgür yazılım, belli başlı dört özgürlüğü barındırır:
Özgürlük 1 | : | Her türlü amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü.[2] |
Özgürlük 2 | : | Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri doğrultusunda değiştirme özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için bir ön şarttır.[2] |
Özgürlük 3 | : | Kopyalarını dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü.[2] Bir özgür yazılım herkesçe istenilen sayıda makineye kurulabilir, kopyası çıkarılabilir ve istenilen kimselere dağıtılabilir, hatta satılabilir. |
Özgürlük 4 | : | Yazılımı tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde geliştirme ve geliştirilmiş haliyle yayınlama özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için de bir ön şarttır.[2] |
Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.[2]
Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur.
Özgür yazılım, çoğu zaman açık kaynak kodlu yazılım kavramı (İngilizce: open source) ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün açık kaynak kodlu yazılımlar özgür yazılım olmayabilir.
Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından denetlenebilir. Güvenli yapısı sayesinde Dünya'da pek çok ülkede askeri kuruluş, Linux işletim sistemi tercih edilmektedir.[3]
Bazı özgür yazılım lisansları (örneğin GNU GPL), yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini garanti altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına almamaktadır.
Bazı özgür yazılım lisansları
Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar ile özgür kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun Licenses sayfasında listelenmektedir.
En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında GNU GPL lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları listelenmiştir.
- GNU Genel Kamu Lisansı (GPL)
- GNU Kısıtlı Genel Kamu Lisansı (LGPL)
- BSD Lisansı
- Mozilla Kamu Lisansı (MPL)
- MIT Lisansı
- Apache Lisansı
- Eclipse Kamu Lisansı (EPL)
- Avrupa Birliği Kamu Lisansı (EUPL)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Fisher, Franklin M. (1983). IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History. Praeger. ISBN 0-03-063059-2. Bilinmeyen parametre
|ortak yazarlar=
görmezden gelindi (yardım) - ^ a b c d e "Özgür Yazılım Tanımı". GNU. 2011-08-04. Erişim tarihi: 2012-10-18.
- ^ Görkem Çetin / Ali Işıngör (2006-07-24). "Ordunuz hâlâ annenizin iletim sistemini mi kullanıyor?". Tankado.com. Erişim tarihi: 2012-10-18.
Dış bağlantılar
- Özgür Yazılım Vakfı (İngilizce)
- Özgür yazılımın tanımı - felsefesi
- GNU'nun web sitesinde sürekli güncellenen lisans bölümü (İngilizce)
- Lisanslarına göre yazılım kategorileri
- Kamuda özgür yazılım kullanımı
- Microsoft EULA üzerine bir inceleme (Çağatay Çebi)
- Özgür Yazılım seminer notları (Doruk Fişek)
- Özgür Yazılım Şimdi Neden Daha Önemli (Richard Stallman)
- Özgürlisanslar.org.tr (Özgür lisansların Türkçe çevirileri)
- Özgür Yazılım Lisansları (blog.piesso.com)
- Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu (İngilizce)
Yazılım ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |