Kül konisi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Değişiklik özeti yok |
Superyetkin (mesaj | katkılar) + |
||
| (Başka bir kullanıcı tarafından yapılan 1 ara revizyon gösterilmiyor) | |||
| 1. satır: | 1. satır: | ||
{{çift madde|Sinder konisi}} |
|||
[[Dosya:Cinder cone diagram.gif|thumb|Tipik bir kül konisinin içsel bünyesinin oluşmasını gösterir şematik resim]] |
[[Dosya:Cinder cone diagram.gif|thumb|Tipik bir kül konisinin içsel bünyesinin oluşmasını gösterir şematik resim]] |
||
[[Dosya:CindersFromCone.JPG|thumb|[[ABD]]'de güneydoğu [[Arizona]] eyaletinde San Bernadino Vadisinde [[Buzul Çağı|Buzul Çağı veya Pleistosen]] dönemi kül konilerini oluşturan tufa ve kül Parçaları]] |
[[Dosya:CindersFromCone.JPG|thumb|[[ABD]]'de güneydoğu [[Arizona]] eyaletinde San Bernadino Vadisinde [[Buzul Çağı|Buzul Çağı veya Pleistosen]] dönemi kül konilerini oluşturan tufa ve kül Parçaları]] |
||
[[Dosya:VeyoVolcano.jpg|thumb|ABD'de [[Utah]] eyaletinde Veyo mevki yakınlarında [[Holosen]] çağında oluşan kül konisi.]] |
[[Dosya:VeyoVolcano.jpg|thumb|ABD'de [[Utah]] eyaletinde Veyo mevki yakınlarında [[Holosen]] çağında oluşan kül konisi.]] |
||
[[Dosya:Capulin 1980 tde00005.jpg|thumb|right |
[[Dosya:Capulin 1980 tde00005.jpg|thumb|right|ABD'de, [[New Mexico]] eyaletinde "Capulin Yanardağı"'nın kül konisi]] |
||
'''Kül konisi''' |
'''Kül konisi''', sadece [[tüf]], [[kul]] gibi malzemeler çıkartan [[volkan]]larda oluşan ve [[volkanizma]] sırasında çıkan küllerin oluşturduğu küçük tepeler. Volkanlardan çıkan küllerin ve diğer kırıntılı maddelerin birikmesi ile oluşan konilere denir.<ref name="Sinder">This article incorporates public domain material from the United States Geological Survey document: "Photo glossary of volcano terms: Cinder cone"</ref> |
||
Örneğin Türkiye'de [[İzmir]] |
Örneğin, Türkiye'de [[İzmir]], [[Kula]] ve [[Karapınar]] çevresindeki koniler ve kul konileridir.<ref name=sev>{{Web kaynağı | başlık = İç Kuvvetler ( Volkanizma - Depremler ) | url = http://sevindirikler.blogcu.com/iç-kuvvetler-volkanizma-depremler/10326009 | yayıncı = http://sevindirikler.blogcu.com | erişimtarihi = 28.08.2013 | arşivengelli = evet}}</ref><ref name="coğr">{{Web kaynağı | başlık = Tuf konisi | url = http://www.coğrafya.gen.tr/sözlük/tuf-konisi.htm | yayıncı = coğrafya.gen.tr | erişimtarihi = 28 Ağustos 2013 | arşivengelli = evet}}</ref> |
||
== Patlama mekaniği == |
|||
[[Kayaç]] parçaları, çoğunlukla köz ya da skorya diye adlandırılan, camsı ve sayısız dondurulmuş gaz balonlarından oluşur, [[magma]] patlamasında havada yer alırlar ve hızlıca soğurlar.<ref name="Sinder" /> Sinder konileri on metreden yüz metre uzunluğuna kadar boyut değiştirirler.<ref name="Sinder" /> Sinder konileri [[proklastik malzeme]]den oluşurlar. Çoğu sinder konisinin zirvesinde çanak biçimli bir [[Yanardağ krateri|krater]] bulunur. Sinder koni patlamasının azalan evresi boyunca, magma gaz içeriğinin çoğunu kaybeder.<ref name="Sinder1">This article incorporates public domain material from the United States Geological Survey document: Susan S. Priest, Wendell A. Duffield, Nancy R. Riggs, Brian Poturalski, and Karen Malis-Clark (2002). "Red Mountain Volcano—A Spectacular and Unusual Cinder Cone in Northern Arizona"</ref> Gazı tükenmiş olan [[magma]] akmaz ama sızıntı [[lav]] olarak kratere yavaşça sızar. Lav, gevşeklik yüzünden nadiren tepeden yayılır (çeşme olarak değil); çimentosuz sinderler, erimiş kaya tarafından baskı uygulandığından destek için çok zayıf kalır ve merkezi havalandırma yoluyla yüzeye doğru yükselir.<ref name="Sinder" /> |
|||
Erimiş lav, çok az gaz baloncuğundan oluştuğundan, zengin sinder balonlarından daha yoğundur.<ref name="Sinder1" /> Bu nedenle, sinder konisinin alt kısmı boyunca oyuktan dışarı çıkar, daha az köz kaldırır ve su üzerindeki mantar gibi dışa doğru ilerler, koninin tabanı etrafında bir lav akışı oluşturur.<ref name="Sinder1" /> Patlama bittiğinde sinder konisinin simetriği, lav pedinin çevresinin merkezinde bulunur.<ref name="Sinder1" /> Eğer krater tamamen bozulursa, kalan duvarlar bir anfitiyatro ya da delik etrafında şekillenen at nalı şeklini alır. |
|||
== Oluşum == |
|||
Sinder konileri yaygın olarak kalkan yanardağların, tabakalı yanardağ ve [[kaldera]]ların yanında bulunur.<ref name="Sinder" /> Örneğin, jeologlar tarafından [[Mauna Kea]] yamaçlarında yaklaşık 100 sinder konisi, [[Hawaii adası]]'nda ise kalkan yanardağı belirlendi.<ref name="Sinder" /> Bu koniler ayrıca ‘sinder konileri’ ve ‘kül ve kirletme kozalakları’ olarak adlandırıldı.<ref name="Sinder" /> |
|||
En ünlü sinder konisi; [[Paricutin]]’dir. 1943'te Meksika'daki bir mısır tarlasında yeni bir [[yanardağ ağzı]] oluştu.<ref name="Sinder" /> Patlamalar 9 yıl boyunca devam etti, 424 metre yüksekliğe kadar koni inşa edildi ve 25 km²'lik kapalı lav akıntıları üretti.<ref name="Sinder" /> |
|||
Dünya’nın en eski aktif sinder konisi [[Cerro Negro]], [[Nikaragua]]’da bulunur ve [[Las Pilas yanardağı]]nın 4 genç sinder konilerinin parçasıdır.<ref name="Sinder" /> 1850’deki ilk patlamadan itibaren, yirmiden fazla patlama yaşandı, son zamanlarda patlama 1995-1999 yılları arasında olmuştur.<ref name="Sinder" /> |
|||
Uydu görüntülerine dayanarak, sinder konilerinin de Güneş sistemindeki diğer karasal organları üzerinde oluşabildiği düşünülür. [[Tharsis]]’te, [[Pavonis Mons]]’un<ref name="Sinder2">Bleacher, J.E., R. Greeley, D.A. Williams, S.R. Cave, and G. Neukum (2007), Trends in effusive style at the Tharsis Montes, Mars, and implications for the development of the Tharsis province, J. Geophys. Res.</ref><ref name="Sinder3">Keszthelyi, L., W. Jaeger, A. McEwen, L. Tornabene, R. A. Beyer, C. Dundas and M. Milazzo (2008), High Resolution Imaging Science Experiment (HiRISE) images of volcanic terrains from the first 6 months of the Mars Reconnaissance Orbiter primary science phase, J. Geophys. Res.</ref> yanında, [[Hydraotes Chaos]]<ref name="Sinder4">MERESSE, S.; COSTARD, F.; MANGOLD, N.. Formation and evolution of the chaotic terrains by subsidence and magmatism: Hydraotes Chaos, Mars [online]. Icarus 194, 2008.</ref> bölgesinde ya da [[Ulysses Colles]]<ref name="Sinder5">Brož, P., and E. Hauber (2012), An unique volcanic field in Tharsis, Mars: Pyroclastic cones as evidence for explosive eruptions, Icarus, 218, Issue 1, 88–99</ref> yanardağ bölgesinde olduğu bildirilmiştir. Ayrıca önerilen [[Marius Tepeleri]]'nin kubbeleri sinder yapılarını temsil edebilir.<ref name="Sinder6">Lawrence, S. J., et al. (2013), LRO observations of morphology and surface roughness of volcanic cones and lobate lava flows in the Marius Hills, J. Geophys. Res. Planets, 118, 615–634</ref> |
|||
== Kaynakça == |
== Kaynakça == |
||
| 13. satır: | 26. satır: | ||
{{Volkanlar}} |
{{Volkanlar}} |
||
{{yanardağ bilimi-taslak}} |
|||
[[Kategori:Kül konileri| ]] |
[[Kategori:Kül konileri| ]] |
||
[[Kategori:Volkanizma]] |
|||
[[Kategori:Yanardağ bilimi]] |
|||
Sayfanın 15.30, 7 Ekim 2017 tarihindeki hâli
Kül konisi, sadece tüf, kul gibi malzemeler çıkartan volkanlarda oluşan ve volkanizma sırasında çıkan küllerin oluşturduğu küçük tepeler. Volkanlardan çıkan küllerin ve diğer kırıntılı maddelerin birikmesi ile oluşan konilere denir.[1]
Örneğin, Türkiye'de İzmir, Kula ve Karapınar çevresindeki koniler ve kul konileridir.[2][3]
Patlama mekaniği
Kayaç parçaları, çoğunlukla köz ya da skorya diye adlandırılan, camsı ve sayısız dondurulmuş gaz balonlarından oluşur, magma patlamasında havada yer alırlar ve hızlıca soğurlar.[1] Sinder konileri on metreden yüz metre uzunluğuna kadar boyut değiştirirler.[1] Sinder konileri proklastik malzemeden oluşurlar. Çoğu sinder konisinin zirvesinde çanak biçimli bir krater bulunur. Sinder koni patlamasının azalan evresi boyunca, magma gaz içeriğinin çoğunu kaybeder.[4] Gazı tükenmiş olan magma akmaz ama sızıntı lav olarak kratere yavaşça sızar. Lav, gevşeklik yüzünden nadiren tepeden yayılır (çeşme olarak değil); çimentosuz sinderler, erimiş kaya tarafından baskı uygulandığından destek için çok zayıf kalır ve merkezi havalandırma yoluyla yüzeye doğru yükselir.[1]
Erimiş lav, çok az gaz baloncuğundan oluştuğundan, zengin sinder balonlarından daha yoğundur.[4] Bu nedenle, sinder konisinin alt kısmı boyunca oyuktan dışarı çıkar, daha az köz kaldırır ve su üzerindeki mantar gibi dışa doğru ilerler, koninin tabanı etrafında bir lav akışı oluşturur.[4] Patlama bittiğinde sinder konisinin simetriği, lav pedinin çevresinin merkezinde bulunur.[4] Eğer krater tamamen bozulursa, kalan duvarlar bir anfitiyatro ya da delik etrafında şekillenen at nalı şeklini alır.
Oluşum
Sinder konileri yaygın olarak kalkan yanardağların, tabakalı yanardağ ve kalderaların yanında bulunur.[1] Örneğin, jeologlar tarafından Mauna Kea yamaçlarında yaklaşık 100 sinder konisi, Hawaii adası'nda ise kalkan yanardağı belirlendi.[1] Bu koniler ayrıca ‘sinder konileri’ ve ‘kül ve kirletme kozalakları’ olarak adlandırıldı.[1]
En ünlü sinder konisi; Paricutin’dir. 1943'te Meksika'daki bir mısır tarlasında yeni bir yanardağ ağzı oluştu.[1] Patlamalar 9 yıl boyunca devam etti, 424 metre yüksekliğe kadar koni inşa edildi ve 25 km²'lik kapalı lav akıntıları üretti.[1]
Dünya’nın en eski aktif sinder konisi Cerro Negro, Nikaragua’da bulunur ve Las Pilas yanardağının 4 genç sinder konilerinin parçasıdır.[1] 1850’deki ilk patlamadan itibaren, yirmiden fazla patlama yaşandı, son zamanlarda patlama 1995-1999 yılları arasında olmuştur.[1]
Uydu görüntülerine dayanarak, sinder konilerinin de Güneş sistemindeki diğer karasal organları üzerinde oluşabildiği düşünülür. Tharsis’te, Pavonis Mons’un[5][6] yanında, Hydraotes Chaos[7] bölgesinde ya da Ulysses Colles[8] yanardağ bölgesinde olduğu bildirilmiştir. Ayrıca önerilen Marius Tepeleri'nin kubbeleri sinder yapılarını temsil edebilir.[9]
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k This article incorporates public domain material from the United States Geological Survey document: "Photo glossary of volcano terms: Cinder cone"
- ^ "İç Kuvvetler ( Volkanizma - Depremler )". http://sevindirikler.blogcu.com. Erişim tarihi: 28.08.2013. Tarih değerini gözden geçirin:
|erişimtarihi=(yardım);|yayıncı=dış bağlantı (yardım) - ^ "Tuf konisi". coğrafya.gen.tr. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ a b c d This article incorporates public domain material from the United States Geological Survey document: Susan S. Priest, Wendell A. Duffield, Nancy R. Riggs, Brian Poturalski, and Karen Malis-Clark (2002). "Red Mountain Volcano—A Spectacular and Unusual Cinder Cone in Northern Arizona"
- ^ Bleacher, J.E., R. Greeley, D.A. Williams, S.R. Cave, and G. Neukum (2007), Trends in effusive style at the Tharsis Montes, Mars, and implications for the development of the Tharsis province, J. Geophys. Res.
- ^ Keszthelyi, L., W. Jaeger, A. McEwen, L. Tornabene, R. A. Beyer, C. Dundas and M. Milazzo (2008), High Resolution Imaging Science Experiment (HiRISE) images of volcanic terrains from the first 6 months of the Mars Reconnaissance Orbiter primary science phase, J. Geophys. Res.
- ^ MERESSE, S.; COSTARD, F.; MANGOLD, N.. Formation and evolution of the chaotic terrains by subsidence and magmatism: Hydraotes Chaos, Mars [online]. Icarus 194, 2008.
- ^ Brož, P., and E. Hauber (2012), An unique volcanic field in Tharsis, Mars: Pyroclastic cones as evidence for explosive eruptions, Icarus, 218, Issue 1, 88–99
- ^ Lawrence, S. J., et al. (2013), LRO observations of morphology and surface roughness of volcanic cones and lobate lava flows in the Marius Hills, J. Geophys. Res. Planets, 118, 615–634