Tarih öncesi dönemde Polonya bölgesi
Tarih öncesi dönemde Polonya bölgesi, günümüz Polonya topraklarında Homo türlerinin ilk ortaya çıkışından, yaklaşık 500.000 yıllık bir zaman dilimi olan MS 10. yüzyılda Polonya devletinin kurulmasına kadar izlenebilir.
Günümüz Polonya bölgesi, buzul dönemlerinin iklimsel değişimlerini yaşadıktan sonra Taş, Bronz ve Demir Çağları olarak bilinen sosyo-teknik gelişim aşamalarından geçmiştir. Tarih öncesi döneme ait en iyi bilinen arkeolojik keşif, Lusatian kültürü Biskupin müstahkem yerleşimidir . Eski medeniyetler güney ve batı Avrupa'da ortaya çıkmaya başladığında, günümüz Polonya'sının kültürleri onlar tarafından çeşitli derecelerde etkilendi.
Demir Çağı'nın gelişim evresine kadar Polonya'nın çeşitli bölgelerinde yaşayan halklar arasında İskit, Kelt, Cermen, Sarmatya, Roma, Avar, Vlach ve Baltık kabileleri vardı. Erken Orta Çağ'da, bölgeye Batı Slav kabileleri hakim oldu ve nihayet bölgede 8. yüzyıldan itibaren küçük devletler oluşturan bir dizi Lekhitik Polonyalı kabileye ev sahipliği yaptı.
Tarih yazıcılığı[değiştir | kaynağı değiştir]
İnsanlık tarihinin diğer erken dönemlerinde olduğu gibi, bu zamanların bilgisi de sınırlıdır, çünkü az sayıda yazılı antik ve Orta Çağ kaynağı mevcuttur; araştırma bu nedenle öncelikle arkeolojiye dayanmaktadır. Yazılı dil Polonya'ya ancak MS.966'dan sonra geldi, Polonya topraklarının hükümdarı Duke I. Mieszko, Hıristiyanlığı kabul etti ve bölgeye eğitimli yabancı din adamları getirildi.[1]
Taş Devri[değiştir | kaynağı değiştir]
Polonya Taş Devri Paleolitik, Mezolitik ve Neolitik çağlara ayrılmıştır.
Paleolitik dönem MÖ 500.000 ila MÖ 8.000 arasındadır ve dört döneme bölünmüştür: Alt Paleolitik, MÖ 500.000 ila 350.000; Orta Paleolitik, MÖ 350.000 ila 40.000; Üst Paleolitik, MÖ 40.000 ila 10.000; ve Nihai Paleolitik, MÖ 10.000 ila 8000, Mezolitik dönem MÖ 8000 ila 5500 ve MÖ 5500 ila 2300, Neolitik dönem MÖ 5500 - 2900 ve Bakır Çağı, MÖ 2900 - 2300 yılları arasını kapsar.
Polonya Taş Devri yaklaşık 500.000 yıl sürdü ve bu dönemde üç farklı Homo türünün ortaya çıktığı görüldü: Homo erectus, Homo neanderthâlensis ve Homo sapiens ( insanlar ) . Taş Devri kültürleri ilkel araçlarla ilk insan gruplarından sofistike taş aletler kullanan, müstahkem yerleşimler inşa eden ve bakır metalurjisi geliştiren gelişmiş tarımsal ve tabakalı toplumlara kadar uzanıyordu.
Orta Avrupa'nın başka yerlerinde olduğu gibi, Polonya Taş Devri'nin Paleolitik, Mezolitik ve Neolitik evrelerinin her biri taş alet yapım tekniklerindeki iyileştirmelerle karakterize edilmiştir. Paleolitik insan faaliyetleri (en eski yerleri 500.000 yaşında olan) tekrarlayan buzullar nedeniyle aralıklıydı. Genel bir iklim ısınması ve bunun sonucunda ekolojik çeşitliliğin artması Mezolitik dönemin karakteristiğidir (MÖ 9000-8000).
Neolitik dönem, kurucuları MÖ 5500'den itibaren Tuna Nehri bölgesinden göç etmiş olan ilk yerleşmiş tarım topluluklarını başlattı. Daha sonra, yerel Mezolitik nüfuslar da tarımsal yaşam biçimini benimseyecek ve daha da gelişmiştir (MÖ 4400 ve yaklaşık 2000 arasında).
Bronz ve Demir Çağları[değiştir | kaynağı değiştir]
Polonya'nın Bronz Çağı I. Dönemi, MÖ 2300-1600; Dönem II, MÖ 1600-1350; Dönem III, MÖ 1350-1100; Dönem IV, MÖ 1100-900; ve Dönem V, MÖ 900-700. Erken Demir Çağı, Hallstatt Dönemi C; MÖ 700-600 ve Hallstatt Dönemi D; MÖ 600-450 yıllarını kapsar.
Polonya'nın Bronz ve Demir Çağı kültürleri çoğunlukla arkeolojik araştırmalardan bilinmektedir. Polonya'nın Erken Tunç Çağı kültürleri MÖ 2300-2400 yıllarında başlamıştır,[2] akabinden MÖ 700-750 Demir Çağı başladı.[3] Miladın başlangıcında, ana makalede anlatılan Demir Çağı arkeolojik kültürleri artık mevcut değildi. Yazılı kayıtların olmadığı göz önüne alındığında, o sırada Orta ve Doğu Avrupa'da yaşayan grupların etnik kökenleri ve dilsel bağlantıları spekülatiftir; kimlikleri konusunda kayda değer bir anlaşmazlık mevcuttur. Polonya'da, Bronz ve Demir Çağlarını kapsayan Lusatian kültürü özellikle öne çıkmıştır. O dönemin en ünlü arkeolojik keşfi, erken Demir Çağı Lusatyan kültürünü temsil eden Biskupin müstahkem yerleşimidir (gród).[4]
Bronz eşyalar MÖ 2300 yıllarında Pannonian Havzası'ndan Polonya'ya getirildi. Bunu izleyen yerli Erken Tunç Çağı'nın batı Polonya'daki yenilikçi Unetice kültürü ve doğu Polonya'daki muhafazakâr Mierzanowice kültürü egemen oldu. Bunlar, daha sonraki Eski Trzciniec kültürü dönemi boyunca kendi bölgelerinde (Lusatyan öncesi) Tümülüs kültürü ve Trzciniec kültürü ile değiştirildi.
Kalan bronz dönemlerin özelliği, iskelet mezarlarının yerini Avrupa'nın büyük bir kısmında kremasyon ile değiştirilen Urnfield kültürleriydi. Polonya'da, Lusatian kültürü yerleşimleri manzaraya yaklaşık bin yıl boyunca hakim oldu ve Erken Demir Çağı'na dek devam etti. MÖ 6. yüzyılda başlayan bir dizi İskit istilası ölümlerini hızlandırdı. Hallstatt Dönemi D, Pomeranian kültürü için bir genişleme zamanı iken, Batı Baltık Kurgan kültürü Polonya'nın Masuria - Warmia bölgesine egemen oldu.[5][6]
Antik Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]
La Tène kültürü dönemi La Tène A, c. MÖ 450-400; La Tène B, MÖ 400-250; La Tène C, MÖ 250-150; ve La Tène D, MÖ 150-0. MÖ 200'den 0'a kadar olan dönem de daha genç bir Roma öncesi dönem olarak kabul edilebilir. Bunu, ilk aşaması MS 0 ila 150 ve daha sonraki aşama MS. 150 ila 375 ve MS 375 ile 500 yılları arasındaki dönem (Slav öncesi) Göç Dönemi'ni oluşturmaktadır.
Kelt, Cermen ve Baltık kabileleri ile tanımlanan çok sayıda arkeolojik kültüre ait halklar, M.Ö. 400-500 yılları arasında klasik antik çağda Polonya'nın bazı bölgelerinde yaşadı. Arkeolojik kültürlerin etnik bileşimi genellikle zayıf bir şekilde tanındığından, tanımlanması zor olan diğer gruplar da büyük olasılıkla mevcuttu. Yazılı bir dili kayda değer derecede kullanmadan, birçoğu, arkeolojik kayıtlarla kanıtlandığı gibi, örneğin zengin bir şekilde döşenmiş, hanedanlara ait mezarlar tarafından nispeten gelişmiş bir malzeme kültürü ve sosyal organizasyon geliştirdi. Bu dönemin özelliği, genellikle büyük insan gruplarını içeren yüksek göç oranlarıydı.[7]
Kelt halkları, M.Ö. 4. yüzyılın başlarında, çoğunlukla güney Polonya'da, genişlemelerinin dış sınırı olan La Tène kültürünün temsilcileri olarak yerleşim yerleri kurdular. Gelişmiş ekonomileri ve zanaatlarıyla bölgedeki küçük sayılarına orantısız bir kültürel etki uyguladılar.[8]
Cermen halkları birkaç yüzyıl boyunca şu anda Polonya'da yaşıyordu, bu sırada kabilelerinin birçoğu da güneye ve doğuya göç etti. Roma İmparatorluğu'nun genişlemesi ile Cermen kabileleri Roma kültürel etkisi altına girdi. Polonya yazarları tarafından Polonya topraklarındaki gelişmelerle ilgili bazı yazılı açıklamalar korunmuştur; arkeolojik kayıtlarla birlikte ek kavrayışlar sağlamışlardır. Neticede, Roma İmparatorluğu çöküşüne yaklaşırken ve doğudan istila eden göçebe halklar çeşitli Cermen kabilelerinin kültürlerini ve toplumlarını tahrip etmiştir.Cermen kabileleri bu sırada büyük oranda hasar gördü veya istikrarsızlaştı. Yaşananların ardından Cermen halkları daha güvenli ve daha zengin güney ve batı bölgeleri için Doğu ve Orta Avrupa'dan ayrıldılar.[9]
Günümüz Polonya'nın kuzeydoğu köşesi Baltık kabileleri tarafından dolduruldu. Bu kabileler, Roma İmparatorluğu'nun önemli kültürel etkilerinin dış sınırlarındaydılar.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Archeologia Żywa (Living Archeology), special English issue 2005; a publication commissioned by the Centre for the Protection of the Archaeological Heritage in Varşova
- ^ U źródeł Polski, s. 55, Sławomir Kadrow
- ^ U źródeł Polski, s. 68, Bogusław Gediga.
- ^ U źródeł Polski, s. 54-85.
- ^ Kalendarium dziejów Polski (Chronology of Polish History), ed. Andrzej Chwalba, s. 10-11, Jacek Poleski.
- ^ U źródeł Polski, s. 54-83, Sławomir Kadrow, Bogusław Gediga.
- ^ U źródeł Polski, s. 86-121.
- ^ U źródeł Polski, s. 86-93.
- ^ U źródeł Polski, s. 94-115.
- ^ U źródeł Polski, s. 116-119.
Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Various authors, ed. Marek Derwich and Adam Żurek, U źródeł Polski (do roku 1038) (Foundations of Poland (until year 1038)), Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002, ISBN: 83-7023-954-4 (Lehçe)
- Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski - Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.) (Oldest history of Polish lands, up to the 7th century CE.), Fogra, Kraków 1998,ISBN:83-85719-34-2 (Lehçe)