Tamala
Tamala (Gürcüce: ტამალა; okunuşu: "t'amala"), bugün Ardahan iline bağlı bir ilçe olan Posof sınırları içinde bulunan eski köylerden biridir. 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar köy olarak varlığını korumuş, bu tarihte köy statüsünden çıkarılmıştır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Köyün eski adı Tamala'dır. Gürcüce bir yer adı olan Tamala, Osmanlı mufassal defterine Damala (دمالە) adıyla, 1928 tarihli köy Osmanlıca köy listesine ise Tamala (طامالا) olarak girmiştir.[1][2] 93 Harbi'nde Ardahan bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Tamala (Тамала) biçimimde kaydetmiştir.[3] Ardahan ilindeki Damal ve Gürcistan'da Aspindza Belediyesi'ndeki Damala da aynı kökten gelen yer adlarıdır.
Tamala'nın 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde yer alması, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlılar köyü, Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği'nden 1550 yılında ele geçirdi. Söz konusu defterde Damala (دمالە) olarak kaydedilmiş olan köy, Poshov livasının Güney nahiyesinde yer alıyordu. Bu kayıtta köyün Mere (Rabat-i Mere) yakınında olduğu belirtilmiştir. Damala'nın boş olarak kaydedilmiş olması, Osmanlıların eline geçmesi üzerine köyün Hristiyan ahalisinin göç etmesiyle ilişkili olabilir. Damala'nın daha sonraki dönemde yeniden meskun hale geldiği, 1878 yılında burada 3 hanenin yaşıyor olmasından anlaşılmaktadır.[4]
Tamala, uzun süre Osmanlı sınırları içinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Çarlık Rusya'nın eline geçti. Rus idaresi sırasında Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasına (uçastok) içinde yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Digur nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi ve nüfusu 31 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[3] Tamala'nın küçük bir köy olduğu bu kayıttan anlaşılmaktadır. Tamala'nın nüfusu, "Kır-Damala" adı altında 1896'da 44 kişi, 1906'da da 62 kişi olarak tespit edilmiştir.[5]
Tamala, I. Dünya Savaşı'ın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında (15 Şubat-17 Mart 1921) Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerleri bölgeden çekildi ve Tamala Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de, Ankara Hükûmeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla köy Türkiye'ye bırakıldı.[6]
Tamala, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Kars vilayetinin Poshof kazasının merkez nahiyesine bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir.[2] Tamala bu tarihten sonraki resmî kayıtlarda bir köy olarak geçmemektedir. Nüfusu az olduğu için büyük bir olasılıkla Kırköy adlı köye bir mahalle olarak bağlanmıştır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) s. 319". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
- ^ a b ""Poshov kazası 1886 Yılı" (Rusça),". 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) s. 319, II. s. 311, III. cilt, s. 453." 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 114, ISBN 9786052100271.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.