Marula
| Sclerocarya Birrea (Marula) | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
''Sclerocarya birrea''
(A. Rich.) Hochst. |
Marula (Sclerocarya birrea), mango, kaju ve Antep fıstığı ile aynı Anacardiaceae ailesinden gelen ve Afrika'da yetişen tohumları protein açısından zengin, meyvesi yenen ve likör (amarula) yapımında kullanılan, yağı ise Afrika'nın en önemli kozmetik hammaddelerinden biri olan bir bitkidir. Diğer yandan bu tür Madagaskar'daki Poupartia cinsi ile yakın akrabadır.
Genel bilgi[değiştir | kaynağı değiştir]
Özellikle güney yarımkürede Güney Afrika, Madagaskar ve kuzey yarımkürede Sudan-Sahra arasındaki savan ve ormanlık kesim, ağacın anavatanıdır. Ağaç, Güney Afrika'da koruma altındadır.
Bununla birlikte bu ağaç kuraklığa dayanıklılığı nedeniyle kuzey yarımkürede özellikle İsrail ve yine Hindistan'ın belli kesimlerinde de yetiştirilmeye başlanmıştır. Ağaçlar doğal alanında 15-20 metre arası bir yüksekliğe ulaşabilmektedir.
Ağaç kendine verimli bir tür değildir. Bu sebeple tozlaşma için en az bir dişi ve bir erkek ağacın birbirine yakın şekilde bulunması gerekir. Ancak nadiren de olsa erkek ve dişi çiçeklerin bir arada olduğu hermafrodit (erdişi) ağaçlara rastlanmaktadır. Ağacın tohumdan çimlenmesinden meyveye varması 5 yılı bulabilir.[1] Ağacın hafif sarıya çalan renkteki meyveleri terebentin gibi keskin aromalı ve ekşi ve suludur. Ayrıca bir portakalın 8 katı kadar C vitamini içermekle bu vitamin yönünden son derece zengindir. Ayrıca çeşitli antioksidanlar ve oleik asit içerir. Ağaç, Güney yarımkürede yaz ayları olan Aralık - Ocak - Şubat ile sonbahar başlangıcı olan Mart ayları içerisinde meyve vermektedir.[2]
Ağacın etli meyve kısmının altında ise odunsu oblisk çekirdek kısmı bulunmaktadır. Bu çekirdek 1 den 3'e kadar varan ağacın tohum embriyolarını içerir.
İsrail'de Negev çölünde yapılan denemelerde yetişkin bir marula ağacının kuraklığa dayanıklılığı yanında dalları zarar görmesine karşın -7 °C civarındaki kısa süreli soğuklara dayandığı ve bu dayanıklılığın yıllar içinde soğuğa maruz bırakıldıkça az da olsa artabileceği tespit etmiştir. Bununla birlikte ağaç ilk yıllarında soğuk ve dona karşı duyarlıdır. Yine iyi bir meyve verimi için yazın kurak ve sıcak bir havaya ağaç ihtiyaç duymakla 4 °C'nin altındaki ısılarda ağacın meyveleri zarar görmektedir.[3][4][5]
Varyeteleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ağacın 3 alt varyetesi bulunmaktadır.[1]
- Sclerocarya birrea subsp.birrea
- Sclerocarya birrea subsp. caffra (Sond.) Kokwaro
- Sclerocarya birrea subsp. multifoliolata (Engl.) Kokwaro
Bilinen adları[değiştir | kaynağı değiştir]
Afrika'da marula çok çeşitli adlarla bilinmektedir.
Bu adlar;
- İngilizce: jelly plum, cat thorn, morula, cider tree, marula, maroola nut/plum
- Afrikaanca: Maroela:[6]Bambara: nkuna, nkuntan
- Portekizce (Mozambik): canhoeiro
- Hausa: dania
- Sotho Morula:[6]Svahili: mng'ongo
- Shona: mutsomo, mukwakwa, mushomo, muganu, mupfura; [meyveleri] pfura; [ağacı] mufura, mafuna, marula
- Tswana: Morula:[6]Ndebele iganu, ikanyi, umganu, umkano
- Swazi: [meyveleri] emaganu, [ağacı] umganu
- Zulu: Umganu,[6] [meyveleri] amaganu, [tohumları, ağaç] umganu
- Diğerleri: Boran (Kenya) - didissa; Kamba (Kenya) - muua; Kwangali - ufuongo; Lovedu - marula; Maasai (Kenya) - ol-mangwai; Meru (Kenya) - mura; Pedi [meyveleri] - lerula, marula; Pedi [ağaç] - morula, merula; Pokot (Kenya) - oruluo; Ronga (Mozambik) - ncanhi; Sebei (Kenya) - katetalum; Shangaan - nkanyi, inkanyi; Diga (Kenya) - mngongo; Tonga: tsua, tsula, umganu; Tugen (Kenya) - tololokwo; Dinka (Sudan) - Gummel; Nuer (Sudan) - Kamel, Omel; Moru (Sudan) - Kyele; Luo (Kenya) Ong'ono.
Kullanım alanı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ağacın meyvelerinin kullanım alanı çeşitlidir, taze olarak tüketilip satıldığı gibi, meyvelerinden (içindeki büyük tohumundan) elde edilen marula yağı yemeklerde zeytin, fındık yağı gibi değerlendirilebilmekle aynı zamanda içerdiği deriye faydalı asit,yağ ve mineraller nedeniyle kozmetik sektöründe hatta dericilikte kullanılmaktadır.
Buna karşın alkol oranı yüksek bekletilmiş fermente edilmiş meyveleri amarula gibi çeşitli içki ve likörlerin yapımında da kullanılabilmektedir. Diğer yandan az da olsa tohumları kırılarak ceviz, Fındık gibi yenilerek kullanılabilmektedir. Ağaç kütük ve dalları aynı zamanda kerestecilik de çeşitli mobilya, süs eşyaları ve ip yapımında hatta belli yerlerde yakıt olarak değerlendirilebilmektedir. Bu yönden ağaç ticari yönden de değerli kabul edilmektedir[3][4][5]
Diğer taraftan ağacın kabuğu antibakteriyel içeriği nedeniyle dizanteri,ishal ve sıtma'ya karşı tedavi ve profilaksi (önleyici tedavi) olarak kullanılır.[1] İç kabuğu akrep ve yılan ısırıklarına karşı acı giderici olarak kullanılabilmektedir. Yaprakları çiğnemek yoluyla ciğerlerdeki yanma (reflü) ve sindirime yardımcı olarak kullanılır. Gövdeden sızan sakızı Afrika'da bazı kabilelerde mürekkep olarak su ile sıvılaştırılıp kullanılmaktadır. Süslemecilikde ağaç gövdesinden yapılan bir boya Afrika'da kullanılabilmektedir. Eskiden meyvelerinden yapılan bir infuzyon banyoculuktada kullanılabilmekteydi. Yine meyveleri aynı zamanda doğal böcek ilacı olarak kullanılmaktadır.
Popüler kültür'de[değiştir | kaynağı değiştir]
Marula yılda bir defa ve tam da Afrika'nın en sıcak ve en kurak mevsiminde ürün verir. Son derece sulu olan marula meyveleri,eğer bekletilirse aynı zamanda % 17 alkol içerir. Bu bunaltıcı mevsimde birçok hayvan hem yakıcı güneşden korunmak ve hem de karınlarını doyurmak için bu ağacın altında toplanır. Beklemiş fermente olmuş meyveleri aşırı yemek, sarhoşluğa neden olabilir. Afrikalı bazı hayvanların yedikten sonra sarhoş olduğu görülmüştür.Bu yönden marulayı popüler efsane haline getiren "Animals Are Beautiful People" adlı James Ulys tarafından çekilen 1974 tarihli belgeselde maymunlar, filler,düğmeli domuzlar v.s. bir kısım canlılar beklemiş marula meyvelerinden sarhoş olmuş şekilde tasvir edilmiştir. Yapılan son araştırmalarda bunu doğrulasa da; fil gibi büyük hayvanlar için bunu tam olarak doğrulayamamaktadır. Zira filler bu meyveye ilgi göstersede, sarhoş olmaları için yüksek miktarda fermente veya beklemiş meyve yemeleri gerekir. Bu zordur diğer yandan fillerin içtikleri yüksek miktarda suda maruladan sarhoş olmalarını zorlaştırmaktadır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Kobenhavns Universitet internet sitesi[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Wickens, G. E. (1995). "Potential Edible Nuts". Edible Nuts. Non-Wood Forest Products. 5. Roma: Food and Agriculture Organization. ISBN 92-5-103748-5. OCLC 34529770. 29 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2008.
- ^ a b İsrail'de marula yetişticiliğine dair internet kaynağı
- ^ a b "Domestication and Introduction of Marula (Sclerocarya birrea subsp. Caffra) as a New Crop for the Negev Desert of Israel - Avinoam Nerd and Yosef Mizrahi". 28 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
- ^ a b "plantzafrica.com". 26 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
- ^ a b c d "Protected Trees" (PDF). Department of Water Affairs and Forestry, Republic of South Africa. 3 Mayıs 2013. 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2013.
