Kelâm

Kelâm (Arapça: الكلام); İslam dininin inanç/akaid konularını irdeleyen ve tarihsel olarak bu çerçevede gelişen dini-felsefi kuram ve teorilerle ilgilenen ilim dalına İlm-î Kelâm denir. Bu anlamda kelâm imanla ilgili sorulara aklî deliller kullanarak izâh ve ispat getirme amacıyla geliştirilen teolojik felsefenin adıdır.

Tarihçe

Başlangıçta fıkıh içerisinde mütalaa edilen kelâm, daha sonra ilm-i tevhid olarak adlandırılmıştır. Fıkıh; âmelî meseleler üzerinde, kelâm ise itîkâdî meseleler üzerinde yoğunlaşmıştır.

Muhammed'in zamanında nispeten dar ve aksiyona dayalı islam toplumunda fazlaca dini-felsefi tartışma görülmez. Örneğin hicri birinci yüzyılın son çeyreğinde kader konusu bir inanç konusu olarak ele alınarak tartışılmaya başlanmıştır.

Başlangıç itibariyle Kelâm, imanın esası olan Allah'a iman, Allah'ın sıfatları ile ilgilenmişse de, özellikle Gazali'den sonra bütün imanî meseleleri kapsayacak genişlikte değerlendirilmeye başlanmıştır. Burada Gazali'nin Yunan felsefesinin tesirlerine karşı aldığı tavır, önemli bir parametre olarak gözükmektedir.

Konuları

Kelâmcılar, Allah'ın varlığını delillerle izâh etmeye çalışmakla beraber, delilin, kendisine delil getiren Zat'ın mahlûku olduğunu kabul eder ve aklî delillerin sadece aklın nazarında müşkül hadiseleri çözmede bir âlet olduğunu düşünürler. Yoksa, Allah'ın varlığının, neticede mahlûku olan delillerle teyidine ihtiyaç yoktur. O her şeyden ayandır.

Kelâmcılar tevhid, kaza ve kader, kesb, kader karşısında insanın irade ve sorumluluğu, Allah'ın zâtı ve sıfatları, bu sıfatların hadis (sonradan olma) olup olmaması, ya da sıfatlarının zât'ının aynısı mı, gayrısı mı olduğu, Allah'ın görülebilir olup olmadığı (ru'yetullah), Allah bilgisi (marifetullah)'a nasıl ulaşılabileceği, Kur'an'ın mahlûk (yaratılmış) olup olmadığı, nübüvvet (peygamberlik), peygamberlerin vâsıfları, büyük günahlar'ın neler olduğu, büyük günah işleyenin durumun ne olduğu, mucize, kerâmet, imâmet, hidâyet, irtidad, doğru ve yanlışın tanımı, iman'ın sabit mi yoksa artan ya da eksilebilen bir kavram mı olduğu, iman-âmel münahasebeti (âmelin imandan bir parça olup olmadığı), ruh'un mâhiyeti gibi konularda tartışma ve görüşler geliştirmişlerdir.

Mezhepler

Kelam tartışmalarında ortaya çıkan itikadi mezhepler'in bazıları:

• Selefiyye
• Maturidiye
• Eş'ariyye
• Mutezile ve benzerleridir.

Ayrıca bakınız

• İslam felsefesi