Evo Morales

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Evo Morales
Bolivya Devlet Başkanı
Görev süresi
22 Ocak 2006 - 10 Kasım 2019
Başkan Yardımcısı Álvaro García Linera
Yerine geldiği Eduardo Rodríguez
Yerine gelen Jeanine Áñez
Kişisel bilgiler
Doğum Juan Evo Morales Ayma
26 Ekim 1959 (64 yaşında)
Isallavi, Oruro, Bolivya
Partisi Sosyalizm Hareketi
Çocuk(lar) 2
Yaşadığı yer La Paz, Bolivya
Dini Roma Katoliği
İmzası

Juan Evo Morales Ayma (d. 26 Ekim 1959, Isallavi, Oruro), eski Bolivya devlet başkanı, Movimiento al Socialismo (Sosyalizme Doğru Hareket) lideridir. Aymara asıllı Morales, 2006-2019 yılları arasında Bolivya Devlet Başkanlığı görevini yürütmüştür. Morales ve hükûmeti, fakirlik oranlarını düşürmeyi ve Amerika Birleşik Devletleri ve çok uluslu şirketlerin ülkedeki etkisini azaltmayı hedefleyen solcu politikaları ile karakterize edilir.

Morales, Bolivya'da yoksulluğu önemli ölçüde azalttığı ve okuryazarlık oranında artışa neden olduğundan ötürü pek çok uluslararası alanda ödül almıştır. Destekçileri Morales'in anti-emperyalizm, çevrecilik ve yerli halkların desteklenmesi konularında önde gelen bir kişi olduğunu savunurlar. Buna rağmen bazı solcu, yerli hakları savunucusu ve çevreci gruplar tarafından eleştirilmiş, kendisine karşı olanlar tarafından ise aşırı radikal ve otoriter olduğu ve Koka ağacı yetiştirmeye izin vererek yasadışı kokain üretimine katkı sağladığı iddia edilmiştir.

Morales'in destekçileri, onu yerli hakları, anti-emperyalizm ve çevreciliğin savunucusu olarak övdü ve ekonomik büyümeyi ve yoksulluğun azaltılmasını denetlemekle övgü aldı. Eleştirmenler, politikalarının çevreci ve yerli hakları söylemini yansıtmakta başarısız olduğunu savundu. koka savunmasının yasadışı kokain üretimine katkıda bulunduğunu ve ülke içi protesto çağrılarının fitne ve terörizmi temsil ettiğini söyledi.

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Koka yaprakları Kızılderili kültüründe önemli bir role sahiptir.

Evo Morales, Oruro departmanına bağlı Isallavi köyünde dünyaya geldi. Evo'nun kökenleri Güney Amerika Kızılderilileri olan yerli Aymara halkına dayanmaktadır.[1] İlköğretimi bitirdikten sonra bir tarım okuluna gitti, ancak son senesini tamamlamadı.[2] Daha sonra eğitimini devam ettirmesi için ailesi tarafından Orura'ya yollandı, ancak mezuniyet belgesini alamadı.[2]

1980'li yıllarda Cochabamba vilayetine bağlı Chapare bölgesine göç etti. Burada koka yetiştiriciliğinin yanı sıra, bu alanda etkin olan sendikalarda siyasi çalışmalara başladı. ABD'nin yürüttüğü, o zamanın Bolivya hükûmetinin de desteklediği Uyuşturucuyla Savaş programı kapsamında kokain üretiminde kullanılan Koka ağacı yetiştiriciliğini ülkede bitirmek isteyen politikalara karşı yapılan protestolarda öne çıktı.[3] 1988 yılında Cochabamba Tropikal Bölgesi Federasyonu Genel Sekreteri oldu.

Siyasi hayat[değiştir | kaynağı değiştir]

1997 yılında milletvekili seçildi. Koka yetiştiricilerinin protestosunda bazı askerlerin hayatını kaybetmesinden sorumlu olmakla suçlandı ve 24 Ocak 2002 tarihinde parlamentodan kovuldu.

30 Haziran 2002 tarihinde yapılan devlet başkanlığı seçimine katıldı ve yüzde 1,6 oy oranı farkıyla seçimi kaybetti. Ancak seçimi kazanan Gonzalo Sánchez de Lozada karşıtı gösterilerde öncü oldu ve Lozada'nın 17 Ekim 2003 tarihinde görevi bırakmasında etkili oldu.

Devlet başkanlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

MAS-ISPS destekçileri, partilerin 16. kuruluş yıl dönümünü kutluyor.

Lozada'nın yerine geçen Carlos Mesa'yı 18 Aralık 2005 tarihinde gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçiminde yüzde 25,15 oy oranı farkıyla yendi ve yüzde 53,74 oranla başkan seçildi. Bu şekilde Bolivya tarihinin ilk Kızılderili kökenli başkanı olan Morales, aynı zamanda 1966 yılından beri en yüksek oy oranına ulaşan aday ve 1982 yılında sona eren askeri hükûmetten sonra, ülkenin en belirgin seçim zaferini elde eden lider oldu.

Morales, 2009 yılındaki seçimleri yüzde 64, 2014 yılındaki seçimleri de yüzde 60 oy oranıyla kazanarak ikinci ve üçüncü kez başkan seçildi.

2019 seçimleri ve sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

La Paz'da Morales hükümetine karşı bir protesto, 23 Ekim 2019

Evo Morales, 20 Ekim 2019 tarihinde yapılan seçimlerde %46,83 oy oranı ile en çok oy alan aday oldu. Bu sonuç, en yakın rakibi olan ve oyların %36.7'sini almış Mesa'dan yaklaşık %10 daha fazla olduğu için ikinci bir seçime gidilmeyeceği açıklandı ve 24 Ekim günü Morales kendini kazanan ilan etti.[4]

Sonuçların %83'ünün açıklanmasından sonra 24 saat boyunca açıklamanın durdurulması ve açıklama durdurulmadan önce rakibi ile benzer oy oranlarına sahip Morales'in daha sonra rakibinin yaklaşık %10 önüne geçmesi, seçimin meşruluğu konusunda tartışmalara yol açtı.[5] Bu durum pek çok protestonun ülke geneline yayılması ile sonuçlandı. Muhalefet partileri ve protestocular seçimlerin yenilenmesi gerektiğini belirterek ikinci bir seçim çağrısında bulundular. Seçimin yenilenmesi önerisi, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Brezilya, Arjantin ve Kolombiya tarafından deteklenirken,[6] Meksika, Venezuela, Küba, Filistin ve Nikaragua gibi bazı ülkelerce karşı çıkıldı.[7][8][9][10][11][12][13]

Birleşmiş Milletler, oy sayımının Kuzey ve Güney Amerika'da yer alan her bağımsız ülkenin üyesi olduğu Amerikan Devletleri Örgütü (OAS) tarafından denetlenmesini ve seçimin meşru olup olmadığının belirlenmesini önerdi.[14] Morales, herhangi bir usulsüzlük ile karşılaşıldığı takdirde yeni seçimlerin yapılacağını söyledi ve yabancı heyetlerin oy sayımını incelemesine izin verdi.[15] 9 Kasım 2019 günü OAS, Bolivya seçim sonuçlarının "belirgin bir şekilde manipüle edildiğini" açıkladı..[16][17] Organizasyon, verilerle oynandığını, sahte imza ve belge kullanımlarına rastlandığını, bilgisayar sistemlerinin manipüle edildiğini ve Morales'in istatistiksel olarak rakibinin %10 önüne geçmesinin çok zor olduğunu belirtti. Center for Economic and Policy Research ise istatistiksel olarak %10 oranının mümkün olduğunu savundu.

10 Kasım günü Morales yeni seçimlerin gerçekleştirileceğini açıkladı.[18] Birkaç saat sonra ise[19] Morales ve eş başkanı Álvaro García Linera, polisin, ordunun ve politik müttefiklerinin desteğini kaybetmeleri sonucunda istifa ettiklerini duyurdu.[20] 12 Kasım 2019'da Meksika'ya giden[21] Morales, ay sonunda Interpol'ün kendisi hakkında arama kararı çıkarması[22] üzerine 7 Aralık 2019'da Küba'ya gitti.[23]

Sığınma[değiştir | kaynağı değiştir]

Aralık 2019'da Morales Meksika'dan Arjantin'e taşındı ve kendisine siyasi sığınma hakkı verildi.[24] Aynı ayın ilerleyen saatlerinde, Bolivyalı savcılar tarafından Morales için isyan ve terörizm iddiasıyla tutuklama emri çıkarıldı. Geçici hükûmet, Morales'in görevden ayrılmadan önce ve sonra ülkede şiddetli çatışmaları teşvik ettiğini iddia etti.[25][26] Şubat 2020'de Morales, 2020 Bolivya genel seçimlerinde Çokuluslu Yasama Meclisi'ne aday olacağını duyurdu.[27] Ancak 20 Şubat'ta ulusal seçim mahkemesi, Morales'in Senato'ya aday olamayacağına karar verdi.[28] Eylül 2020'de İnsan Hakları İzleme Örgütü, Morales'in terör eylemleri gerçekleştirdiğine dair hiçbir kanıt bulamadığını bildirdi ve kendisine yöneltilen suçlamaları siyasi saik olarak nitelendirdi.[29] Ekim 2020'de La Paz'daki bir mahkeme Morales'in haklarının ihlal edildiğini ve adli prosedürlerin ihlal edildiğini tespit ettiğinde suçlamalar düştü ve tutuklama emri reddedildi.[30]

Bolivya'ya dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

Morales 9 Kasım 2020'de Bolivya'ya geri döndü ve Arjantin-Bolivya sınırındaki La Quiaca sınır kasabasından sınır kasabası Villazón'a Arjantin-Bolivya sınırındaki Horacio Guzmán Uluslararası Köprüsü'nden Arjantin devlet başkanı Alberto Fernández eşlik ederek La Quiaca Nehri'ni geçerek Bolivya'ya döndü. 11 ay sürgünden sonra ve yeni Bolivya Devlet Başkanı Luis Arce'nin göreve başlamasından bir gün sonra ülkesine dönmüştür.[31]

Faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İç politika[değiştir | kaynağı değiştir]

Morales, 1 Mayıs 2006 tarihinde, ülkedeki yabancı şirketlerin kontrolü altındaki, doğalgaz ve petrol alanlarını devletleştirdiğini açıkladı ve sırada orman, maden ve diğer doğal kaynakların devletleştirilmesinin olduğunu belirtti. Bu kamulaştırma politikasıyla 13 yılda ülke ekonomisine 37 milyar ABD Dolarından fazla katkı sağlayan Morales, böylelikle neoliberalizm karşıtı bir ekonomi programı başlattı ve 1951-2005 yılları arasında yüzde 2,8 olan büyüme oranını 2006'dan itibaren yaklaşık yüzde 5 seviyesine taşıdı.[32] Sonuç olarak Bolivya'da gayri safi yurt içi hasıla 9,5 milyar ABD Dolarından 40,8 milyar ABD Doları seviyesine çıktı.[32]

Kamu yatırımlarının artmasıyla birlikte 13 yılda 3 milyon kişi yoksulluktan kurtuldu ve fakirlik oranı yüzde 65'ten yüzde 30'a düştü.[33] Halka temel sağlık ve eğitim hizmetleri sunuldu, eğitim seferberliği başlatıldı ve ülke kısa sürede UNESCO tarafından "Okuma-Yazma Bilmezlikten Azade Topraklar" ilan edildi.

Morales aynı zamanda ülkede yenilenebilir enerji alanında da çalışmalar yaptı ve 2016 yılında Bolivya GSYH’sine oranla yenilenebilir enerjiye en çok yatırım yapan ülke unvanını aldı.

Dış politika[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkanlığı döneminde uluslararası politikada anti-Amerikan bir çizgi izleyen Morales; kendinden önceki hükûmetin ABD ile imzaladığı Serbest Ticaret Anlaşması'nı iptal etti ve bunun yerine Hugo Chavez'in fikir babası olduğu "ALBA"ya (Latin Amerika için Bolivarcı Alternatif) katıldı. Bolivya bu tarihten sonra ALBA'nın yanı sıra UNASUR ve CELAC gibi örgütler aracılığıyla Latin Amerika ve Karayipler’in bütünleşmesini destekledi.[32]

Başkanlık görevini devralmasının ilk ayında Küba'nın başkenti Havana'yı ziyaret etti, ABD karşıtlığıyla tanınan Küba Devlet Başkanı Fidel Castro ve Venezuela Devlet Başkanı Hugo Chavez ile uzun toplantılar yapmaktan çekinmedi.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Evo Morales: Bolivian leader wants five more years in power". BBC News. 17 Ekim 2019. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2019. 
  2. ^ a b :Harten, Sven (2011). The Rise of Evo Morales and the MAS. Londra and New York: Zed Books. ISBN 978-1-84813-523-9.  s. 37
  3. ^ Sivak, Martín (2010). Evo Morales: The Extraordinary Rise of the First Indigenous President of Bolivia. New York: Palgrave MacMillan. ISBN 978-0-230-62305-7.  s 41
  4. ^ "Bolivia's Evo Morales poised to win re-election following controversial vote count". NBC News. 27 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2019. 
  5. ^ "Concern as Bolivia poll results transmission stops". 21 Ekim 2019. 6 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2019 – www.bbc.com vasıtasıyla. 
  6. ^ "Bolivia protests as Morales declared poll winner". BBC News. 25 Ekim 2019. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2019. 
  7. ^ Alberto Fernández [@alferdez] (28 Ekim 2019). "Muchas gracias, querido @evoespueblo, por tu saludo y por tu amistad. Y mis felicitaciones por tu triunfo electoral. Tenemos el desafío de profundizar nuestros vínculos y reconstruir entre todos el potencial de América Latina, para integrarnos al mundo cuidando a nuestra gente. t.co/4XUnXHBqlh" (Tweet). Erişim tarihi: 22 Temmuz 2020 – Twitter vasıtasıyla. 
  8. ^ Collyns, Dan (25 Ekim 2019). "Bolivia: narrow win for Evo Morales announced in presidential election". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2019. 
  9. ^ "Daniel y Rosario saludan victoria electoral de Evo Morales en Bolivia". La Voz del Sandinismo (İspanyolca). 25 Ekim 2019. 25 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2019. 
  10. ^ "Gobierno venezolano saluda triunfo de Evo Morales en Bolivia". Prensa Latina (İspanyolca). 24 Ekim 2019. 14 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2019. 
  11. ^ "Cuba denuncia agresividad contra gobiernos de Bolivia y Venezuela". Prensa Latina (İspanyolca). 25 Ekim 2019. 21 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2019. 
  12. ^ "Los Países No Alineados llaman a respetar la reelección de Evo Morales". Sputnik Mundo (İspanyolca). 26 Ekim 2019. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2019. 
  13. ^ "President Abbas congratulates the Bolivian President for his re-election". 26 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2019. 
  14. ^ Valdez, Carlos (25 Ekim 2019). "Bolivia reveals final vote results, but no winner declared". Washington Post (İngilizce). 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2019. 
  15. ^ "This is not Cuba or Venezuela, say Bolivians". BBC News (İngilizce). 21 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2019. 
  16. ^ "Bolivian President Evo Morales resigns". BBC News. 25 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2019. 
  17. ^ Ramos, Daniel; Machicao, Monica (10 Kasım 2019). "Bolivia's Morales resigns after protests, lashes out at 'coup'". Reuters. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019. 
  18. ^ "Bolivia's Morales agrees to new elections after damning OAS audit". Reuters. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019. 
  19. ^ Kay Guerrero & Dakin Andone, Bolivian President Evo Morales steps down following accusations of election fraud 13 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CNN (November 10, 2019).
  20. ^ Ernesto Londoño, Bolivian Leader Evo Morales Steps Down 10 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., New York Times (November 10, 2019).
  21. ^ "Evo Morales Meksika'ya gidiyor". Aydınlık. 12 Kasım 2019. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  22. ^ "Morales, Interpol'ün kendisi hakkında arama kararı çıkardığını açıkladı". BirGün. 28 Kasım 2019. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  23. ^ "Evo Morales Küba'ya gitti". Sputnik Türkiye. 7 Aralık 2019. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  24. ^ "Evo Morales granted refugee status in Argentina". aljazeera.com. 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
  25. ^ "Bolivia prosecutors order arrest of ex-President Evo Morales". Al Jazeera. 18 Aralık 2019. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  26. ^ "Warrant for arrest of Evo Morales issued in Bolivia". The Guardian. 18 Aralık 2019. 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ Turkewitz, Julie (4 Şubat 2020). "Evo Morales, Now in Exile, to Run for Bolivia's Senate". The New York Times. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2020. Evo Morales, the former Bolivian president who fled his country in November amid violent protests over his bid to stay in power, will attempt to run for the Senate in the country’s upcoming elections. 
  28. ^ Ramos, Daniel; Jourdan, Adam (20 Şubat 2020). Maler, Sanda (Ed.). "Bolivia electoral body blocks Morales senate run". Reuters. 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2020. Salvador Romero, the head of the country’s electoral tribunal, told reporters that Morales did not meet the requirements to be a Senate candidate for his Movement for Socialism (MAS) party, which is currently leading in the polls. 
  29. ^ Abdalla, Jihan (11 Eylül 2020). "HRW: Terrorism charges against Morales 'politically motivated'". aljazeera.com (İngilizce). 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2020. 
  30. ^ "Bolivia: Court Drops 'Terrorism' Charges Against Ex-President Evo Morales". Eurasia Review. 27 Ekim 2020. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2020. 
  31. ^ "'The fight goes on': exiled former president Evo Morales returns to Bolivia". The Guardian. 10 Kasım 2020. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2020. 
  32. ^ a b c "İşte 14 yıllık Morales iktidarında Bolivya halkının kazanımları". Sol. 11 Kasım 2019. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019. 
  33. ^ "Bolivya'da istifa eden yerli Devlet Başkanı: Evo Morales". Anadolu Ajansı. 11 Kasım 2019. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019. 
Siyasi görevi
Önce gelen
Eduardo Rodríguez 		Bolivya Devlet Başkanı
2006–2019 		Sonra gelen
Jeanine Áñez


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Evo_Morales&oldid=31453891" sayfasından alınmıştır