İçeriğe atla

Yoğurt otu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Yoğurt otu
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Tracheophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Gentianales
Familya: Rubiaceae
Oymak: Rubieae
Cins: Galium
Tür: G. aparine
İkili adlandırma
Galium aparine
Sinonimler
  • Aparine hispida Moench nom. illeg.
  • Aparine vulgaris Hill
  • Asperula aparine (L.) Besser nom. illeg.
  • Asterophyllum aparine (L.) Schimp. & Spenn.
  • Crucianella purpurea Wulff ex Steud.
  • Galion aparinum (L.) St.-Lag.
  • Galium aculeatissimum Kit. ex Kanitz
  • Galium adhaerens Gilib. nom. inval.
  • Galium asperum Honck. nom. illeg.
  • Galium australe Reiche nom. illeg.
  • Galium charoides Rusby
  • Galium chilense Hook.f.
  • Galium chonosense Clos nom. illeg.
  • Galium hispidum Willd.
  • Galium horridum Eckl. & Zeyh. nom. illeg.
  • Galium intermedium Mérat nom. illeg.
  • Galium lappaceum Salisb. nom. illeg.
  • Galium larecajense Wernham
  • Galium parviflorum Maxim. nom. illeg.
  • Galium pseudoaparine Griseb.
  • Galium scaberrimum Vahl ex Hornem.
  • Galium segetum K.Koch
  • Galium tenerrimum Schur
  • Galium uliginosum Thunb. nom. illeg.
  • Galium uncinatum Gray
  • Rubia aparine (L.) Baill.

Galium aparine ('aparine' Yunancada 'apairo' [απαίρω < από «from» + αίρω «kaldırmak için çekmek»] – "tutmak" ya da "Ele geçirmek")[1] Rubiaceae ailesine mensup bir bitkidir.

Tanım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yoğurt otu yerde veya diğer bitkilerin üzerinde büyüyebilir. Saplarından ve yapraklarından çıkan küçük kancalı tüylerle kendilerini bulundukları yere sabitlerler. Gövdeleri 90 cm veya daha uzun olabilir ve köşeli veya kare şeklindedir.[2] Yaprakları oldukça basit ve doğrusal bir şekildedir.[2][3][4]

İlkbahardan yaza yeşeren küçük, yıldız şekilli, beyaz veya yeşilimsi çiçeklere sahiptirler. Çiçekler iki veya üçlü gruplar halinde kümelenmiş şekilde bulunur.[5] Yoğurt otunun 4 yaprağı vardır.[6] Meyvelerinin hepsi tohum dağılımına yardımcı olan kancalı tüylerle kaplıdır.[5]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galium bitkinin Dioscorides adıdır. "Galium verum" çiçekleri peynir yapımında sütü kesmek için kullanıldığından Yunanca "süt" anlamına gelen kelimeden türemiştir.[7]

Aparine Theophrastus tarafından kaz çimi için kullanılan bir isimdir. Yunancadan türemiştir ve "sarılmak" veya "ele geçirmek" anlamına gelir.[7]

Dağılım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tür, İngiltere'den Kanarya Adaları ve Japonya'ya kadar uzanan bir coğrafyaya, Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya'nın geniş bir bölgesine özgüdür. Şimdi Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Meksika, Orta Amerika, Güney Amerika, Avustralya, Yeni Zelanda, bazı okyanus adaları ve Afrika'daki dağınık konumların çoğunda da yetişebilmektedir. Kuzey Amerika'ya özgü olup olmadığına dair tartışmalar devam etse de çoğu literatürde o bölgenin de yerli bitkisi olduğu kabul edilir.[8] Pek çok yerde zararlı ot olarak kabul edilir.[9][10]

Ekoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bitki çitlerde, atık alanlarda, kireçtaşı kırıntılarında ve bahçelerde istilacı ot olarak yetişir.[11][12]

G. aparine nemli toprakları tercih eder ve drenajı kötü olan alanlarda yaşayabilir. Ortalama üstü azot ve fosfor içeriğine sahip ağır topraklarda geliştiği bildirilmektedir ve 5.5 ile 8.0 arasındaki pH değerine sahip toprakları tercih eder. G. aparine, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yangın sonrası bitki topluluklarında sıklıkla görülür, büyük olasılıkla yerinde bulunan tohumlardan gelişir ve bu nedenle G. aparine'nin zararlı bir ot olarak kabul edildiği alanlarda kontrollü yakmayı etkisiz bir yöntem haline getirir.[13]

yoğurt otu birçok böceğe ev sahipliği yapar; bunlar arasında yaprak bitleri (aphids) ve kurbağa zararlıları bulunur.

G. aparine'de bulunan antrakinoon aldehit nordamnacanthal (1,3-dihidroksi-antrakinon-2-al), tarımsal zararlı olarak bilinen Doğu yaprak kurdu güvesi (Spodoptera litura) anti-yemleme özelliğine sahiptir.[14] Ancak Cecidophyes rouhollahi adı verilen bir akar G. aparine üzerinde yaşayabilir.[15]

Vücut üzerindeki etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı insanlar için Galium aparine yani yoğurt otu ile cilt kontakt dermatit olarak bilinen rahatsız edici bir kızarıklığa neden olur.[16] Bitkinin tüyleri küçük olsa da, cildin daha hassas bölgelerini tahriş edebilirler. Bu durumda çok sayıda küçük çizik, bir döküntü oluşturabilir.[17].

Kimya

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Galium aparine" 'nin kimyasal bileşenleri şunları içerir: iridoid glikozitler, asperulosidik asit ve 10-deasetilasperulosidik asit,[18] asperuloside, monotropein ve aucubin, kafein gibi alkaloidler, fenolik asit gibi fenolikler, antrakinon, nordamnacanthal (1,3-dihidroksi-antrakinon-2-al),[19] flavonoid ve kumarin, sitrik asit gibi organik asitler ve kırmızı bir boya.[20]

Yenilebilirlik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galium aparine yenilebilir. Bitkinin yaprakları ve sapları, meyveler çıkmadan toplanırsa sebze olarak kullanılabilirler. Bununla birlikte, bitkiyi kaplayan ve onun bulunduğu bölgeye tutunmasını sağlayan çok sayıda küçük kanca, çiğ yenildiğinde tadını daha az lezzetli hale getirebilir.[21][22][23] Yoğurt otları kahve ile aynı familyaya mensuptur. Bu bitkinin meyveleri genellikle kurutulup kavrulduktan sonra daha az kafein içeren bir kahve olarak kullanılır.[2][24]

Halk tıbbı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yoğurt otu ile yapılan yıkamalar ve yara lapaları geleneksel olarak çeşitli cilt rahatsızlıklarını, hafif yaraları ve yanıkları tedavi etmek için kullanılıyordu.[25] Yara lapası olarak zehirli ısırıkları ve sokmaları gidermek için kullanılmıştır.[26] Yara lapası yapmak için bitkinin tamamı kullanılır ve doğrudan etkilenen bölgeye uygulanır.[27] Kurutulmuş yaprakları ile çay yapmak en yaygın kullanım şeklidir.[28] Sıcak veya soğuk olarak demlenebilir. Soğuk demlenmesi için suya atılıp 24-48 saat buzdolabında saklanır..

Diğer kullanımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dioskurides'in aktardığına göre, eski Yunan çobanları, dikenli ısırgan otu saplarını "kaba bir süzgeç" yapmak için kullanırmış. Bu süzgeç, süt süzmek için kullanılıyordu. Carl Linnaeus daha sonra İsveç'te de aynı uygulamadan bahsetmiştir. Bu gelenek günümüzde bile devam ettirilmektedir.[29]

Avrupa'da, bitkinin kurutulmuş ve keçeleşmiş yaprakları bir zamanlar yatakların doldurulmasında kullanılıyordu. Yapışkan tüyler dalların birbirine yapışmasını sağladığı için birkaç farklı şevit otu türü bu amaçla kullanılıyordu. Bu sayede yatak dolgusu eşit kalınlıkta kalabiliyordu.[30][31] Yoğurt otunun kökleri ise kalıcı bir kırmızı boya yapmak için kullanılabilir.[32]

Geleneksel olarak, İngiltere ve İrlanda'daki çocuklar bitkiyi bir eğlence aracı olarak kullanmışlardır. Bitkinin yaprak ve gövdelerinin giysilere yapışma özelliği, sahte kamuflaj ve çeşitli şakalar gibi farklı oyun türlerinde kullanılmaktadır.

Resimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Yoğurt otu diğer bitkiler ile.
    Yoğurt otu diğer bitkiler ile.
  • G. aparine bitkisinin yaprakları ve sapı.
    G. aparine bitkisinin yaprakları ve sapı.
  • Galium aparin, yaprak ve meyvelerinin yakın çekimi, Köln, Almanya
    Galium aparin, yaprak ve meyvelerinin yakın çekimi, Köln, Almanya
  • G. aparine yaprağının yakın çekimi. Kancalı dikenlere dikkat edin.
    G. aparine yaprağının yakın çekimi. Kancalı dikenlere dikkat edin.
  • Çengel dikeninin yakın çekimi (160x)
    Çengel dikeninin yakın çekimi (160x)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Galium aparine | CLIMBERS". 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b c Duke, James A. (2001). Handbook of Edible Weeds. CRC Press. s. 100. ISBN 9780849329463. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  3. ^ Rabeler, Richard K. (2007). Gleason's Plants of Michigan. University of Michigan Press. s. 299. ISBN 9780472032464. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  4. ^ Webb, D.A., Parnell, J. and Doogue, D. 1996. An Irish Flora. Dundalgan Press (W.Tempest) Ltd. Dundalk. 0-85221-131-7
  5. ^ a b Grieve, Maud (1971). "Clivers". A Modern Herbal: The Medicinal, Culinary, Cosmetic and Economic Properties, Cultivation and Folk-lore of Herbs, Grasses, Fungi, Shrubs, & Trees with All Their Modern Scientific Uses, Volume 1. Dover Publications. s. 206. ISBN 9780486227986. 
  6. ^ Parnell, J. and Curtis, T. 2012 Webb's An Irish Flora Cork University Press. 978-185918-4783
  7. ^ a b Gledhill, David (2008). "The Names of Plants". Cambridge University Press. 9780521866453 (hardback), 9780521685535 (paperback). pp 52, 174
  8. ^ "US Forest Service". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  9. ^ "Kew World Checklist of Selected Plant Families". 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  10. ^ "Biota of North America Program". 5 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  11. ^ MEIKLE, R. D. (Haziran 1994). "HACKNEY, P. (editor). Stewart and Carry's Flora of the North-east of Ireland Vascular plant and charophyte sections. Institute of Irish Studies, The Queen's University of Belfast, Belfast: 1992. Pp xii, 419, [+8]; illustrated. Price: £17.50. ISBN 0-85389-146-9". Archives of Natural History. 21 (2): 244-244. doi:10.3366/anh.1994.21.2.244. ISSN 0260-9541. 
  12. ^ Sørensen, Thorv.; Clapham, Tutin; Clapham, Warburg; Sorensen, Thorv. (1959). "Excursion Flora of the British Isles". Oikos. 10 (2): 291. doi:10.2307/3565153. ISSN 0030-1299. 
  13. ^ Short, Karen C. "Spatial wildfire occurrence data for the United States, 1992-2020 [FPA_FOD_20221014]". Forest Service Research Data Archive. Erişim tarihi: 15 Mart 2024. 
  14. ^ Morimoto, Masanori; Tanimoto, Kumiko; Sakatani, Akiko; Komai, Koichiro (Mayıs 2002). "Antifeedant activity of an anthraquinone aldehyde in Galium aparine L. against Spodoptera litura F". Phytochemistry (İngilizce). 60 (2): 163-166. doi:10.1016/S0031-9422(02)00095-X. 6 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2024. 
  15. ^ Craemer, Charnie; Sobhian, Rouhollah; McClay, Alec S.; Amrine, James W. (Aralık 1999). "A new species of Cecidophyes (Acari: Eriophyidae) from Galium aparine (Rubiaceae) with notes on its biology and potential as a biological control agent for Galium spurium". International Journal of Acarology (İngilizce). 25 (4): 255-263. doi:10.1080/01647959908684162. ISSN 0164-7954. 24 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2024. 
  16. ^ Evanoff, K. (2013). "Bedstraw is a weed that bites back". Tribune Chronicle. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. [Link Evanoff]
  17. ^ BÜYÜKKURT, Nurcan; ULUDAĞ, Ahmet (23 Temmuz 2019). "Germination Biology of Catchweed Bedstraw (Galium aparine L.) and Its Response to Some Herbicides". Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi. 6 (3): 477-488. doi:10.30910/turkjans.595359. ISSN 2148-3647. 
  18. ^ Iridoids from Galium aparine. D Deliorman, I Çalis, and F Ergun, Pharmaceutical Biology, 2001, Vol. 39, No. 3, Pages 234–235, DOI:10.1076/phbi.39.3.234.5928
  19. ^ Antifeedant activity of an anthraquinone aldehyde in Galium aparine L. against Spodoptera litura F. Masanori Morimoto, Kumiko Tanimoto, Akiko Sakatani and Koichiro Komai, Phytochemistry, May 2002, Volume 60, Issue 2, Pages 163–166, DOI:10.1016/S0031-9422(02)00095-X
  20. ^ Rahman, Atta-ur (2005). Studies in Natural Products Chemistry: Bioactive Natural Products (Part L). Gulf Publishing Company. s. 291. ISBN 9780444521712. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  21. ^ Elias, Thomas S.; Dykeman, Peter A. (1990). Edible Wild Plants: A North American Field Guide. ISBN 9780806974880. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2013. 
  22. ^ Tull, Delena. "Edible and Useful Plants of Texas and the Southwest." 1999, p. 145
  23. ^ Dukes, James A. (2002). The Green Pharmacy Herbal Handbook. Macmillan. s. 102. ISBN 9780312981518. 18 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  24. ^ Wood, Matthew (2008). "Galium aparine. Cleavers. Lady's Bedstraw. Goosegrass.". The Earthwise Herbal: A Complete Guide to Old World Medicinal Plants. North Atlantic Books. s. 267. ISBN 9781556436925. 
  25. ^ Grieve, Maud (1971). "Clivers". A Modern Herbal: The Medicinal, Culinary, Cosmetic and Economic Properties, Cultivation and Folk-lore of Herbs, Grasses, Fungi, Shrubs, & Trees with All Their Modern Scientific Uses, Volume 1. Dover Publications. s. 207. ISBN 9780486227986. 
  26. ^ Jones, Pamela. Just Weeds: History, Myths, and Uses. Prentice Hall Press, New York. 1991.
  27. ^ Schneider, Anny & Mellichamp, Larry (2002). Wild Medicinal Plants: What to Look For, When to Harvest, How to Use. Stackpole Books. s. 73. ISBN 9780811729871. 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  28. ^ "Extend the Benefits of Massage: Part 2 | achs.edu". 4 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  29. ^ Grieve, M. (1971). A modern herbal: the medicinal, culinary, cosmetic and economic properties, cultivation and folk-lore of herbs, grasses, fungi, shrubs, & trees with all their modern scientific uses. New York: Dover Publications. ISBN 978-0-486-22798-6. 
  30. ^ Edible and Useful Plants of the Southwest. University of Texas Press. 2013. ISBN 978-0-292-75412-6. 
  31. ^ Runkel, Sylvan T.; Roosa, Dean M. (2009). Wildflowers of the tallgrass prairie: the Upper Midwest. 2nd ed. Iowa City: University of Iowa Press. ISBN 978-1-58729-796-0. OCLC 268787823. 
  32. ^ Hutchens, Alma R. (1992). A handbook of native American herbs. 1st ed. Boston : Shambhala: [New York] : Distributed in the U.S. by Random House. ISBN 978-0-87773-699-8. 

Okuma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Yoğurt otu ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yoğurt_otu&oldid=35227662" sayfasından alınmıştır