Yatay hareketlilik

Yatay hareketlilik veya yatay mobilizasyon^[a], bireyin veya grubun aynı toplumsal sınıfta, güç veya statü düzeyini değiştirmeksizin aynı durum kategorisi içindeki hareketliliğidir.^[1] Toplumsal hareketliliğin bir tipi olan yatay hareketlilik, bireyin ekonomik durumu, prestiji ve yaşam biçiminde değişiklik olmaksızın fiziksel mekan veya meslek değiştirmesine, benzer bir grup ya da statüden bir diğerine doğru ileri ya da geri hareketi ifade eder. Toplumsal hareketlilik tiplerinden biri olan yatay hareketlilik, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında artış göstermiştir. Yatay hareketlilik ile ilgili olarak çalışmalar yapılmıştır.

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus asıllı Amerikalı sosyolog Pitirim Sorokin, yatay hareketliliği, dikey konumda hiçbir değişiklik olmaksızın dini, bölgesel, politik veya diğer yatay kaymalardaki bir değişiklik olarak tanımlar.^[2] Andrew W. Lind'e göre yatay hareketlilik, bir kişi mesleğini değiştirdiğinde ortaya çıkar, ancak toplumsal statüsü değişmeden kalır. Örneğin, bir doktor sağlık hizmetindeki işinden tıp fakültesinde öğretmenliğe geçerse, meslek değişir, ancak saygınlık ve sosyal statü aynı kalır.^[3] Cameron Anderson'a göre sosyal statü, bir kişinin sahip olduğu kabul edilen sosyal değer düzeyidir.^[4] Amerikalı sosyolog Linda K. George yatay hareketlilikteki sosyal statü faktörlerini iş, servet, başarı, eğitim, etnik köken ve medeni durum olarak sıralamıştır.^[5]

Gelişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Pitirim Sorokin, pozisyonlar arasındaki toplumsal hareketlilik dikey ve yatay olmak üzere iki tip olarak tanımlamıştır. Sorokin'e göre yatay hareketliliğin artış eğilimi gösterdiği ilk dönem on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısıdır.^[6] Hareketin yönü konusunda Sorokin'in yaptığı bu ayrımı sürdürecek ve geliştirecek akademik çalışmalar yapılmıştır. Bir kişinin kendi yaşamı içerisinde gösterdiği dikey veya yatay toplumsal hareketlilik kuşak-içi hareketlilik olarak adlandırılır.^[7] Max Weber’e göre, aşağı veya yukarı olacak şekilde hareketlilik değiştiğinde sınıfsal çatışmalar merkezi önemini kaybeder ve grup dayanışması yerini rekabete bırakır.^[8] Çatışmacılara göre, rekabet ve endüstriyelleşmeden dolayı sosyal rollerin çeşitlenmesi yatay hareketliliğin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Metroloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Yatay hareketlilik, kantitatif araştırma yöntemlerinden biridir. Amerikalı araştırmacı Werrett Wallace Charters, Amerikalı öğretmenler üzerine The Social Background of Teaching adlı yatay hareketlilik araştırması yapmıştır.^[9] Missouri Üniversitesi'den John W. Alspaugh, An Index of Teacher Horizontal Mobility^[b] adlı yatay hareketlilik metroloji (ölçüm) araştırmasında "Yatay hareketliliğin özellikleri ve onu ölçmeye çalışmak, çeşitli eğitimci türlerinin hareketliliği ile ilgili araştırma hipotezlerini test etme konusundaki ilgiden kaynaklanmıştır." diyerek Charters'a atıfta bulunmuştur.^[10] Alspaugh, öğretmenlerin yatay hareketliliğinin ölçümsel hesaplaması ile ilgili formüller geliştirmiştir.^[11]

Çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Öğretmen hareketliliği çalışması[değiştir | kaynağı değiştir]

Öğretmen hareketliliği çalışması (İngilizce: Teacher mobility stud), John W. Alspaugh'un 1969 yılında yayınladığı An Index of Teacher Horizontal Mobility adlı araştırmasında yer alan bir yatay hareketlilik metroloji çalışmadır. Alspaugh'ın bu çalışmasındaki amaç, araştırma aracı olarak kullanılacak bir öğretmen hareketliliği endeksi geliştirmekti.^[12]

Alspaugh'ın çalışması şu şekildedir:

HAREKET		1	2	3	10	13
Yıllar	Öğretmenler	ÖĞRETMEN HAREKETLİLİK ÇALIŞMASI GRAFİĞİ
3	1			●
2	2		●		●	●
1	3		●
HAREKET		Öğretmen 1, üçüncü yılın sonunda sadece bir kez. Öğretmen 2, ikinci, onuncu ve on üçüncü yılların sonunda üç kez. Öğretmen 3, ikinci ve dördüncü yılların sonunda iş değiştirmiştir. Öğretmen 1 en az hareketli, Öğretmen 2 ise en hareketlidir.

Hareketlilik dizininin geçerli olması için eğitmenin genel hareketlilik konseptini kabul etmiş olması gerekir. Yukarıdaki taraftaki tablo 3 kariyer düzenini en azdan en çoğa göre sıralamadır.

Her yatay çizgi, bir öğretim kariyerinin ilk 15 yılı için bireysel bir hareketlilik modelini temsil eder. Yıllar altta belirtilir. Çizgideki işaretler, aşağıda belirtilen yılın sonunda öğretmenin yeni bir okul bölgesine taşındığını gösterir.^[12]

Alspaugh, grafikte yer alan değişkenlerle ilgili olarak aşağıdaki varsayımları yapmıştır:^[11]

${\textstyle {D}}$ , ${\textstyle {1}}$ 'den ${\textstyle {N}}$ 'ye kadar tamsayı değerleri varsayarak hareketlilik modeline göre değişir.
${\textstyle {\mathsf {1}}\leq {\mathsf {L}}\jmath \leq {\mathsf {N}}}$
${\textstyle {N}}$ , her bir sıralama grubu için sabittir, ${\textstyle {N}\geq {2}}$ ve ${\textstyle {N}}$ , öğretmenlik kariyerinin ilk yılını ${\textstyle {N}}$ temsil eder.

The Power Elite[değiştir | kaynağı değiştir]

The Power Elite^[c], Amerikalı sosyolog C. Wright Mills tarafından 1956'da yayınlanmış bir kitaptır.^[13] Mills, bu kitapta, siyasi, askeri ve ekonomik seçkinler arasındaki ilişkinin yatay hareketliliğini işlemiştir. Mills, yatay hareketliliğin, üç kurumsal yapı içinde ve arasında hareket ettiğini yazmıştır.^[14]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

^
Sosyolojide, yatay hareketlilik veya yatay mobilizasyon, birey veya grupların gelir, prestij farkı olmadan, toplumsal durum değişikliğidir.
^
Öğretmen Yatay Hareketlilik Endeksi
^
İktidar Seçkinleri

Dipnotlar

^ Schaefer 2012, s. 24.
^ Lind 1928, s. 847.
^ Lind 1928, s. 412.
^ Anderson 2015, s. 574–601.
^ George 1978, s. 840–847.
^ Sorokin 1959, s. 381.
^ Kemerlioǧlu 1996, s. 148.
^ Aberg 1979, s. 249.
^ Charters 1963, s. 753.
^ Alspaugh 1969, s. 5-8.
^ ^a ^b Alspaugh 1969, s. 7.
^ ^a ^b Alspaugh 1969, s. 6.
^ Mills 1999, s. 1.
^ Johnson 1997, s. 785–786.

Kullanılan kaynaklar

Schaefer, Richard T (2012). Sociology: a brief introduction (İngilizce). New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-802666-9. OCLC 768480429. 3 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2021.
Charters, W. W (1963). The Social Background of Teaching,. Handbook of Research on Teaching, Gage N. L. (ed.), A Project of the American Educational Research Association, Rand McNally, Company, Chicago. s. 753.
Alspaugh, John W. (1 Eylül 1969). "An Index of Teacher Horizontal Mobility". The Journal of Experimental Education. 38 (1): 5-8. doi:10.1080/00220973.1969.11011159. ISSN 0022-0973.
Lind, Andrew W. (1 Mart 1928). "Social Mobility. Pitirim". American Journal of Sociology. 33 (5): 847-847. doi:10.1086/214569. ISSN 0002-9602. 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2021.
Anderson, Cameron; Hildreth, John Angus D.; Howland, Laura (2015). "Is the desire for status a fundamental human motive? A review of the empirical literature". Psychological Bulletin. 141 (3): 574-601. doi:10.1037/a0038781. ISSN 1939-1455. PMID 25774679. 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2021.
George, L. K. (1 Kasım 1978). "The Impact of Personality and Social Status Factors Upon Levels of Activity and Psychological Well-being". Journal of Gerontology. 33 (6): 840-847. doi:10.1093/geronj/33.6.840. ISSN 0022-1422.
Sorokin, Pitirim Aleksandrovich (1959). Social and cultural mobility (İngilizce). OCLC 254655. 29 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2021.
Kemerlioǧlu, Eyüp. (1996). Toplumsal tabakalaşma ve hareketlilik. Bornova, İzmir: Saray Kitabevleri. ISBN 975-7074-09-8. OCLC 36072100.
Aberg, Rune (1 Temmuz 1979). "Social Mobility and Class Structuration1". Acta Sociologica (İngilizce). 22 (3): 247-271. doi:10.1177/000169937902200302. ISSN 0001-6993.
Mills, C. Wright (1999). The power elite. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-513354-7. OCLC 41482166.
Johnson, Ken (1997). "The Protection Racket State: Elite Politics, Military Extortion, and Civil War in El Salvador. By William Stanley. Philadelphia, PA: Temple University Press, 1996. 328p. 22.95 paper". American Political Science Review (İngilizce). 91 (3): 785-786. doi:10.2307/2952158. ISSN 0003-0554. 29 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2021.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yatay hareketliliğin anlamı 28 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[cnote_a] 
Sosyolojide, yatay hareketlilik veya yatay mobilizasyon, birey veya grupların gelir, prestij farkı olmadan, toplumsal durum değişikliğidir.

[cnote_b] 
Öğretmen Yatay Hareketlilik Endeksi

[cnote_c] 
İktidar Seçkinleri

[FOOTNOTESchaefer201224-1] Schaefer 2012, s. 24.

[FOOTNOTELind1928847-2] Lind 1928, s. 847.

[FOOTNOTELind1928412-3] Lind 1928, s. 412.

[FOOTNOTEAnderson2015574–601-4] Anderson 2015, s. 574–601.

[FOOTNOTEGeorge1978840–847-5] George 1978, s. 840–847.

[FOOTNOTESorokin1959381-6] Sorokin 1959, s. 381.

[FOOTNOTEKemerlioǧlu1996148-7] Kemerlioǧlu 1996, s. 148.

[FOOTNOTEAberg1979249-8] Aberg 1979, s. 249.

[FOOTNOTECharters1963753-9] Charters 1963, s. 753.

[FOOTNOTEAlspaugh19695-8-10] Alspaugh 1969, s. 5-8.

[FOOTNOTEAlspaugh19697-11] Alspaugh 1969, s. 7.

[FOOTNOTEAlspaugh19696-12] Alspaugh 1969, s. 6.

[FOOTNOTEMills19991-13] Mills 1999, s. 1.

[FOOTNOTEJohnson1997785–786-14] Johnson 1997, s. 785–786.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[b]

[10]

[11]

[12]

[c]

[13]

[14]