Yakutlar
Saha | |
|---|---|
 Saha Cumhuriyeti bayrağı | |
 | |
| Toplam nüfus | |
500.000 kişi (2010 yılı)[1] | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Rusya | 478,085 |
 Kazakistan | 415 |
 Ukrayna | 304 |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Türk halkları | |
Yakutlar ya da Sahalar (Sahaca: Сахалар [Sahalar]), Rusya içindeki Saha Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk halkı.
Yakutlar, dil bağlamında bakılacak olursa Türk dillerinin kuzey öbeğine bağlı bir dildir. Çoğunluğu Saha Cumhuriyeti'nde olmak üzere, bu dili yaklaşık 456.000 kişi konuşur. Yakutça, Magadan, Sahalin bölgelerinde, Taymir ve Evenk özerk bölgelerinde de konuşulur. Sahaların dili, aynı zamanda kuzey Sibirya'nın küçük halklarının ticârî dilidir. 1960 ve 70'lerde kültürel ve manevi bir canlanma Saha dili ve edebiyatının yeniden doğmasını sağlamıştır.
Sahalar, 13. ve 14. yüzyıllarda Moğol kökenli Buryatların akınlarından sonra Sibirya'nın Baykal Gölü bölgesinden kuzeye göçen ve Türkçe konuşan insanların torunlarıdır. Bölgenin yerlisi olan daha küçük sayıdaki Moğol, Even (Lamut), Tunguz ve Eski Asya halkları da Sahalarla kaynaşmıştır. Bölgenin güney ve kuzeyi arasında kültürel farklılıklar bulunmasına rağmen, her iki grup da Doğu Ortodoks Kilisesi ile Şamanist ve Tengrici inançlarının bir bileşimini benimsemiştir. Sahaların nüfusu 1926 ile 1959 arasında kolektivizasyonun ve Sovyet baskısının sonucunda hızla düşmüştür. Bugün Rusya Federasyonu topraklarının beşte birini oluşturan Saha Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 929.280'dir (2002); Sahaların bu nüfus içindeki oranı % 46'dır (432.290) ve cumhuriyetin nüfusunun çoğunluğunu oluştururlar.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski Türk kültürünün izlerinin büyük oranda hissedildiği Saha Türklerinin kültürü yöredeki öbür Türk topluluklarının kültürü ile büyük bir benzerlik gösterir. Saha Türkleri eski Türk giyim ve yaşam tarzını bugüne kadar yaşatmayı başarmışlardır. Ayrıca Sahalar kış aylarında ren geyiğinin derisinden hazırlanan ayakkabılar giymektedirler.[2]
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakutça, Sahaca (саха тыла-Sakha Tyla), Yakut Türkçesi ya da Saha Türkçesi; Sahaların (Saha Türklerinin, Yakutların, Yakut Türklerinin) konuştuğu Kuzeydoğu Asya'da konuşulan, Türki diller dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir.[2] Türki diller ailesinin Kuzeydoğu Dilleri (Sibirya Dilleri) grubundan Şaz Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, Saha Cumhuriyeti'nde çoğunluğun resmî dilidir. Rusya, ABD, Almanya, Büyük Britanya, Kanada, İsveç, Norveç, Fransa, Güney Kore, Avustralya gibi Sahaların göçtüğü ülkelerde de resmî olmayan azınlıklar tarafından da konuşulmaktadır. Sahacayı anadili olarak konuşan 450 ile 500 bin insan bulunmaktadır.[2][3] Dil; Saha Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil,[4] Rusya Federasyonu'nda ise yerel resmî dil[5] statüsüne sahiptir. Taymir Yarımadası'nın doğusunda yaşayan halkların Rusça dışındaki resmî olmayan ticaret dilidir.
Sahaca, diğer pek çok Türki dil ile de paylaştığı sondan eklemeli olması ve ünlü uyumu gibi dil bilgisi özellikleri ile ön plana çıkar. Dil, tümce yapısı açısından genellikle özne-nesne-yüklem sırasına sahiptir. Hint-Avrupa ve Hami-Sami gibi büyük dil ailelerine bağlı dillerin aksine gramatik cinsiyetin (kelimelerdeki eril ve dişi cinsiyet ayrımı) bulunmadığı klasik bir Altay dilidir. Söz varlığının bir kısmı Rusça, İngilizce, Fransızca, Moğolca, Tunguzca, Çince gibi yabancı dillerin yanı sıra çeşitli Paleo-Sibirya dillerinden geçmedir. Diğer Türk dillerinin aksine istisnalar dışında Arapça ve Farsçadan etkilenmedi. Dil, son halini 1939'da alan Kiril alfabesi tabanlı Saha Alfabesi ile yazılır.
Yakut mutfağı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakut mutfağında, geleneksel içki kumis, inek, kısrak ve ren geyiği sütü süt ürünleri, dilimlenmiş dondurulmuş tuzlu balık stroganina (строганина), somun eti yemekleri (oyogos), venison adlı geyik eti, dondurulmuş balık, kalın krep ve darı püresi tereyağı ve at yağı ile yapılan salamat vardır.
Kuerchekh veya kierchekh isimli tatlı, inek sütünden veya çeşitli meyvelerle kremadan yapılır.
Indigirka ise geleneksel balık salatasıdır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Sahaların en fazla nüfusunun olduğu Saha Cumhuriyeti 949 753 kişilik (2009) bir nüfusa sahiptir. Куораттарга олорор дьон — 64,3 % (2002) Ülke yüzölçümü büyük olduğundan 0,3 kişi/km² düşer.
Yıllara göre nüfus dinamiği
[değiştir | kaynağı değiştir]Saha Cumhuriyeti nüfus ilerlemesi (bin kişi).
| Yıl | Sayısı |
|---|---|
| 1959 | 487 |
| 1978 | 842 |
| 1989 | 1049 |
| 2002 | 949 |
| 2010[6] | 958,3 |
Kadın-erkek oranı
[değiştir | kaynağı değiştir]2002 yılı resmî sayımlarında kadın-erkek oranı:
| Şehir | Kırsal | Tümü | % | |
|---|---|---|---|---|
| Erkek | 296 155 | 168 062 | 464 217 | 48,9 |
| Kadın | 313 844 | 171 219 | 485 063 | 51,1 |
Etnik dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]Saha Cumhuriyeti'nde 1939—2010 arası soyların oran dağılımı:
| Halk | 1939![7] 1959![8] 1970![9] 1979![10] 1989![11] 2002![12] 2010[13] | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sahalar | 233,273 (56,5 %) | 226,053 (46,4 %) | 285,749 (43,0 %) | 313,917 (36,9 %) | 365,236 (33,4 %) | 432,290 (45,5 %) | 466,492 (49,9 %) |
| Ruslar | 146,741 (35,5 %) | 215,328 (44,2 %) | 314,308 (47,3 %) | 429,588 (50,4 %) | 550,263 (50,3 %) | 390,671 (41,1 %) | 353,649 (37,8 %) |
| Evenkiler | 10,432 (2,5 %) | 9505 (2,0 %) | 9097 (1,4 %) | 11,584 (1,4 %) | 14,428 (1,3 %) | 18,232 (1,9 %) | 21,008 (2,2 %) |
| Ukraynalılar | 4229 (1,0 %) | 12,182 (2,5 %) | 20,253 (3,0 %) | 46,326 (5,4 %) | 77,114 (7,0 %) | 34,633 (3,65 %) | 20,341 (2,2 %) |
| Evenler | 3133 (0,8 %) | 3537 (0,7 %) | 6471 (1,0 %) | 5763 (0,7 %) | 8668 (0,8 %) | 11,657 (1,2 %) | 15,071 (1,6 %) |
| Tatarlar | 4420 (1,1 %) | 5172 (1,1 %) | 7678 (1,2 %) | 10,976 (1,3 %) | 17,478 (1,6 %) | 10,768 (1,1 %) | 8122 (0,9 %) |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2014.
- ^ a b c "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Şubat 2016. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: ":0" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Russian Census 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Владение Языками Населением Российской Федерации), 2010
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.
- ^ Статья 46 9 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Конституция (Основной закон) Республики Саха (Якутия)
- ^ "Информационные материалы о предварительных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 12 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yakut language site with lyrics, mp3 and video 22 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Yakut newspaper site 11 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- A good brief description of Yakut Society
- Russian translations of Yakut texts (heroic poetry, fairy tales, legends, proverbs, etc)26 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- A multi-language dictionary: Yakut - Classical Mongolian - Khalkha - Russian - German - English9 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Historical and administrative background
- [1] in Russian
- Ethnic groups -Yakuts
- North-Eastern Federal University in Yakutsk 27 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Saadettin Yağmur Gömeç, Saha Türkleri - Ankara Üniversitesi24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
