Urumlar
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Ukrayna | 40.000[1] |
| Diller | |
| Din | |
Urumlar (Urumca урумлар Urumlar; Gürcüce: ურუმები "urumebi"), daha çok Ukrayna'da Mariupol'da, daha az olarak da Gürcistan'da Parmaksız (Tsalka), Rusya, Kazakistan ve Yunanistan'da yaşayan Kıpçak öbeğine bağlı bir dil olan Urumcayı konuşan Rum Ortodoks halktır. “Kırım’ın 1779-80 yıllarında, Rus Çarlığı’nın Hristiyan Osmanlı tebaası politikaları gereği, II. Yekaterina’nın iradesi ile Kırım’dan tehcir edilmişlerdir. Ukrayna hükûmeti hem Urumların hem de Rumeylerin azınlık haklarını tanımış ve güvence altına almıştır.[2] Adları olan Urum kelimesi ses türemesi yoluyla Rum kelimesinden türetilmiştir. Bu ön türeme Urum < Rum örneğine benzer biçimde Urus < Rus örneği verilebilir.[3] Kuzey Kafkasya'da Çerkesçe konuşan Urımlar (Çerkes Rumları) ile karıştırmamak gerekir.
Resmî kayıtlarda Yunan olarak adlandırılan Urumlar, kendilerini asla Yunan olarak görmemekte ve Yunanlardan dinî inançları hariç tamamen farklı olduklarını açıkça vurgulamaktadırlar.[4] Türk dilli Urumlar ile Yunan dilli Rumeyler birbirine karıştırılmakta ve her ikisi birlikte Greko-Tatarlar (ya da Azakönü Grekleri Греки Приазов'я) adıyla da anılmaktadırlar. Bugün Greko-Tatarların nüfusu yaklaşık olarak 120 ile 130 bin civarında olup, bunların % 60-65'i Urum, geriye kalanları ise Rumey'dir.[5] Urum ve Rumeylerin 2001 yılındaki nüfusları ayırt etmeksizin birlikte 77,5 bin kişidir.[6] Kırımda yaşarlarken eskiden Rumeylere Tat, Urumlara ise Bazaryane adı da verilmiştir.[5] Urumlar arasında Tat balası, Urum belası («Rum çocuğu, Urum belâsıdır») atasözü kullanılır.[7]
Aile yapısı, gelenekleri ve geleneksel uygulamaları Anadolu ve çevresinde yaşayan diğer Türk halklarıyla benzerlik gösterir. Düğünlerdeki oyunlar Kırım Tatar Türklerinin oyunları gibidir.[8]
Ukrayna Urumları
[değiştir | kaynağı değiştir]Ukrayna Urumları (Kırım Urumları ile Azak Urumları) günümüzde Donetsk vilayetine bağlı 29 köyde mesken kurmuşlardır. Ayrıca Zaporojye vilayetinin de bir köyünde ve de Mariupol şehrinde oturmaktalar.[1] Ukrayna'da 2001 yılında yapılan Ukrayna toplu sayım istatistiklerine göre Urum Türklerinin sayısı 40 bin civarındadır.[1]
Gerek Elensoylu (Greko-Elen) Rumeyler ve gerekse Türksoylu (Greko-Tatar) Urumlar 1780'li yıllara kadar Kırım'da yaşarlarken, II. Katerina döneminde Kırım'dan çıkarılarak önce Ukrayna'nın orta ve kuzey taraflarına yollanmış ve daha sonra da kendi irade ve istekleriyle Azak Denizinin kıyılarına gelip yerleşmişlerdir.[5] Ortodoks Karamanlılar ile ilgi kurulabileceği ileri sürülmektedir.[9][10]
Gürcistan Urumları
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcistan Urumları ya da Kafkasya Urumları: Gürcistan’ın güneyinde Kvemo Kartli bölgesinde bulunan Tsalka (Parmaksız) şehrinde yaşayan ve 18. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadarki dönemde Osmanlı İmparatorluğundan göç eden Ortodoks Hristiyan Türklerdir. Ana dillerine bizim dilca adını verirler. 1979 sayımına göre Gürcistan'daki Urumların sayısı 30.811 kişidir.[11]
Urum Türkçesi konuşan topluluklar bölgeye iki dalga halinde gelmişlerdir. İlk dalga 18. yüzyılın ikinci yarısında Gürcistan’daki madenlerde çalışmak üzere Türkiye’den göç etmiştir. İkinci kafile ise 19. yüzyılda gelip Abhazya ve Türkiye’ye göç eden Müslüman Çerkeslerin yerine Kuban Bölgesi’nde yerleşmiştir.[12]
Tahminen 1821-1825 yıllarında Trabzon, Giresun, Erzurum ve Kars illerinden Gürcistan’ın Tselka bölgesine göçen ve oradan da 1981-1986 yıllarında Kırım, Donetsk ve Dnipro’ya yerleşen 2-3 bin civarında Urumdan da söz edilmektedir.[7] Türkçe konuşan Trabzon Grekleri olarak bilinen bu grup, kendilerinin Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlar’a yayılan Kıpçak, Peçenek ve Hazar Türklerinin Hristiyanlaşan kalıntıları olduklarını iddia etmektedirler.[7]
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Güney Azak Deniz'in etrafında yayılmış olan Urum Türklerinin 4 tane ağzı vardır: Kıpçak-Polovets, Kıpçak-Oğuz, Oğuz-Kıpçak, Oğuz. Bu ağızlarlardakı var olan leksik özellikler dilciler tarafından tam da ele alınıp incelenmemiş, bu yüzden bilim dünyası için araştırılması gereken bir alan sayılmaktadır.[1]
Kırım çıkışlı Urumlar, Kırım Tatar Türkçesine çok yakın olan Urum Türkçesini konuşmaktadırlar. Anadolu çıkışlı olan Urumların dili ise Urum Türkçesinden farklı olup daha çok Oğuz grubu lehçelerine ve Anadolu’nun Kars, Erzurum ağzına yakındır.[7] Sonradan, Anadolu çıkışlı Urumların diyalektleri Kars, Erzurum diyalektindedir. Kırım çıkışlı Urumların diyalektleri ise Kırım Tatar Türkçesindedir. Bir farkla ki, Kırım Tatar Türkçesinde ilk hece k sesi t sesine dönüşmediği hâlde Urum Türkçesinde ilk hece k sesi t sesine dönüşmektedir.[13]
A. Garkavets'e göre Ukrayna'daki Urumların dili dört gruba ayrılır:[5]
- 1. Büyük Yanisol, Beşev, Manguş: Oğuz unsurları çok az.
- 2. Kermençik, Bagatır, Ulaklı: Oğuz unsurları az belirgin.
- 3. Karan, Laspi, Kamar, İgnatyevka: Oğuz unsurları belirgin.
- 4. Mariupol, Starıy Kırım: Oğuz unsurları Kıpçak unsurlarıyla karışık
Urum giysileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Urum ve Rumeylerin kıyafetleri de tıpkı genetik yapıları gibi karışıktır. Komşu oldukları kültürlerden pek çok unsuru üzerlerinde taşımaktadırlar. Bu kültürleri Antik Bizans’dan, Osmanlı, Kıpçak ve Slav kültürleri ile Kırım halkları olarak sayabiliriz.[14]
Erkek giysileri: hem erkek hem de kadınlarda gömlek (kelek, kolmek, golmek) kullanılır ve bunlar eskiden desenli ve işlemeliydi. Pantolon/şalvar (tuman, şalvar) genelde krem rengi olup uzun, geniş ve paçaları bağcıklıdır. Pantolon üstüne takılan kuşaklar/kemerler (huşah) dar olur. Geniş pantolonlar için uçkur (oçkur, uçkur) kullanılır. Kalpakları/şapkaları (halpah) kuzu derisinden silindir biçimli olur. Çizmeyi (çizma, tızma, cizma) kendileri yapmaz satın alırlardı.[14]
Kadın giysileri: kadın elbiseleri (fistan) olarak en belirgini şalvar (şalvar) adı verilen alt giyimidir. Tunik şeklinde olanlarına fistan ya da urba denir. Fistanın altına kölmek denen gömlek giyilir. Fistan üzerine eglük, üglük, öglük denen önlük/peşkir takılır. Başörtüsü (baş yavluh) havlu biçiminde olursa marama adını alır.[14]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Пономарьова Ірина (2008). Вплив етнічних процесів на урумську мову греків Приазов’я (Azov'daki Helenlerin konustugu Urum dilinin etnik manadaki sürece tesiri) 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Круглий стіл: «Тюркомовні народи України» (мови та культури татар, гагаузів, урумів, караїмів і кримчаків)» (ІІ. Ukrayna'dakі Türkçe Konuşan Halklar Paneli (Gagauz, Urum, Karay, Kırımçak ve Kırım Tatarları'nın eğitim sorunları) Panelі.). – К.: Видавничий Дім Дмитра Бураго, 2008. sayfa: 149-168 (Ukraynaca)
- ^ Altınkaynak, Erdoğan. Mazlum Türk halklarından Urumlar 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Hatiboğlu, Vecihe (1979). Türk Tarihinin başlangıcı 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türkoloji dergisi, C. VIII, Ankara 1979
- ^ Tekin, Feridun (2007). Urum Türkçesi sesbilgisi üzerine 18 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Karadeniz Araştırmaları/ Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, sayı:14, sayfa: 93-100, Yaz 2007
- ^ a b c d Altınkaynak, Erdoğan (2004). Ukrayna'daki Hristiyan Türkler "Urumlar" 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Karadeniz Araştırmaları, S. 1, Bahar/2004, KaraM, 37-54.
- ^ "Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року". 24 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2013.
- ^ a b c d Kasapoğlu Çengel, Hülya (2004). Ukrayna'daki Urum Türkleri ve Folkloru 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Milli Folklor, 2004, Yıl. 16, S. 16, s. 59
- ^ Altınkaynak, Erdoğan (2007). Urumlarda Aile, Gelenekleri ve Kurumsal Yapısı 13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4, sayfa: 98-105, Fall 2007
- ^ Anzerlioğlu, Yonca (2011). “Ortodoks Karamanlı Urum Türkleri”, I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi, 06-09 2011, Sinop.
- ^ Anzerlioğlu, Yonca (2002). “Karamanlılar, Gagauzlar ve Urumlar Arasında Tarihi ve Sosyo-Kültürel Bağlar Var mıdır ?”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri Bölümü, 8-10 Mayıs 2002.
- ^ Urum documentation project at http://urum.lili.uni-bielefeld.de/ 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Peler, Gökçe Yükselen Abdurrazak (2013). Kafkasya’da Türk Lehçelerinin Fonksiyonları 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Karadeniz Araştırmaları, Kış 2013, sayı: 36, sayfa: 163-188
- ^ Altınkaynak, Erdoğan (2003). Ukrayna'dan Hristiyan Türkler: Urumlar ve onların folklor ürünlerinden örnekler[ölü/kırık bağlantı]. Hacı Bektaş Velî Dergisi Sayı No: 27, sayfa: 141-154
- ^ a b c Altınkaynak, Erdoğan (2007). Urum giysileri 12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bal-Tam Türklük Bilgisi 7, Prizren, 242 - 254 (2007)