Teispes
| Teispes | |
|---|---|
| Büyük Kral Arşan Kralı[1] | |
 Behistun Yazıtı'nda Büyük Darius'a göre Teispes'in Ahameniş soyundaki konumu. | |
| Hüküm süresi | MÖ 675–640 |
| Önce gelen | Ahameniş |
| Sonra gelen | I. Kiros |
| Ölüm | MÖ 640 |
| Çocuk(lar)ı | |
| Hanedan | Ahameniş |
| Babası | Ahameniş |
Teïspes (Grekçe Grekçe: Τεΐσπης</link> ; Eski Farsça: 𐎨𐎡𐏁𐎱𐎡𐏁[2]</ref> Cišpiš ; Akadca : 𒅆𒅖𒉿𒅖 Šîšpîš,[3] Elamca : Zi-iš-pi-iš)[4] MÖ 675-640'da Anşan'ı yönetiyordu. Persisli Ahamenişlerin oğlu ve Büyük Kiros'un atalarından biriydi.[4] I. Kiros ve Ariaramnes'in ikisinin de onun oğulları olduğuna dair kanıtlar vardır.[4] I. Kiros, Büyük Kiros'un büyükbabasıdır, Ariaramnes ise Büyük Darius'un büyük büyükbabasıdır.
MÖ 7. yüzyıla ait belgelere göre Teispes, Perslerin Med egemenliğinden kurtulmasından sonra gerçekleştiği tahmin edilen Elam kenti Anşan'ı ele geçirerek küçük krallığını genişletmiştir. Ancak krallığı Yeni Asur İmparatorluğu'nun (MÖ 911-605) bir vasal devletiydi. Yerine ikinci oğlu I. Kiros geçmiştir.[4]
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]İsmin Eski Farsça versiyonu Čišpiš'tir ; Walther Hinz ve Heidemarie Koch bunu *Čaišpiš olarak yorumlarlar, ancak bu yanlış görünmektedir.[4][5] Rüdiger Schmitt bu ismin "muhtemelen İranlı" olduğunu düşünürken [4] Jan Tavernier ise bunun Elam kökenli olabileceğini söyler.[5] Her iki durumda da etimolojisi bilinmemektedir.[4][5] Muhtemelen Hurri fırtına tanrısı Tešup'un ismiyle ya da Kimmer kralı Teušpa'nın ismiyle bir ilgisi yoktur.[4] (Elam) lakaplı 𒍝𒆜𒉿𒆜𒅆𒅀 Zaišpîšiya ile bağlantısı belirsizdir; Hinz bunun ismin sıfat biçimini, *Čaišpišya'yı temsil ettiğine inanırken, Schmitt bunun yerine *Čašpišya okunuşunu tercih eder [5] ve bu iki ismin birbiriyle ilişkili olmadığını söyler.[4]
Vasili Abayev, Čišpiš'in Eski Hintçe sú-śiśvi'nin İran biçimini temsil ettiğini ve "iyi büyüyen" anlamına geldiğini ileri sürmüştür.[5] János Harmatta, "lider" anlamına gelen Soğdca čp'yš ile olası bir ilişki önerdi.[5] Ancak Tavernier, her iki önerinin de ikna edici olmadığını düşünür.[5] Wojciech Skalmowski tarafından öne sürülen bir diğer İran türevi ise ismin Eski Hintçe cit-, "düşünce, zekâ" ve pi-, "kabarmak, taşmak" kelimelerinin birleşiminden oluştuğu şeklindedir.[5]
Elam dilindeki türevlerine gelince, Tavernier iyi bir tanesinin bulunmadığını söyler.[5] "Yenilemek, onarmak" anlamına gelen piš- fiil kökü bazı Elam isimlerinde bulunmaktadır, ancak ilk kısmı açıklamak zordur.[5] Tavernier, bazı bileşiklerde šiš olarak geçen šišnali, "güzel" ile olası bir bağlantı olduğunu ileri sürer; o zaman bir Elam ismi olan *Šišpiš, "güzeli yenilemek" anlamına gelebilir.[5] Ancak bu, Elam dilinde ismin neden Zišpiš olarak yazıldığını açıklamaz, çünkü šišnali yalnızca š ile yazılır.[5]
Persepolis tabletlerinde Čišpiš adında başka bir kişinin adı da geçmektedir.[4] Bu kişi MÖ 503 ve 502'den kalma tabletlerde çeşitli miktarlarda tahıl alan kişi olarak anılıyor ve Elam'da Zila-Umpan adlı bir yer ile ilişkilendirilmektedir.[4]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- Genel
- Akbarzadeh, D.; Yahyanezhad, A. (2006). The Behistun Inscriptions (Old Persian Texts) (Farsça). Khaneye-Farhikhtagan-e Honarhaye Sonati. ISBN 964-8499-05-5.
- Kent, Ronald Grubb (2005). Old Persian: Grammar, Text, Glossary (Farsça). translated into Persian by S. Oryan. Pizhūhishkadah-i Zabān va Gūyish bā hamkārī-i Idārah-i Kull-i Umūr-i Farhangī. ISBN 964-421-045-X.
- Schmitt, Rüdiger (1992). "ČIŠPIŠ". Encyclopaedia Iranica. 5.