Meryem Ana Doğuş Kilisesi

Santa Maria Latin Katolik Kilisesi Meryem Ana Doğuş Kilisesi
Latin Katolik Kilisesi
Ülke	Türkiye
Koordinatlar	41°09′38″K 29°02′31″D
Mezhep	Latin Katolik
Eski ad(lar)	La Nativite De La Vierge Marie Paroisse
Açılış	8 Temmuz 1815 - İlk Ahşap Kilise 8 Ekim 1866 - Kilisenin Yeniden İnşaat Edilerek Büyütülmesi
İthaf	Meryem Ana
İşlev	Aktif
Mimar	Luigi Leone / Gaspare Fossati
Mimarî tarz	Neo-klasik Renaissance Revival
Temel atma	1814 - İlk Ahşap Kilise 1866 - İkinci Taş Kilise
Tamamlanma	1815 - İlk Ahşap Kilise 1866 - İkinci Taş Kilise
Kurucu	Sacré Congrégation - 12 Ekim 1807

Meryem Ana Doğuş Kilisesi veya Santa Maria Latin Katolik Kilisesi (Convento Natività della B.V. Maria di Büyükdere), İstanbul'un Sarıyer ilçesi, Büyükdere semtinde bulunmaktadır. İstanbul Boğazı'nda bulunan tek Latin Katolik Kilisesi'dir.

Tarihi

Meryem Ana Doğuş Kilisesi (Santa Maria Latin Katolik Kilisesi)

1800'lü yıllarda Büyükdere semtinde çoğunlukla Ermeni, Rum ve Levanten aileler yaşamaktaydı. Aynı zamanda Pera ve Galata civarında yaşayan birçok Levantenin yaz aylarını geçirdikleri semtlerden biriyidi. Burada elçiliklerin yazlık konutları yer almaktaydı.  12 ekim 1807 tarihinde Katolik Cemaatleri Birliği, Aziz Antuan Kilisesi rahiplerine Büyükdere’de dinsel işlerle ilgilenecek bir kişinin görevlendirilme işini vermiştir.

Bunun üzerine, 1815 yılında Büyükdere’de ahşap küçük bir kilise inşa edilmiştir. 5 Temmuz 1817 tarihli Mgr. Fonton ‘un yetkisi ile kilisenin hizmet sınırları, Katolik cemaatin yaşamış olduğu Rumelihisarı’ndan Anadolu Hisarı’na, Belgrad Ormanları Bölgesinden, Karadeniz sahil kasabaları ve Kavaklar semtine kadar uzanmıştır.

Daha sonraki yıllarda, 1815 yılında inşa edilen ahşap kilisenin yerine daha sağlam ve yeni bir yapının inşa edilmesi kararlaştırılmıştır.

Başbakanlık Osmanlı arşivlerinde kilisesin inşası için verilen izin 26 Zilkade 1281 tarihini taşımaktadır.  Belgede mevcut kilisenin harap durumda olduğu bildirilerek yerine kâgir yeni bir yapının, dört köşeli olarak,  340 metre genişliğinde olacağı bildirilmektedir. Alınan izin üzerine Büyükdere kilisesinin inşası 1866 yılında tamamlanmıştır.

Yapı, 8 Ekim 1866 yılında takdis edilmiştir.

Kilise Gaspare Fossati'nin vefat etmeden önce bazı belgelerdeki tasarım çalışmaları ile çok büyük benzerlikler göstersede, resmi belgelere göre Mimarı Luigi Leone’dir.

2024 yılında kiliseye IŞİD tarafından üstlenilen ve bir kişinin öldüğü bir silahlı saldırı gerçekleşmiştir.

Mimari tarz

Kilise tek nefli bazilika planlı bir yapıdır. Yaklaşık 40 metre uzunluğunda, 12 metre genişliğinde ve 15 metre yüksekliğindedir. İç mekanda ana nef düz tavan, apsis beşik tonoz ile örtülmüş, yapı yan duvarlarında yer alan yarım daire pencerelerden ışık almaktadır. Ayrıca kilisede org galerisi bulunmaktadır.

Yapının cephesi oldukça sade olarak ele alınmıştır. Daha önceleri tuğla ile kaplı olan cephe 1995 yılında sıvanarak boyanmış ve görünümü değiştirilmiştir. Cephe yalın üç kemer ile hareketlendirilmiştir. Ortada yer alan kemer ana giriş kapısı olup, diğerlerine oranla daha geniş ve yükse olarak ele alınmıştır.

Kapının üzerinde 1866 tarihli bir kitabe bulunmaktadır;

İç mekan

Yapının iç mekanı, Neo-Klasik, Neo-Rönesans olarak düzenlenmiştir. Sade, dengeli ve geometrik bir düzenleme söz konusudur. Klasik mimarlıktan esinlenilen bezemeler, alçı malzeme kullanımı ile yapının iç mekanına yerleştirilmiştir. Kaide üzerine oturan yivli ve kompozit başlıklı alçı işlemelerinin arasında, kemerli düzenlemeler yer almaktadır. Kompozit sütun nizamlarındaki melek figürleri alçı olarak ele alınmıştır.

Tavanda, 1996 yılından önce, Meryem Ana'nın göğe yükselişinin sahnelendiği bir yağlı boya resim bulunmaktaydı. Bu çalışmada, sembolik bir haç tutan İsa dirilmiş, meleklerin uçuştuğu gökyüzünde Azize Meryem’i karşılamaktaydılar. Oldukça anıtsal olarak ele alınmış olan resim Büyükdere Kilisesi’ni diğer yapılardan ayırmaktaydı. İç Mekânı zenginleştiren çalışma, bezeme olmaktan çıkıp mekanla bütünleşerek mimariye katkıda bulunan, mekanı dışa açan bir kompozisyon olarak yer almaktaydı. Resmin sağ alt köşesinde N. Kalmikoff imzası bulunan çalışmada tarih belirtilmemiştir. 18. Yüzyıl rokoko üslubunun dinsel kompozisyonlarını andıran, anıtsal bir çalışma olan eser, konservasyonu yapılmak üzere yetkililere teslim edilmiştir. Günümüzde neo-klasik kaset döşeme tavan süslemesi yer almaktadır.

Yapının üst örtü geçişi, alçı profillerle zenginleştirilmiştir. Yarım daire pencere kemerlerinin üzerinde kullanılan yumurtalı friz motifleri, tavanda da tekrarlanmıştır. Yarım kubbe ile örtülü apsis bölümünde yer alan duvar resmi, kilisenin iç ön bölümümünün dışa açılımını sağlamıştır. Tonoz ise kaset motifleri ile bezenmiştir. Yan duvarlarda sayıları üç olan niş bölümleri,  ortada daha geniş olarak ele alınmışlardır. Kilise iç mekan giriş bölümü olan narteks alanında freskolar ve kilisenin iç mekan duvarlarında ise yağlı boya tablolar bulunmaktadır.

Sanat eserleri

Kilise Fransisken rahipler tarafından, Meryem Ana'ya adanarak kurulmuş olduğundan, "Altar", "Tabernikal" ve kilisenin diğer iç mekan duvarlarında, kutsal kitaptaki hikâyeler ve betimlemelerine göre resmedilmiş birçok "Meryem Sanatı"; Meryem Ana'nın resmin öznesi olduğu, büyük boylarda yağlı boya tablolar yer almaktadır.

Altar’ıda içerisine alan kilise apsisi yarım kubbe altına kurulu yarım küresel bir alandır. Kubbe iç mekân bezemelerinde, kutsal ruhu simgeleyen beyaz bir güvercin yer almaktadır. Güvercin ışığı ile çevresini aydınlatmaktadır.  Kompozisyonun altında, diz çökmüş yedi melek figürünün gözleri ışıktan kamaşmaktadır. Melekler bulutların üzerindedir ve resmedilen sahne gökyüzünde geçmektedir.

Kilise apsisinde Meryem Ana ve Çocuk İsa'yı betimleyen tablo yer almaktadır.

Kilise apsisinin nef başlangıcında, sağ ve sol tarafında olmak üzere iki ayrı heykel yer almaktadır. Meryem Ana ve Aziz Fransua’nın heykelleri; 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa ve İtalya’da sanatçılar tarafından icra edilen heykel örneklerindendir.

Kilisede yer alan yağlı boya tablolar, kutsal kitaplardan betimlemeleri sahnelemektedir. Apsidde, Azize Meryem oturur vaziyettedir ve kucağındaki Çocuk İsa elini yanındaki Aziz Yahya’ya uzatmıştır. İtalyan Rönesans sanatçılarının yapıtlarına yakınlığı ile dikkat çeken bu çalışma P. Pasquale Sarullo tarafından yapılmıştır.

Yan duvarlardan ilki Mısır’a giderken dinlenen Kutsal Aileyi betilemektedir. Konu tabiat içinde geçmektedir. Hurma ağaçları ve  piramitlerinde önünde Azize Meryem, Aziz Yusuf ve Çocuk İsa görülmektedir. Tablonun bir köşesinde Guiseppe Carta di Palermo imzası ile 1867 tarihi yer almaktadır.  Carta, İtalyan Rönesans sanatçılarının dinsel kompozisyonlarını andıran bir çalışma yapmıştır.

Diğer yan duvarda Pieta isimli,  İsa Mesih’in çarmıhtan indirilmesi konu edilmiştir. Aynı çalışmanın en üst bölümünde tanrı tasviri yer almaktadır. Göğsünde kutsal ruhun simgesi olan beyaz güvercin çevresine ışıklar saçmaktadır. Işığın çevresinde melekler uçuşmaktadırlar. İsa, Meryem’in kucağında uzanmıştır. Meryem ellerini açmış yukarıya doğru bakmaktadır. Çevresinde melekler yer almaktadır. Tabloda tarih ve imza bulunmamaktadır.

Diğer tarafta Azize Meryem ve kucağında Çocuk İsa’nın görüldüğü tablo Guiseppe Carta’ya aittir ve 1868 tarihini taşımaktadır. Fransiskenlere ait kilisede Aziz Fransua, İstanbul’un ikinci koruyucu azizi olarak kabul edilen Padovalı Aziz Antuan ile tasvir edilmiştir. 1867 tarihli bu tabloda yine Guiseppe Carta’nın adı yer almaktadır.

Bir diğer yağlı tabloda, kenti veba ve salgın hastalıklardan koruduğuna inanılan Aziz Roch ve köpeği betimlenmiştir.

Kilise’nin Narteks olarak adlandırılan, giriş bölümünün sağ üst duvarında, İsa Mesih'in Ürdün nehrinde Vaftizci Yahya tarafından vaftizini anlatan bir freskosu, sol üst duvarında ise müziğin ve müzisyenlerin koruyucusu Azize Cecilia'nın freskoları görülebilir. Narteksde ayrıca bir vaftizhane ve kilise orgunun yer aldığı üst galeriye çıkış odası yer almaktadır.

Kilise orgu

Rieger Orgelbau marka kilise orgu, ilk olarak 1875 yılında Notre Dame De Sion Fransız Lisesi ve şapeli için getirilmiş ve 1914 tarihinde, Meryem Ana Doğuş Kilisesi'ne taşınmıştır.

Galeri

1898 tarihli bir kilise belgesi

• 
  Apsis - Nef - Altar
• 
  Ceilint Apsis Nef
• 
  Apsis Altar
• 
  Oil Paintings
• 
  Oil Paintings
• 
  Oil Paintings
• 
  Organ Gallery
• 
  Columns & Gravures
• 
  Gravures Road of Cross
• 
  Church Document from 1900
• 
• 
• 

Kaynakça

• Rinaldo Marmara (2006). İstanbul Latin Cemaati ve Kilisesi Bizans İmparatorluğu'ndan Günümüze. Kitap Yayınevi. 
• Rinaldo Marmara. Manastırların Penceresinden İstanbul. Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları. 
• "Azize Meryem Latin Katolik Kilisesi". kulturenvanteri.com. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "Custodia provinciale doriente e di terra santa verso una terza presenza in turchia". ofmconv.net. 29 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• B.A.O. Hariciye İradesi 12369. "Italian architects in an Ottoman context". 
• "dergipark.org". 
• Joseph R. (1077). L’eglise de la nativite de la Vierge Maria a Büyükdere. 1. Presence. ss. 2-3. 
• Belin, a.g.e, s.398.
• "levantineheritage" (PDF). 
• J.C (1994). Dog’ Hall’s Illustrated Dictionary of Symbols in Easterns and Western art. Londra. 
• Cooper (1992). Dog’ An Illustrated Encyclopedia of Tratitional Sumbols. 2. Londra: Thames and Hudson. s. 52.