Libya Geçici Anayasa Deklarasyonu
 |
| Bu kategoride yer alan maddeler Libya hükûmeti ve siyasetinin bir parçasıdır. |
|
|
Anayasal Deklarasyon, Libya İç Savaşı'nda Kaddafi hükûmetinin devrilmesi nedeniyle yürürlüğe giren Libya'nın mevcut en yüksek yasasıdır. Ulusal Geçiş Konseyi tarafından 3 Ağustos 2011 tarihinde son şekli verilmiş olup kalıcı bir anayasa yazılıp referandumda onaylanana kadar yürürlükte kalması amaçlanmaktadır. Belge, Başkan Yardımcısı ve UGK resmi sözcüsü Abdül Hafız Goga tarafından 10 Ağustos'ta düzenlenen bir basın toplantısıyla kamuoyuna duyurulmuştur.[1]
Belge beş bölüm halinde 37 maddeden oluşmaktadır. Madde 1-6, bir devlet olarak Libya'ya ilişkin genel hükümleri belirtmektedir. 7-15. maddeler sivil hakları ve kamu özgürlüklerini belirtmektedir. 17-29. maddeler geçici hükûmetin işleyişini belirlemektedir. 30-32. maddeler bağımsız bir yargıyı garanti altına almaktadır. 33-37. maddeler "kesin hükümler"dir.
Libya Kurucu Meclisi 2014 yılında seçilmiştir.[2] Meclis 2017 Libya anayasa taslağını hazırlamış ve Temmuz 2017'de üçte iki çoğunlukla onaylamıştır.[3]
Devlet olma ve temel haklar beyannamesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Anayasal Beyannamenin 1. Maddesi Libya devletini şu şekilde tanımlamaktadır:[4]
- halkın siyasi otoritenin kaynağı olarak hareket ettiği bir demokrasidir
- Trablus devletin başkentidir
- İslam devlet dinidir
- İslam şeriatı, mevzuatın temel kaynağıdır
- Devlet, gayrimüslim azınlıklara din özgürlüğü hakkı tanır
- Arapça resmi dildir
- Devlet, Libya toplumunun tüm bileşenlerinin dilsel ve kültürel haklarını korur
3. madde Libya bayrağını tanımlamaktadır. 4. madde, çok partili sisteme dayalı demokratik bir devlet kurma amacını beyan eder. 6. madde, hukukun üstünlüğü ilkesinin kabile veya kişisel bağlılıkların önüne geçmesini, din, etnik köken veya sosyal statü gözetmeksizin tüm vatandaşların ayrımcılığa uğramaması ve eşit haklara sahip olması ilkesini ve devletin kadın haklarını destekleyerek kadınların siyasete, ekonomiye ve sosyal alana tam katılımını garanti altına almasını tanımlar.
Geçiş aşaması için hükümler
[değiştir | kaynağı değiştir]Belgenin 30. maddesi kalıcı bir anayasanın hazırlanmasına yönelik bir süreç ortaya koymakta ve her bir bölüm için en geç Aralık 2013'e kadar bir anayasa hazırlanması gerektiği anlamına gelen zaman sınırlamaları getirmektedir. Ancak süreç, Genel Ulusal Kongre seçimlerinin bir ay ertelenmesi gibi çeşitli gecikmelere maruz kaldı ve Kurucu Meclis atama hedefi, Başbakanlık makamı üzerindeki siyasi çekişmeler nedeniyle kaçırıldı.[5][6]
33. madde olarak tekrarlanan 29. madde, Ulusal Geçiş Konseyinin hiçbir üyesinin devlet başkanlığına, yasama konseyi üyeliğine veya bakanlık görevine aday gösteremeyeceği veya kendisinin bu görevleri üstlenemeyeceği hükmünü içermektedir.
Değişiklikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Ekim 2023 itibarıyla Libya geçici Anayasal Beyannamesi'nde 13 değişiklik bulunmaktadır.[7]
Onuncu değişiklik, Kurucu Meclis tarafından 2017 anayasa taslağına ilişkin yapılacak referandum için ülkeyi üç oylama bölgesine (Trablusgarp, Sirenayka ve Fizan) ayırmıştır. Temsilciler Meclisi tarafından 26 Kasım 2018 tarihinde kabul edilmiştir.[8]
On ikinci değişiklik, 2017 anayasa taslağının yerine yeni bir anayasa taslağı hazırlamak üzere Libya'nın üç tarihi bölgesi arasında eşit olarak bölünmüş 24 üyeli bir komite oluşturdu. Değişiklik, 10 Şubat 2022 tarihinde Temsilciler Meclisi tarafından, mevcut 147 üyeden 126'sının değişiklik lehinde oy kullanmasının ardından onaylandı.[7] Ancak Yüksek Danıştay 24 Şubat'ta 60'a karşı 51 oyla değişikliği reddetti.[9]
Mart 2023'te hem Temsilciler Meclisi hem de Yüksek Danıştay, yeni bir hükûmet sistemini ve seçilmiş cumhurbaşkanı ile başbakanın görevlerini tanımlayan otuz dört maddelik on üçüncü değişikliği kabul etti.[10][11]
Diğer anayasal adımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Trablusgarp, Sirenayka ve Fizan'dan 20'şer üyeden oluşan Libya Kurucu Meclisi Şubat 2014'te seçildi.[12][13] Seçim, Yüksek Ulusal Seçim Komisyonu (YUSK) tarafından organize edildi.[2] Temmuz 2017'de meclis, 2017 taslak Libya anayasasına son şeklini verdi.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ NTC Announces Constitutional Declaration 10 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b "HNEC announces results for Constitutional Committee elections". Libya Herald. 29 Mart 2014. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.
- ^ a b "Libya's final draft constitution: A contextual analysis". ConstitutionNet (İngilizce). 7 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.
- ^ "turkishweekly.net". 21 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2011.
- ^ Khan, Umar. "Election delayed three weeks: official". Libya Herald. 9 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2012.
- ^ Grant, George. "National Congress begins debate on selection of Constitution drafters amidst renewed rumblings in the East". Libya Herald. 23 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2012.
- ^ a b Zaptia, Sami (10 Şubat 2022). "HoR approves 12th Constitutional Amendment to create a committee of experts to re-draft the current vexed draft constitution". Libya Herald. 14 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2022.
- ^ Zaptia, Sami (26 Kasım 2018). "HoR passes referendum constitutional amendment and approves PC restructuring". Libya Herald. Erişim tarihi: 23 Şubat 2022.
- ^ Assad, Abdulkader (24 Şubat 2022). "Libyan HCS rejects by majority vote Bashagha's appointment, 12th constitutional amendment". Libya Observer. 24 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2022.
- ^ Emig, Addison (16 Ağustos 2023). "Libya's Elusive Elections: Will 2023 Be the Year for Elections?". Wilson Center. 16 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "High State Council passes 13th amendment – paving way for Libyan elections?". Libya Herald. 2 Mart 2023. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.
- ^ "Election re-runs next Wednesday says Elabbar". Libya Herald. 22 Şubat 2014. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.
- ^ "Constitutional assembly candidates being registered – deadlne extended till end of November". Libya Herald. 22 Ekim 2013. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2024.