Kintshureti
Kintshureti (Gürcüce: კინცხურეთი; okunuşu: “kintsh'ureti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alan köyün adı 1925'te Dereiçi olarak değiştirilmiştir.
Daha sonra Karşıköy’ün bir mahallesine dönüştürülmüş olan Dereiçi ile bu köyün bir başka mahallesi Zedubani (eski Yüksekköy) birleştirilerek 2017 yılında Zedoban köyü kurulmuştur.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Heba Vadisi'nde yer alan Kintshureti, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. Gürcüce bir yer adı olan Kintshureti (კინცხურეთი), bazı Gürcüce kaynaklarda Kintsureti (კინწურეთი) olarak geçer.[2] Bu yer adı Türkçeye Kinshuret (كینسخورەت) olarak girmiştir.[3] Rus idaresi ise 1886 tarihli nüfus sayımında köyü Kintshureti (Кинцхурети) adıyla kaydetmiştir.[4]
Kintshureti, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Klarceti, Gürcü Krallığı'nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi.[5] Köy Osmanlı idaresinde Çıldır Eyaleti içinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlı idaresinin vergi belirleme ve askere alma amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında "Ginshuret / Kinshuret" adıyla kaydedilmiş olan Kintshureti, Berta ve Sinkoti nahiyelerini kapsayan Livane sancağının bir köyüydü. Bu tarihte köyde 33 hanede 100 erkek yaşıyordu. Köyün toplam nüfusunu tespit etmek için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Kintshureti köyünün toplam nüfusunun 200 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyün nüfusunun tamamı "Müslim" olarak kaydedilmiştir.[6] Bu Müslüman nüfusun Gürcülerden oluştuğu 1886 ve 1922 yılındaki nüfus tespitlerinden anlaşılmaktadır.
Kintshureti, uzun süre Osmanlı hakimiyetinde kaldıktan sonra, 93 Harbi'nin ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında köyde 90 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu sırada Kintshureti, Artvin sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) kazasına bağlıydı. Bu kazada Şubani nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) beş köyünden biriydi. Nüfus açısından bu nahiyenin ikinci küçük köyüydü. Şubani nahiyesi, Kintsureti köyü dışında, Zedubani, Şubani, Klaskuri ve Çinkuri köylerini kapsıyordu.[4]
Kintshureti, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Kintshureti köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[7]
Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde Kintsureti’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 6 hanede 23 Müslüman Gürcü yaşıyordu. Bu sırada Borçka kazasının Maradit nahiyesine bağlıydı.[8] 1886 yılıyla kıyaslandığında nüfusun iyice azlamış olduğu görülmektedir. Nitekim Rus idaresi sırasında, 1893 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, köydeki nüfusun büyük kısmının Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır.[9][10] Kintshureti veya Kinshuret Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Dereiçi olarak değiştirildi. Artvin vilayetinde 1926 yılındaki nüfus sayımında köyün nüfusu 15 hanede yaşayan 77 kişiden oluşuyordu.[11]
Kintshureti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Dereiçi" (درەایچی) ve 1933 tarihli köy listesinde de Kinshuret adıyla kaydedilmiştir. Kintshureti 1933 yılında Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlıydı.[12][13] Dereiçi'nin 1935 genel nüfus sayımı sonuçlarında bir köy olarak geçmemsi, 1933-1935 arasında Karşıköy'e bir mahalle olarak bağlandığını göstermektedir.[14] Nitekim uzun zaman sonra, 2018 yılında, Kintsureti (Dereiçi) ve Zedubani (eski Yüksekköy) mahallelerin birleştirilmesiyle yeni bir köy olarak Zedoban kurulmuştur. 2018 yılında köyün nüfusu, 76’sı erkek, 85’i kadın olmak üzere 161 kişiden oluşuyordu.[15]
Kintsureti’nin sınırları içinde günümüze yıkık halde ulaşmış Kintshureti Kilisesi dışında, cami mahallesinde daha bulunuyordu. Gürcü mimarisi üzerine araştırmalarıyla tanından Fahriye Bayram ve Turgay Yazar tarafından 2009 yılında ayrıca Orta Mahalle'nin Keçiketi mevkiinde duvar kalıntıları tespit edilmiş, ancak söz konusu yapının işlevi belirlenememiştir.[16][17][18]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 161 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 119". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ a b ""Gonio kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
- ^ "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce), 2002, s. 66-67". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ "Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 15, 141-144". 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 149" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Nisan 2022.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912, s. 136" (PDF). 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 455". 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 107" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
- ^ "Yılı Borçka İlçe Nüfusu" – T.C. Borçka Kaymakamlığı." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 156, ISBN 9789941478178.
- ^ Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Arahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011, 1. Cilt, s. 2. 15 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN: 10177663
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 161-162 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9