Zedoban

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Zedoban
Köy
Harita
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin üzerinde Zedoban
Zedoban
Zedoban
Zedoban'ın Artvin'deki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArtvin
İlçeBorçka
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
Nüfus
 (2020)
 • Toplam113
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0466
İl plaka kodu08
Posta kodu08490

Zedoban, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Karşıköy’e bağlı Dereiçi (Kintsureti) ve Yükseköy (Zedubani) mahallelerinin birleştirilmesi sonucunda 2017'de kurulmuştur.[2]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Köyün bilinen eski adı Zedubani’dir. Bu ad Gürcüce Zeda-ubani’den (ზედა-უბანი) değişime uğramıştır ve “yukarı mahalle, yukarı köy” anlamına gelir. Bu yerleşimin adı Türkçeye Ziduban / Zeduban (زەدوبان) olarak girmiştir.[3][4] Gürcistan’da bugün de Zedubani (ზედუბანი) adını taşıyan yerleşim yerleri vardır.

Zedoban köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Nitekim bu bölgeyi ve köyü Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Yerleşimin Gürcüce bir ad taşıyor olması da buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.

Zedoban köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Çıldır Eyaleti'ne bağlı Livane sancağının köylerinden biriydi. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte köye 41 hanede 134 erkek tespit edilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplamının yaklaşık 268 kişiden oluştuğu söylenebilir. Bu nüfus sayımında Kintshureti ayrı bir köy olarak kaydedilmiştir. Kintshureti'de ise, 33 hanede 100 erkek yaşıyordu. Bu yerleşimin toplan nüfusunun ise yaklaşık 200 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bugünkü Zedoban köyünü oluşturan bu iki yerleşimin toplan nüfus ise, 468 kişiyi bulmaktadır.[5]

Zedoban köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin Zedubani (Зедубани) adıyla kaydettiği köy, Batum sancağının Gonio kazasına bağlı Şuban nahiyesinin beş köyünden biriydi. 1886 tarihli nüfus tespitinde köyde, 76'sı erkek ve 73'ü kadın olmak üzere, 33 hanede 149 kişi yaşıyordu. Kintshureti de bu nahiyenin köylerinden biriydi ve bu yerleşimde, 49'u erkek ve 42'si kadın olmak üzere 18 hanede 90 kişiden bulunuyordu. İki yerleşimin toplam nüfusu ise, 239 kişiden meydana geliyordu. Zedubani ve Kintshureti köylerinin nüfusu, Müslüman Gürcü anlamında "Acar" olarak kaydedilmiştir.[6]

Zedoban köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Zedoban köyünü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[7][8]

Zedoban köyü, Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde Borçka kazasının Maradit nahiyesine bağlıydı. "Zeduban" adıyla kaydedilmiş olan köyde, 20'si kadın ve 33'i erkek olmak üzere, 13 hanede 53 kişi yaşıyordu. Aynı idari konuma sahip Kintshureti'de ise 6 hanede 23 kişi kaydedilmiştir. İki köyün nüfusu bu tarihte de Müslüman Gürcü olarak kaydedilmiştir.[9] Zedoban veya Zeduban Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yüksekköy olarak değiştirilmiştir. Kintshureti köyüne ise Dereiçi adı verilmiştir.[10] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Yükseköy ve Dereiçi aynı idari konuma sahipti.[11] Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Yüksekköy Zedoban adıyla Çoruh vilayetinin Borçka kazasında yer alan Yüksekköy, kısa bir süre sonra bir mahalle olarak Karşıköy'e bağlanmıştır.[12]

Zedoban, 2017 yılında İl Genel Meclisi tarafından alınan kararla, Dereiçi (Kintsureti) mahallesinin de eklenmesiyle yeniden köy haline getirilmiştir.[2]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Zedoban köyü, Borçka kasabasının kuzeydoğusunda, Çoruh Nehri kıyısında, Heba vadisinde yer alır. Borçka kasabasından köye, Borçka-Muratlı (Maradit) yolu üzerinden ulaşılır. Engebeli bir arazide yer alan Zedoban, Çoruh Nehri’nde kayıkçılığın yapıldığı eski zamanlarda, Heba vadisinin diğer köyleri gibi, nehrin kıyısındaki ortak iskeleden yararlanıyordu. İskelenin bulunduğu, halk arasında “Düz” olarak bilinen yer sonradan baraj suları altında kalmıştır. Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında, Heba vadisi köylerinin birbirine yarım ve bir saat uzaklıkta bulunduğunu, iskelenin bulunduğu yerin nemli havasına karşın, yüksekteki köylerin havadar olduğunu, köylerde geçim kaynağını tarımın (mısır, fasulye, tütün) teşkil ettiğini yazmıştır.[13]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir Gürcü yerleşimi olan Zedoban’da geç Orta Çağa kadar Hristiyan Gürcüler yaşıyordu. 16. yüzyılın ikinci yarısında Tao-Klarceti bölgesini Osmanlıların ele geçirmesinden sonra halk zaman içinde din değiştirip Müslüman olmuştur. 19. yüzyılın son çeyreğinde, Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Zedoban’da 33 hanede 149 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[14][15] Rus idaresi sırasında, 1893 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Zedoban’ın nüfusunu 12 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından köyden 25 hanenin göç ettiğini yazmıştır.[16][17] Bu tespit savaştan önce köyün daha büyük bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir.

Zedoban'da 1922 tarihli nüfus cetveline göre 13 hanede 53 Müslüman Gürcü yaşıyordu.[18] 1925 yılında adı Yüksekköy olarak değiştirilen köyün nüfusu 14 hanede yaşayan 73 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 41’i erkek, 32’si kadındı. Hane başına ortalama 5,2 kişinin düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Muvahhid Zeki, düğün masraflarının yüksek olması nedeniyle evliliklerin az olduğunu ve nüfus artışının da düşük seyrettiğini belirtmiştir.[19] Gerçekten de 1893 yılında 12 hane barındıran köyde hane sayısında çok az bir artış gerçekleşmiş, sadece iki hane eklenmiştir. Bu durum son dönemde bölgede meydana gelen savaşlar ve ekonomik zorluklarla ilişkili olabilir.

Dereiçi (Kintsureti) ve Zedubani (eski Yüksekköy köyü) mahallelerin birleştirilmesiyle 2018’de kurulan yeni Zedoban köyünün bu tarihteki nüfusu 161 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 76’sı erke, 85’i kadındı.[20]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2020 113[1]
2019 103[1]
2018 161[1]
1926 73[21]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d "Artvin Borçka Zedoban Köy Nüfusu". Nufusune.com. 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  2. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  3. ^ "Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 15". 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023. 
  4. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 119.
  5. ^ "Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 15, 141-144, 157-16". 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023. 
  6. ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1257-1261". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023. 
  7. ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023. 
  8. ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023. 
  9. ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023. 
  10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010, s. 144, ISBN 9789944197526.
  11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
  12. ^ 1 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20200701213620/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/2691 arşivlendi. Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 802.]
  13. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 181, ISBN 9789944197526.
  14. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ethno-kavkaz.narod.ru isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  15. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 53, ISBN 9789941485244.
  16. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Büyük Göçü 1912 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  17. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Gürcistan'daki Köyleri 1913 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  18. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 275, ISBN 9786055708856.
  19. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, 181, ISBN 9789944197526.
  20. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; borcka.gov.tr isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  21. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zedoban&oldid=32456207" sayfasından alınmıştır