Kartalpınar, Ardahan
| Kartalpınar | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Kartalpınar Kartalpınar'ın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1825 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 240 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Kartalpınar, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Kartalpınar köyünün eski adı "Fahrel" olarak bilinmektedir. Nitekim 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde Fahrel / Fahril (فحریل) olarak da geçer. Ancak bu defteri yayımlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia, özgün kayıtta Osmanlıca ilk harfi "kaf" (ق) veya "fe" (ف) okumaktan kaynaklanan duruma dikkat çekmiş, bu yer adının Gürcüce "Kvakrili" olabileceğini belirtmiştir.[3] "Kvakrili" (ქვაყრილი) Gürcücede taş yığını anlamına gelir. Fahrel'in Gürcü dilinde bulunan "Kvahvreli" (ქვახვრელი) yer adının yanlış yazılması sonucunda ortaya çıkmış olması ihtimali de bulunmaktadır. Bu kelime ise "delikli taş" anlamına gelir.[4][5] Nitekim 1595 tarihinde kaydedilmiş vergi yükümlüsü erkek adlarına bakınca, bu köyün bir Gürcü yerleşimi olduğu anlaşılmaktadır.[6]
Fahrel veya Kvahvreli, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Artaani'de yer alıyordu. Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre köy, Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Köyün nüfusu, Osmanlı Devleti'ne ispenç vergisi veren 41 Hristiyan haneden oluşuyordu. Hane reisi erkeklerin çoğu Gürcü adları taşıyordu. Fahrel'de buğday, arpa, çavdar ve yonca tarımı ile aracılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Köyde üç adet değirmen bulunuyordu.[7]
Türkçede Ardahan olarak bilinen Artaani bölgesi ve Fahrel köyü, 93 Harbi'nin ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması'yla Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresince "Fahrel" (Фахрел) olarak kaydedilmiş olan köy, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlıydı. Rus idaresinde köyde Rumlar yaşıyordu ve 1886 yılında köyün nüfusu 280 kişiden oluşuyordu.[8] Bu nüfusu 1896 yılında 270 kişi, 1906 yılında 380 kişi olarak tespit edilmiştir.[9]
Fahrel köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre fiilen Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca köy Türkiye'ye bırakıldı.[10]
Fahrel köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Fahrel / Fahril (فخریل) adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[11] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 505 kişiden oluşuyordu.[12] Fahrel Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Kartalpınar olarak değiştirilmiştir.[13] 1965 genel nüfus sayımında Kartalpınar köyünün nüfusu 873 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 173 kişi okuma yazma biliyordu.[14]
Kartalpınar köyünde Gürcülerden kalma bir kilise ve bir kule kalıntıları tespit edilmiştir. Gürcü kilisesinin olduğu yerde köyün camisi inşa edilmiştir. Bu kiliseye ait ik taş ise, bir taş duvarda kullanılmıştır. Bu kalıntıların dışında köyde Rum, Ermeni ve Osmanlı yapı kalıntıları vardır. Osmanlı döneminden kalma tuğladan hamam yıkılmış, duvarları kalmıştır. Köyün merkezindeki mezarlıkta ise Yunanca yazılı Rum mezarları bulunmaktadır. Ayrıca köyde bir duvarda Ermenice yazılı bir taş tespit edilmiştir. Ayrıca köyün 4,7 km kuzeybatısında, köylülerin "Evgenik" olarak adlandırdığı yerde büyük ölçüde yıkılmış bir kilise bulunmaktadır. Bu yapının 10. yüzyılın ilk yarısında, Gürcü Krallığı döneminde inşa edildiği tahmin edilmektedir.[15]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 7 km uzaklıktadır.[16]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 240[2] |
| 2021 | 247[2] |
| 2020 | 254[2] |
| 2019 | 257[2] |
| 2018 | 272[2] |
| 2017 | 272[2] |
| 2016 | 280[2] |
| 2015 | 273[2] |
| 2014 | 277[2] |
| 2013 | 292[2] |
| 2012 | 289[2] |
| 2011 | 287[2] |
| 2010 | 308[2] |
| 2009 | 319[2] |
| 2008 | 342[2] |
| 2007 | 292[2] |
| 2000 | 403[16] |
| 1990 | 546[16] |
| 1985 | 646[16] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Kartalpinar, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Kartalpınar Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 508". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ "ქვა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 14 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "ხვრელი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 14 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1958), s. 411". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1958), s. 411; III. cilt (1958) s. 508". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 113, ISBN 9786052100271.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 348.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 330". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 90, 92. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b c d "Kartalpınar Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.