II. Erdevân
| II. Erdevân Partça: 𐭍𐭐𐭕𐭓 | |
|---|---|
| Kralların kralı | |
 II. Erdevân'ın sikkesi; Seleukia'da basılmıştır, 27 AD | |
| Medya Atropatena Kralı | |
| Hüküm süresi | ???-12 AD |
| Önce gelen | II. Artavazd |
| Sonra gelen | II. Vonones |
| Part Kralı | |
| Hüküm süresi | 12-38/41 AD[note 1] |
| Önce gelen | I. Vonones (önce gelen) III. Tiridatis (rakip kral) |
| Sonra gelen | I. Vardanes |
| Doğum | 30-25 MÖ Dahistan |
| Ölüm | 38/41 |
| Çocuk(lar)ı | I. Arsakes Orodes I. Vardanes Erdevân II. Gotarzes (evlat edilmiş) |
| Hanedan | Arşaklılar |
| Babası | isimsiz Dahae prensi |
| Annesi | IV. Fraates'in kızı |
| Dini | Zerdüştçülük |
II. Erdevân (ayrıca II. Artabanos veya II. Ardawan olarak da yazılır; Partça: 𐭍𐭐𐭕𐭓 Ardawān), eski bilim adamlarında yanlışlıkla III. Erdevân olarak bilinen,[1] bir yıllık arayla MS 12'den 38/41'e kadar Part İmparatorluğu'nun Krallarının Kralıdır. I. Vonones'in (h. 8-12) yeğeni ve halefiydi. Babası Dahae prensi, annesi ise Part Kralı Krallar IV. Fraates'in (h. 37-2 MÖ) kızıdır.
Erdevân, Part tacına yükselmeden önce, daha sonra Roma'nın desteklediği Part kralı I. Vonones'e karşı saldırıları için üs görevi görecek olan Medya Atropatena'nın kralı olarak hüküm sürmüştü. Erdevân sonunda Ermenistan'a kaçıp oranın kralı olan I. Vonones'i yendi. Erdevân'ın I. Vonones'in yerine oğlunu getirme çabaları Romalılar tarafından engellendi ve sonunda Partlarla III. Artaşes'i Ermenistan'ın yeni kralı olarak atamak ve I. Vonones'e verdikleri destekten vazgeçmek için bir anlaşmaya vardılar.
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Latince: Artabanus Yunanca Artábanos kelimesinin Latince şeklidir ( Grekçe: Ἁρτάβανος), kendisi Eski Farsça *Arta-bānu'dan ("Arta'nın ihtişamı").[2] Part ve Orta Farsça varyantı Ardawān'du ( Partça: 𐭍𐭐𐭕𐭓 ).[1][2]
Medya Atropatene'nin geçmişi ve krallığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Erdevân, Arşak kraliyet ailesinin yönetici kolundan değildi; babası bir Dahae prensiydi ve büyük olasılıkla eski Part hükümdarı II. Mitridates'in (h. 124-88 MÖ) soyundan geliyordu,[3][4] annesi ise görevdeki Part Kralı Krallar IV. Fraates'in (h. 37-2 MÖ) kızıdır.[4] MÖ 30-25 yılları arasında doğan Erdevân, Orta Asya'daki Dahae'ler arasında büyüdü.[5] Yetişkinliğe ulaştığında, IV. Fraates'in hükümdarlığının sonlarında veya onun oğlu ve halefi V. Fraates'in (h. 4 BC- ) hükümdarlığı sırasında Medya Atropatena'nın hükümdarı oldu.[5] Erdevân'un Medya Atropatena krallığına yükselişinin ardındaki sebep belirsizdir.[5] Krallık, Erdevân'ın Part kralı I. Vonones'e (h. 8-12-h. 8-12) karşı taht için savaştığında karargahı olmuştur.[5] Aslen Roma'da ikamet eden I. Vonones, Karin ve Suren klanlarının liderliğindeki bir grup tarafından Part tahtına oturtulmuştu.[6][7] Onun yönetimi Romalılar tarafından desteklenmiştir.[1] Ancak Part soyluları, Roma'da kaldığı süre boyunca Romalılaşan I. Vonones tarafından hızla yabancılaştırıldı.[7][1] Bu, Erdevân'ın yıllarca süren savaşlardan sonra, Ermenistan'a kaçan ve oranın kralı olan I. Vonones'i nihayet yenme şansını artırdı.[7]
Hükümdarlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Artık Part İmparatorluğu'nun hükümdarı olan Erdevân, I. Vonones'i Ermeni tahtından indirip yerine kendi oğlunu atamaya çalıştı.[7] Bu girişime, bunun kendi çıkarlarına tehlike teşkil ettiğini düşünen Romalılar hemen karşı çıktı.[7] Sonuç olarak, Roma imparatoru Tiberius (h. 14-37) bunun olmasını önlemek için üvey oğlu Germanicus'u gönderdi.[7] Ancak Romalı general Partlardan hiçbir direnişle karşılaşmadı. Bunun yerine Germanicus, Erdevân ile III. Artaşes'i Ermenistan'ın yeni kralı olarak atamak ve I. Vonones'e olan desteğinden vazgeçmek için bir anlaşmaya vardı.[7][8] Böylece Romalılar Erdevân'ı meşru Part hükümdarı olarak kabul ettiler.[8] Erdevân ve Germanicus, iki imparatorluk arasındaki dostluk ilişkisini pekiştirmek amacıyla MS 18 yılında Fırat Nehri'ndeki bir adada buluştu.[7]
Romalılar I. Vonones'i Kilikya'ya taşıdılar ve ertesi yıl kaçmaya çalıştıktan sonra burada öldürüldü.[1] Onun ölümü ve Erdevân'ın artık tartışmasız hakimiyeti, Part soylularını böldü, çünkü hepsi Arsakes ailesinin yeni bir kolunun imparatorluğu ele geçirmesini desteklemiyordu.[3] MS 19/20'de Sistan, Drangiana ve Arachosia'nın Gondophares adlı Part satrapı Erdevân'tan bağımsızlığını ilan etti ve Hint-Part Krallığı'nı kurdu.[10][3] Yeni bulduğu bağımsızlığını göstererek "Kralların Büyük Kralı" ve "Autokrator" unvanlarını aldı. [3] Yine de Erdevân ve Gondophares büyük olasılıkla Hint-Partların Arsakeslerin işlerine karışmayacağı konusunda bir anlaşmaya vardılar.[10]
Erdevân sonraki yıllarını otoritesini artırarak geçirdi.[1] Kuzeydoğuda ise Harezm'de yeni bir hanedan kurulması yönündeki çabalarını kazanarak ülke tarihinde yeni bir dönem başlatmıştır.[11] Erdevân büyük ihtimalle yüzyıllardır Part egemenliğinin bir parçası olan Batı Baktriya'da da faaliyet gösteriyordu.[10]
MS 35'te Erdevân yeniden Ermenistan'ı fethetmeye ve oğlu I. Arşak'ı Ermenistan'ın kralı yapmaya çalıştı. Roma ile bir savaş kaçınılmaz görünüyordu. Part kodamanları arasında II. Erdevân'a düşman olan grup, IV. Fraates'in soyundan gelen bir kral için Tiberius'a başvurdu. Tiberius, IV. Fraates'in torunu III. Tiridatis'i gönderdi ve Yaşlı Lucius Vitellius'a (Roma imparatoru Vitellius'un babası) Doğu'daki Roma otoritesini yeniden kurmasını emretti. Çok hünerli askeri ve diplomatik operasyonlarla Vitellius tamamen başarılı oldu. II. Erdevân, takipçileri tarafından terk edildi ve Doğu'ya kaçtı.
Kral ilan edilen III. Tiridatis, Part tahtının kontrolünü elinde tutamadı çünkü tebaasına Romalıların bir tebaası gibi göründü. Bu arada II. Erdevân, Hyrkania'dan güçlü bir İskit (Dahae) yardımcı ordusuyla döndü ve Partlar tarafından bir kez daha kabul edildi. III. Tiridatis, Seleukia'dan ayrıldı ve Suriye'ye kaçtı. II. Erdevân, Roma'yla savaşacak kadar güçlü değildi. Bu nedenle MS 37'de Vitellius ile Ermenistan'a yönelik tüm iddialarından vazgeçtiği bir anlaşma imzaladı. Kısa bir süre sonra II. Erdevân yeniden tahttan indirildi ve Cinnamus kral ilan edildi. II. Erdevân, tebaası Kral İzates bar Monobaz'a sığındı. İzates, görüşmelerle ve tam bir af vaadiyle Partları II. Erdevân'ı bir kez daha tahta çıkarmaya ikna etti. Kısa bir süre sonra II. Erdevân öldü ve yerine, saltanatı babasınınkinden daha çalkantılı olan oğlu I. Vardanes geçti.
II. Erdevân'in dört oğlu vardı: I. Arsakes, Orodes, I. Vardanes, Erdevân ve II. Gotarzes evlatlık bir oğlu.
Sâbiîler
[değiştir | kaynağı değiştir]Sâbiîler, hükümdarlığı sırasında Kudüs'teki zulümden kaçmalarına ve Medya'ya yerleşmelerine yardım eden, büyük ihtimalle II. Erdevân olan Erdevân (Sâbiîce: Ardban) adında bir krala itibar ederler. Bir Sâbiî metni olan Haran Gawaita kitabında kendisinden bahsedilmektedir.[12]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Briefly interrupted in 35.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e f Schippmann 1986, ss. 647-650.
- ^ a b Dandamayev 1986, ss. 646-647.
- ^ a b c d Olbrycht 2016, s. 24.
- ^ a b Olbrycht 2014, ss. 94-96.
- ^ a b c d Olbrycht 2014, s. 96.
- ^ Olbrycht 2012, ss. 215-216.
- ^ a b c d e f g h Dąbrowa 2012, s. 174.
- ^ a b Olbrycht 2012, s. 215.
- ^ Epigraphy of Later Parthia, «Voprosy Epigrafiki: Sbornik statei», 7, 2013, pp. 276-284
- ^ a b c Olbrycht 2012, s. 216.
- ^ Olbrycht 2015, s. 341.
- ^ Buckley, Jorunn Jacobsen (2010). Turning the Tables on Jesus: The Mandaean View. In Horsley, Richard (March 2010). Christian Origins. Fortress Press. ISBN 9781451416640. 26 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024.(pp94-11). Minneapolis: Fortress Press
- Genel
- Chaumont, M. L. (1986). "Armenia and Iran ii. The pre-Islamic period". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 4. ss. 418-438.
- Chaumont, M. L.; Schippmann, K. (1988). "Balāš". Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 6. ss. 574-580.
- Curtis, Vesta Sarkhosh (2007). "Religious iconography on ancient Iranian coins"
. Journal of Late Antiquity. Londra. ss. 413-434. - Dąbrowa, Edward (2007). "The Parthian Kingship". ss. 123-134.
- Dąbrowa, Edward (2012). "The Arsacid Empire". Daryaee, Touraj (Ed.). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. ss. 1-432. ISBN 978-0-19-987575-7. 1 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2019.
- Dandamayev, M. A. (1986). "Artabanus (Old Persian proper name)". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 6. ss. 646-647.
- de Crespigny, Rafe (2007), A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23-220 AD), Leiden: Koninklijke Brill, ISBN 978-90-04-15605-0.
- Gregoratti, Leonardo (2017). "The Arsacid Empire". Daryaee, Touraj (Ed.). King of the Seven Climes: A History of the Ancient Iranian World (3000 BCE - 651 CE). UCI Jordan Center for Persian Studies. ss. 1-236. ISBN 9780692864401.
- Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1610693912. (2 volumes)
- Morton, William S.; Lewis, Charlton M. (2005), China: Its History and Culture, New York: McGraw-Hill, ISBN 978-0-07-141279-7.
- Olbrycht, Marek Jan (1997). "Parthian King's tiara - Numismatic evidence and some aspects of Arsacid political ideology". Notae Numismaticae. Cilt 2. ss. 27-61.
- Olbrycht, Marek Jan (2012). "The Political-Military Strategy of Artabanos/Ardawān II in AD 34-371". Anabasis: Studia Classica et Orientalia. Cilt 3. ss. 215-237.
- Olbrycht, Marek Jan (2014). "The Genealogy of Artabanos II (AD 8/9-39/40), King of Parthia". Miscellanea Anthropologica et Sociologica. 15 (3). ss. 92-97. doi:10.5604/20842937.1134333.
- Olbrycht, Marek Jan (2015). "Arsacid Iran and the nomads of Central Asia - Ways of cultural transfer". Complexity of Interaction Along the Eurasian Steppe Zone in the First Millenium Ce, Edited by Jan Bemmann, Michael Schmauder (Bonn Contributions to Asian Archaeology, Volume 7) Bonn 2015 [Vor- und Fruhgeschichtliche Archäologie, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn]. ss. 333-390.
- Olbrycht, Marek Jan (2016). "Dynastic Connections in the Arsacid Empire and the Origins of the House of Sāsān". Curtis, Vesta Sarkhosh; Pendleton, Elizabeth J.; Alram, Michael; Daryaee, Touraj (Ed.). The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion. Oxbow Books. ISBN 9781785702082.
- Rapp, Stephen H. (2014). The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1472425522.
- Rose, Jenny (2004). "Investiture". Encyclopaedia Iranica, Vol. XIII, Fasc. 2. ss. 180-188.
- Rezakhani, Khodadad (2013). "Arsacid, Elymaean, and Persid Coinage". Potts, Daniel T. (Ed.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. ISBN 978-0199733309.
- Schippmann, K. (1986). "Artabanus (Arsacid kings)". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 6. ss. 647-650.
- Schippmann, K. (1987). "Azerbaijan iii. Pre-Islamic History". Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 2. ss. 221-224.
- Sellwood, D. (1983). "Adiabene". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 5. ss. 456-459.
- Watson, William (1983). "Iran and China". Yarshater, Ehsan (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 537-558. ISBN 0-521-20092-X..
- Wang, Tao (2007), "Parthia in China: a Re-examination of the Historical Records", Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (Ed.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, ss. 87-104, ISBN 978-1-84511-406-0.
- Wood, Frances (2002), The Silk Road: Two Thousand Years in the Heart of Asia, Berkeley and Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-24340-8.
- Yü, Ying-shih (1986), "Han Foreign Relations", Twitchett, Denis and Michael Loewe (Ed.), Cambridge History of China: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. - A.D. 220, 1, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 377-462, ISBN 978-0-521-24327-8
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gregoratti, Leonardo (2015). "A Tale of Two Great Kings: Artabanus and Vologaeses". Krasnowolska, A. (Ed.). Studies on the Iranian World: Before Islam: Medieval and Modern, Vol. 1. Kraków: Jagiellonian University Press. ss. 203-210.
