İçeriğe atla

II. Dünya Savaşı'nda Azerbaycan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bileceri istasyonuna giden yolda cepheye gönderilen tabur

Azerbaycan, resmi olarak tam adıyla - Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 22 Haziran 1941'de Almanya'nın savaş ilanından sonra Sovyetler Birliği ile birlikte II.Dünya Savaşı'na girdi. Azerbaycan'ın petrol sahaları, SSCB'nin Kafkasya petrolüne aşırı bağımlılığı nedeniyle Almanları cezbediyordu - bu, Kafkasya Savaşı sırasında Bakü'deki petrol yataklarını ele geçirmeye çalışan Alman seferlerine zemin hazırladı. Azerbaycan'ın petrolü Sovyet zaferi açısından etkili bir şekilde belirleyiciydi. Azerbaycan vatandaşı 600.000'den fazla kişi, II. Dünya Savaşı sırasında 1941'den 1945'e kadar İşçi ve Köylü Kızıl Ordusu tarafından askere alındı.

Savaş öncesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pike Operasyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Pike Operasyonu

Pike Operasyonu, büyük bir Alman petrol kaynağını ortadan kaldırmak için Azerbaycan SSR şehri Bakü'yü bombalamak için İngiltere ve Fransa tarafından geliştirilen bir plandı. Daha yaygın olarak Molotov-Ribbentrop Paktı olarak bilinen Alman-Sovyet saldırmazlık paktındaki anlaşmalardan biri 900.000 ton Sovyet petrolünün Almanlara zaman geçtikçe artan seviyelerde teslim edilmesine dayanıyordu.[1] Sovyetlerin Almanlara petrol arzı, Müttefiklerin Sovyetler Birliği'ni propaganda konusunda Almanya'nın müttefiki olarak göstermelerine yol açtı.[2] Mekanize Alman ordusu, devamlılıklarını sağlamak için yüksek miktarlarda fosil yakıta ihtiyaç duyuyordu ve Sovyet, özellikle de Azeri petrolü olmadan bunu başaramayacaklardı. Müttefikler, Alman ordusunu kaynaklardan yoksun bırakarak Fransa'ya giden Blitzkrieg eksenini durdurmayı umdular. Bakü, Sovyetler Birliği'ne petrolünün %80'ini sağlamaktaydı: bombalama Kızıl Ordu'yu ciddi şekilde zayıflatacak, hatta muhtemelen Nazilerin Rusya'yı işgali sırasında Almanlara boyun eğmeye zorlayacaktı.

Pike Operasyonu, Almanların Fransa'yı hızlı bir şekilde işgal etmesi ve bir Alman-Sovyet ittifakı tehdidi nedeniyle iptal edildi.[3]

Askeri harekatlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kafkasya Savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Alman saldırısı: Haziran-Kasım 1942

Alman işgali sırasında, Bakü ve Kuzey Kafkasya, SSCB'nin tamamı için ana petrol kaynaklarıydı.[4] Sovyetler Birliği, Ukrayna'nın düşüşünün ardından tahılları için büyük ölçüde Kafkasya bölgesine bel bağladı. Bölge ayrıca tungsten ve molibden cevheri gibi büyük stratejik hammadde kaynaklarına sahipti. Kafkasya'nın kaybı SSCB için yıkıcı olacaktı: sadece Kızıl Ordu'yu destekleyen önemli miktarda petrol üretimini kaybetmekle kalmayacaklar, aynı zamanda değerli bir değerli metal kaynağını ve giderek daha hayati bir önem arz eden tahıl mahsulünü de kaybedeceklerdi. Bu nedenlerin tümü, Hitler'in neden Kafkasya'yı bir dizi harekât sonucunda ele geçirmek niyetinde olduğunu açıklamaktadır.[5] Azerbaycan petrolünü alma emri verilen Alman orduları "A" harfi ile işaretlendi.

Kafkasya bölgesindeki Alman ordularına Güney Cephesi'ni, Don Nehri çevresindeki bölgeyi kuşatarak yok etmeleri ve Rostov-na-Donu şehrini ele geçirmeleri emredildi. Rostov-na-Donu'nun ele geçirilmesinin ardından Kuzey Kafkasya teorik olarak Alman işgaline açık olacaktı. Almanlar, Güney'den bir orduyla Büyük Kafkasya'yı geçip Novorossiysk ve Tuapse gibi önemli şehirleri ele geçirmeyi ve Doğu'dan başka bir grupla birlikte Grozni ve Bakü'nün petrol zengini bölgelerini aynı anda ele geçirmeyi amaçladı. Almanlar ayrıca, bir baypas manevrası kullanarak Sovyet Gürcistanı'na erişim sağlayabilmek amacıyla Kafkas Dağları'nın orta kısmındaki Dividing Ridge dağlarını ele geçirmeyi amaçladı.

Edelweiss Operasyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]

1942'de Doğu Cephesinde Alman ordusu Güney Kafkasya'ya yaklaştı. Hitler, ekonomisi büyük ölçüde petrol ve fosil yakıtlara dayalı olan Alman ordusunu güçlendirmek ve Sovyetler Birliği'ni zayıflatmak için petrol arayan Azerbaycan'ı ele geçirmeyi amaçlıyordu.[6] Edelweiss Operasyonu'nun 26 Eylül 1942'de başlaması planlandı.[7] Azerbaycan petrol sahalarını korumak için Joseph Stalin, Güney Kafkasya'daki Alman ilerleme rotası boyunca Kuzey Kafkasya Cephesini örgütledi. 1942'nin sonlarında, yeniden düzenlenen Cephe, Mihver kuvvetleri için sürekli olarak zorlu bir engel oluşturdu. Alman ve Rumen birliklerinden oluşan Mihver tümenleri, Terek Nehri ve Kafkas Dağları'nın eteklerine ulaşamadan ağır kayıplar verdi. 1942 harekâtı boyunca, Alman ve Sovyet birlikleri birbirlerine karşı küçük, kararsız saldırılar başlattı. Sonunda Mihver kuvvetleri, Stalingrad Savaşı'nda Almanlara yardım etmek için tümenlerini Kafkasya cephesinden ayırmak zorunda kaldı. Bu, geri kalan Mihver kuvvetlerini Kafkasya bölgesinden uzaklaştıran ve Kafkas Mihver harekâtını etkili bir şekilde bozan bir Sovyet saldırısına zemin hazırladı.[8] "A" ordu grubu operasyonda yaklaşık 100.000 asker kaybetti.[9] 1942'de Sovyetlerin Kafkas Cephesi'ne verdiği kayıp, yaklaşık 140.000 telafi edilemez kayıp ve 170.000 hasta ve yaralıydı.[10]

İran'ın İngiliz-Sovyet İstilası

[değiştir | kaynağı değiştir]

25 Ağustos'tan 17 Eylül 1941'e kadar Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği, İran'ı ortak bir şekilde işgal etti. Bu işgalin amacı, Mihver devletlere sempati duyduğundan şüphelenilen İran şahı Rıza Şah'ın devrilmesiyle birlikte bölgedeki Müttefik ikmal hatlarını güvenceye almak[11] ve bu hatları savunmaktı.[12] Rıza Şah, talepleri üzerine İngiliz ve Sovyet birliklerini konuşlandırmayı reddetti ve 1921'de Sovyetler ve İranlılar arasındaki anlaşmayı ihlal etti. Anlaşmaya göre SSCB, güney sınırlarına yönelik tehditler olması durumunda askerlerini İran topraklarında konuşlandırma hakkına sahipti.

Sovyet güçleri batıda Azerbaycan'dan İran'ı, doğuda Türkmenistan'ı işgal etti. Azerbaycan ve Gülistan'ın kuzey İran eyaletlerini işgal ettiler. İngilizler, Ürdün'ün orta doğu kolonilerini istila ettiler ve batıdaki Kirmanşah, İlam ve Huzistan eyaletlerini işgal ettiler. Müttefik kuvvetler ile Rıza Şah arasındaki başarısız müzakerelerin ardından Kızıl Ordu, 17 Eylül'de Tahran'a yürüdü. Tahran'ın teslim olmasının ardından İran teslim oldu ve İngilizler ve Sovyetler, savaşın sonuna kadar ülkeyi işgal etmeye karar verdi. Müttefik kuvvetler ayrıca Şah'ı tahttan indirdi ve küçük oğlu Muhammed Rıza Pehlevi'yi tahta çıkardı.[13] Son Sovyet birlikleri 1946'da İran'dan çıktı.[14]

Trans-İran Lend-Lease Hattı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Rotanın haritası

Trans-İran Lend-Lease (kelime anlamıyla: Ödünç Verme-Kiralama) Hattı, Amerikan ve İngiliz ürünlerini Basra Körfezi'nden İran ve Azerbaycan üzerinden Sovyetler Birliği'ne götürmek için kullanılan yoldur. Müttefikler ve İran arasındaki Lend-Lease, İran'ın Anglo-Sovyet İstilası'nda babasının rejiminin devrilmesinin ardından Müttefik sempatizanı Muhammed Rıza Pehlevi tarafından uygulandı. Müttefik ürünlerinin İran ve Kafkasya üzerinden Sovyetler Birliği'ne başarılı bir şekilde taşınması, Rusya'nın Almanlara karşı savunmasında etkili oldu.

Azerbaycan SSC'nin savaş ve iç cephelerde nüfusu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Lyubov Orlova, askerleri Beleceri istasyonuna (Bakü) götürüyor

Azerbaycan SSR'den 681.000 asker cepheye alındı.[15] 681.000 askerden yaklaşık 300.000 Azerbaycan askerî operasyon sırasında öldürüldü. 3750 motorlu taşıt operatörü ile birlikte Doğu Cephesinde 15.000 sağlık çalışanı görevlendirildi. Azerbaycanlı kadınlar da Mihver kuvvetler ile mücadeleye katıldılar, bazı önemli kadınlar arasında partizan Aliya Rustambeyova, keskin nişancı Ziba Ganiyeva,[16] uçaksavar topçusu Almaz İbrahimova ve kaptan Şovkat Salimova yer almaktadır.[17]

Azerbaycan askerleri Brest Kalesi Savunması, Leningrad Kuşatması , Moskova Muharebesi, Stalingrad Muharebesi, Kursk Muharebesi ve Berlin Muharebesi'nde büyük rol oynadı. Bu birlikler, Ukrayna'nın Kırım yarımadasının yanı sıra Doğu Avrupa ve Baltıklar'da konuşlanmıştı.

Azerbaycan, Kafkasya Muharebesi'nde Azerbaycanlı sivillerin Alman ilerlemesine direniş göstermesiyle önemli bir rol oynadı.

Kızıl Ordu'nun ulusal askeri birimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan SSR topraklarında aşağıdaki askeri birimler oluşturuldu:

  • 87 tabur
  • 1123 öz-savunma ekibi

Azerbaycan SSR topraklarında aşağıdaki bölümler oluşturuldu:[18]

  • 1942'de 77. Tüfek Tümeni. Bu tümenin geçmişi 1920'ye kadar varan bir Dağ Tüfeği Tümeni'ne uzanmaktadır.
  • 223 Tüfek Bölümü
  • 396 Tüfek Bölümü
  • 402 Tüfek Bölümü
  • 416. Tüfek Bölümü

Önemli sayıda Azerbaycan vatandaşının hizmet verdiği askeri birimler ve oluşumlar:[19]

  • K. E. Voroşilov'un adını taşıyan 76. Dağ Tüfeği Tümeni (daha sonra Taganrog'un 51.Muhafız Tüfek Bölümü)
  • 77. 'Simferopolskaya Kızıl Bayrak, Suvorov Nişanı Tümeni Sergo Ordzhonikidze' Dağ Tüfeği Tümeni
  • 223. 'Belgrad Kızıl Bayraklı Azerbaycan' Tüfek Bölümü
  • 227 Tüfek Bölümü
  • 396 Tüfek Bölümü
  • 402 Tüfek Bölümü
  • 416. Taganrog, Kızıl Bayrak, Suvorov Tümeni Tüfek Bölümü Nişanı

Sovyetler Birliği Kahramanı unvanını alan Azerbaycanlılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

42'si etnik Azerbaycanlı olmak üzere toplam 128 Azerbaycan vatandaşı, II. Dünya Savaşı sırasında gösterdikleri askeri kahramanlık ve başarılarından dolayı Sovyetler Birliği Kahramanı unvanını aldı; bu onurların 14'ü sahiplerinin ölümünden sonra verildi. Teğmen İsrafil Mammadov, Sovyetler Birliği Kahramanı unvanını alan ilk Azerbaycanlı oldu.[20] Tümgeneral Hezi Aslanov unvanı iki kez aldı.[21]

Batı ve Doğu Avrupa ülkelerindeki partizan müfrezeleri ve grupları

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Ülke / Cumhuriyet Komutan
Azerbaycan Partizan Müfrezesi bağlantı=|sınır Fransa Hüseynrza Mammadov
Azerbaycan Partizan Müfrezesi - "Ruska Cheta"[22][23] bağlantı=|sınır İtalya Cevad Hakimli
8. Azerbaycan Partizan Müfrezesi - "Krasniy Partizan" [24] bağlantı=|çerçevesiz Kırım ASSR Mammad Aliyev
"Pravda" Partizan Müfrezesi Baskın Partisi bağlantı=|çerçevesiz Belarus SSR Mammad Aliyev

Batı ve Doğu Avrupa'da direniş saflarındaki gerillalar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gerilla Ülke / Cumhuriyet
Nuru Abdullayev bağlantı=|sınır Fransa
Hasan Aliyev bağlantı=|sınır Fransa
Mazaim Aliyev bağlantı=|sınır İtalya
Memmed Samad oğlu Bağırov bağlantı=|sınır Polonya
Vali Valiyev[25] bağlantı=|sınır Fransa
Mikayil Huseynov[25] bağlantı=|sınır Fransa
Mehdi Huseynzade bağlantı=|sınır Yugoslavya



bağlantı=|sınır İtalya



Khanchoban Jafarov [26] bağlantı=|sınır İtalya
Paşa Caferhanlı bağlantı=|sınır Fransa
Ahmediyye Cabrayilov bağlantı=|sınır Fransa
Feyzulla Gurbanov[25] bağlantı=|sınır Fransa
Hüseynrza Mammadov bağlantı=|sınır Fransa
Gurban Mammadov bağlantı=|sınır Fransa
Mirzakhan Mammadov bağlantı=|sınır Fransa
Mammad Mammadov[27] bağlantı=|sınır Hollanda
Mirzali Memmedli bağlantı=|sınır Fransa
Nuruş Mehdiyev bağlantı=|sınır Fransa
Jalil Rafiyev bağlantı=|sınır İtalya
Ali Taghiyev [28] bağlantı=|sınır Yugoslavya



bağlantı=|sınır İtalya



Cevad Hakimli bağlantı=|sınır Yugoslavya



bağlantı=|sınır İtalya



Mirza Shahverdiyev bağlantı=|sınır İtalya
Mashi Eylazov bağlantı=|sınır Polonya

Hazar Filosu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hazar Filosu, II. Dünya Savaşı'na kadar kargo taşımacılığı için kullanılmaktaydı. SSCB denizlerinde taşınan tüm yüklerin yaklaşık üçte biri, Hazar Denizi boyunca Filo aracılığıyla taşınmaktaydı.[29] Bunun çeşitli nedenleri arasında petrol yataklarının, petrol rafinerilerinin ve pamuk depolarının yakınlığı vardı. Volga ve Urallar güzergahı boyunca Hazar Denizi üzerinden teslim edilen Kafkasya ve Orta Asya'ya odun ve buğday taşınması da yüksek kargo cirosunu etkiledi. Esas olarak Bakü'den Astrahan'a Volga Nehri üzerinden SSCB'nin diğer bölgelerine taşınmak üzere taşınan petrol ve petrol ürünleri, Hazar Denizi'nin önemini belirleyen ana ürünlerdi. Azerbaycan toprakları, özellikle de demir yolu ve deniz yollarının kesişme noktasında bulunan Bakü-Beleceri noktası, Güney Kafkasya demir yolu yolunun önemli halkasıydı.

Bakü petrolü, SSCB'nin tüm bölgelerine taşındı ve Bakü limanı, yüksek yoğunluklu kargo taşımacılığı ve geçiş kabiliyetleri ile öne çıktı. Petrolün Volga Nehri'ne taşınması limanın ana kullanım alanıydı.[29]

Bakü Hava Savunma Ordusu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bakü Hava Savunma Ordusu, 5 Nisan 1942'de Devlet Savunma Komitesi kararıyla kuruldu. İdaresi, 3. Hava Savunma Birliğinin reformlu yönetimi temelinde oluşturuldu. Başlangıçta, Transkafkasya Hava Savunma Bölgesi'nin bir parçasıydı. Nisan 1944'te Transkafkasya Hava Savunma Cephesi'nin bir parçası oldu. Mayıs ve Ekim 1942 arasında, Alman keşif uçaklarının ordunun sorumluluk alanı üzerinde yaptığı saldırılar sırasında, ordu aşağıdaki birimleri içeriyordu:

  • Uçaksavar savunma 8'inci Uçaksavar Kolordusu (6 yıkıcı uçak alayı),
  • 7 uçaksavar topçu alayı,
  • 1 alay uçaksavar makineli tüfek,
  • 1 projektör alayı,
  • Bir aerostatik engel alayı,
  • Hava gözlem, uyarı ve bağlantı birlikleri (VNOS) alayı,
  • Diğer birimler.

Ordunun komutanları, topçu genelkurmay başkanı P. M. Beskrovnov (Nisan 1942 - Şubat 1945) ve topçu komutanı N. V. Markov'du (Şubat 1945 - savaşın sonuna kadar).

Savaş sırasında Azerbaycan'ın ekonomisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bakü'deki petrol tankerleri cepheye ilerlerken.

II. Dünya Savaşı'ndan önce Sovyet Azerbaycanı, dünyanın en büyük petrol, petrol ürünleri ve petrol ekipmanı üreticilerinden biriydi ve Sovyetler Birliği'nin petrol üretiminde ABD ve Kanada'nın yanında yer almasına büyük katkıda bulundu.[30] Devam eden askerî harekâtlara rağmen, Bakü, yalnızca savaşın ilk yılında 23,5 milyon ton petrol ihraç ederek ana yakıt ve madeni yağ tedarikçisi olmaya devam etti. İkinci Dünya Savaşı boyunca askeri ihtiyaçlar için toplam 75 milyon ton petrol ihraç edildi. Rusya'nın eski Azerbaycan Büyükelçisi Vasiliy Istratov şunları yazdı:[31]

"Azerbaycan'ın doğal kaynakları olmadan II. Dünya Savaşında zafer olmazdı."

"Cephe için her şey! Zafer için her şey!" sloganıyla, Azerbaycan petrolcülerine, Devlet Savunma Komitesi, all-Union profesyonel sendikalar Merkez Konseyi ve SSCB petrol endüstrisi Ulusal Komiserliği tarafından kırmızı bir meydan okuma bayrağı verildi ve bu da bölgedeki yüksek düzeyde bir çalışmanın göstergesi olarak ifade edildi.

Bakü vatandaşı Nikolay Baybakov, askerî birliklerin yakıtla tedarikini koordine eden özel bir karargahtan sorumluydu. 1942'de Kafkasya'da petrol kuyuları ve petrol üreten işletmelerin imhasında Devlet Savunma Komitesi üyesi oldu. Yakılmış toprak taktiklerini kullandı: Düşmanın yaklaştığı zamanda, tüm değerli teçhizat yıkıldı ve ülkenin doğusuna geri gönderildi; açılan kuyular hemen yok edildi, ancak önemli üretkenliğe sahip olanlar sürekli olarak kullanıldı ve sadece düşmanlar tarafından ele geçirilmelerinin kesinliği durumunda tahrip edildiler. Sonuç olarak Almanlar, Krasnodar petrol yataklarının kaynaklarını kullanamadı. Daha sonra Baybakov, Kafkas bölgelerinin petrol ve teçhizatının Doğu'ya taşınmasında Devlet Savunma Komitesinin temsilcisi oldu. 1941'de Devlet Savunma Komitesi, Bakü'nün petrol işletmelerinin bir kısmını yeniden yerleştirmeye, sakinleri tahliye etmeye ve ulaşım akışlarını yeniden düzenlemeye karar verdi. Baybakov'a göre, "Bakü petrolcülerinde büyük bir yeniden yerleşim gerçekleşiyor" idi. 10.000'den fazla insan, aileleri ve petrol teçhizatıyla birlikte buharlı gemiler ve tankerlerle Krasnovodsk'a gönderildi, ardından trenlerle kalabalık olmayan bölgelere feribotla taşındı.

Teçhizat, uzmanlar ve aileleri, orada yeni petrol işletmeleri ve fabrikalarının kurulması için "İkinci Bakü" semtlerine (Başkurdistan, Samara ve Perm Oblastları) gönderildi. Böylece, Bakü'nün petrol mühendisliği endüstrisinin "Krasniy Proletariy" fabrikası Sterlitamak'a, Myasnikov fabrikası Perm'e, Dzerjinski fabrikası Sarapul'a ve Birliğin Stalin Devlet Mühendislik Fabrikası İşimbay'a taşındı. Sonbaharda "Azneftrazvedka" vakfı Volga Bölgesine taşındı ve Azerbaycan'ın önde gelen petrolcülerinden A. F. Rustambeyov yeni bölgelerdeki faaliyetlerin organizasyonunu üstlendi.[32]

Azerbaycan'ın modern petrol sahaları

1942'te, Devlet Savunma Komitesi'nin emriyle, Bakü'deki petrol rafinerisi, bölgenin hedeflerini nihai benzinle uçakların sağlanmasına yönlendirmek için çeşitli ürünler üretmek üzere durduruldu.[32] Üretilen 17 milyon petrol ürününün 13 milyonu Azerbaycan'da üretildi. Azerbaycan'da uçak benzininin yaklaşık %85'i üretildi. Cepheye 1 milyon ton B-78 yüksek oktanlı benzin teslim edildi. Hazar Denizi ve Volga Nehri kıyısında yer alan ve diğer büyük nüfus toplulukları ile demir yolu yollarına bitişik terminal istasyonları oluşturuldu. Petrol ve petrol ürünlerinin Bakü'den petrol depolama depolarına ve ülkenin çeşitli bölgelerindeki petrol rafinerilerine taşınması denizden sonra da demir yolu yoluyla gerçekleştirildi.

Temmuz 1942'de, Alman birliklerinin Volgograd'a girmesi nedeniyle Volga'daki dolaşım durduruldu. Bakü'den cepheye petrol ve petrol ürünlerinin gönderildiği ana demir yolu yolları, Kafkasya önlerinde bulunan Alman birlikleri tarafından bloke edildi. Almanlar Bakü petrolüne yöneldiler ve bunun bir sonucu olarak Bakü de ele geçirilme tehdidi altına girdi. Petrol taşımacılığının doğrudan yolu tıkanırken, petrol ürünlerinin Stalingrad'a taşınması için yeni bir yol bulunmalıydı. Petrol ürünlerinin Krasnovodsk üzerinden ve ardından Orta Asya ve Kazakistan demir yolları üzerinden Stalingrad'a gönderilmesine karar verildi. Ancak Orta Asya demir yollarında petrolün taşınması için yeterli depo bulunmadığından, bölümün Bakü yönetimi petrol ürünleri depolarını taşıyıcılarla Hazar Denizi kıyısındaki Krasnovodsk'a oradan da demir yoluna göndermeye karar verdi. .

Eylül 1942'de Güney Kafkasya'da askeri durum ilan edildi ve Bakü'deki durum kritik hale geldi. Dolaşımın sonuna kadar depolanan 6 milyon ton yerine sadece 1,6 milyon ton petrol gönderildi. Yüz binlerce tondan fazla petrol pompalanan özel petrol kuyuları tahsis edildi. Tankların kıtlığı sürecin çökmesine neden oldu. Sonbaharda petrol üreten tek vakıf "Neftçala" idi.[32] N. K. Baibakov'un yazdığı üzere:[33]

"Ayrıca, bütün gün petrol üretiminde çalışan Azerbaycan halkının özverisi sayesinde gerçek kahramanlıklar ortaya konuldu. İkinci Dünya Savaşı sırasında kullanılan dört Sovyet uçağı, tankı ve kamyonu Bakü'de üretildi. Bakü vatandaşlarının cesur çalışmaları sayesinde Sovyetler Birliği'nin askeri makineleri %75–80 oranında devreye alındı. Savaşın kaderi birçok şeyde onlara bağlıydı. Cephe dışı bir şehir olan Azerbaycan'ın başkenti, cephelerinin bir cephe parçası olarak, petrol arterleri ile Kızıl Ordu'nun askeri birimleriyle anlık olarak bağlantılıydı.

28 Nisan 1945'te Sovyetler Birliği mareşali Fyodor Tolbuhin, "Azerbaycan milletine şan" alt başlığındaki yazısında şunları yazdı:[34]

"Kızıl Ordu, pek çok zafer için cesur Azerbaycan halkına ve Bakü petrollerine, kaliteli yakıtın saldırı birliklerine zamanında ulaştırılmasını sağladıkları için borçludur. Stalingrad yakınlarında, Don ve Donbass'ta, Dinyeper ve Dnestr kıyılarında, Belgrad'da, Budapeşte ve Viyana'nın yakınlarında cephemizin askerleri, Azerbaycan petrollerini şükranla anıyorlar ve Bakü'nün cesur işçilerini selamlıyorlar."

Savaşın etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplamda, kabaca 600.000 - 800.000 Azerbaycan askeri Sovyetler Birliği için savaştı. Bu, 1941'deki tüm bölge nüfusunun yaklaşık beşte biri anlamına gelmektedir. Azerbaycan'ın Mihver kuvvetlere karşı Sovyet saldırısı için makine işletmek ve petrol üretmek için büyük bir iş gücüne ihtiyacı vardı. Savaşın ortasında kadınlar ve savaşamayanlar iş gücünün büyük bir bölümünü oluşturuyordu; Ayrıca, petrol sahalarında çalışanların %33'ünü tek başına kadınlar oluşturuyordu. 1944'te nüfusun daha fazlasının cepheye gitmesiyle bu sayı daha da arttı - petrol personelinin %60'ını kadınlar, gaziler ve yaşlılar oluşturuyordu.[35]

Şubat 1942'de, Tahliye Sovyeti'ne bağlı Merkezi Soruşturma Bürosu, Azerbaycan'dan SSCB'nin geri kalanına kaçan dahili mülteci sayısının genel bir sayımını gerçekleştirdi. Nüfus sayımı Azerbaycan SSR'sinin Zakatala, Beylegan, İmişli ve Bilesuvar rayonlarından toplam 2745 kişinin tahliye edildiğini bildirdi; bunların arasında 2545 Musevi, 114 Rus, 65 Ukraynalır, 15 Leh ile birlikte bazı Ermeni, Tatar, Moldovalı ve Gürcü grupları bulunuyordu.[36] 1942 nüfus sayımı, Bakü'nün Gorodskoy ve Cerjinski bölgelerine Şubat 1942'den önce gelen mültecilerin sayısını da gösterdi. Bu mülteciler arasında 387 Rus, 386 Yahudi, 168 Ukraynalı, 73 Ermeni, 5 Gürcü, 7 Azerbaycanlı, 11 Polonyalı, 8 Tatar ve diğer milletlerden bir azınlık vatandaş grubu vardı.

  • İkinci Dünya Savaşı ile ilgili Azerbaycan posta pulları
  • 2005
    2005
  • 2010
    2010
  • 2010
    2010
  • 2010
    2010

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ The European Economy Since 1914. 5th. London and New York: Routledge – Taylor and Francis Group. 2013. s. 399. ISBN 978-0-415-43889-6. Erişim tarihi: 18 Haziran 2017. 
  2. ^ Operation Pike: Britain Versus the Soviet Union, 1939–1941. Westport, Connecticut, London: Greenwood Press. 1966. s. 76. ISBN 0-313-31368-7. Erişim tarihi: 18 Haziran 2017. 
  3. ^ "WWII: Britain & France Plan to Bomb Russia". Warrior (İngilizce). 21 Mayıs 2017. 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2017. 
  4. ^ "Деловой журнал Neftegaz.ru". magazine.neftegaz.ru. 1 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. 
  5. ^ Митчем, стр. 135
  6. ^ ""Coveted by Hitler, Cherished by Stalin": Azerbaijan's Baku Oil Steeped in History". Oilpro (İngilizce). 1 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2017. Baku has a long "crude" history. In fact, together with oil fields throughout the Caucasus, the bountiful Baku oilfields were coveted by Adolf Hitler and the pride of Josef Stalin during the Second World War. 
  7. ^ "World War II and Azerbaijan". Azerbaijan International. Yaz 1995 [3.2]. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  8. ^ "Caucasus Campaign". World War II Database (İngilizce). Lava Development, LLC. 10 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2017. 
  9. ^ Новая Российская энциклопедия. Т. 3, ч. 1. Битва за Кавказ 1942—43
  10. ^ Krivosheev, G. F., Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century, Greenhill Books, London, 1997, p. 182 1-85367-280-7
  11. ^ Hann (Ocak 2013). ""A Rush and a Push and the Land is Ours": Explaining the August 1941 Invasion of Iran" (PDF). Calgary: University of Calgary: pg. 8. 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Haziran 2017. 
  12. ^ Iran at War: 1500 – 1988. Great Britain: Bloomsbury Publishing. 20 Aralık 2011. s. 268. ISBN 978-1-84603-491-6. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2017. 
  13. ^ "WW2 People's War – Persia Invaded". BBC. 15 Ekim 2014. 25 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2017. 
  14. ^ "Soviets announce withdrawal from Iran - Mar 25, 1946 - HISTORY.com". HISTORY.com (İngilizce). A+E Networks. 2009. 7 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2017. 
  15. ^ "Azerbaijan's unsung role in the World War II". Meydan TV. 9 Mayıs 2015. 3 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2017. 
  16. ^ "Ганиева Зиба - снайпер Великой Отечественной войны - Ворошиловские стрелки: русские снайперы Великой Отечественной войны". www.airaces.narod.ru. 4 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. 
  17. ^ "THIRTY FIRSTS". Visions of Azerbaijan. Azerbaijan. 2016. 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2017. 
  18. ^ "САВАШ - Военно-исторический сайт". savash-az.com. 29 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. 
  19. ^ "Братья и сестры по оружию. Азербайджан в годы Великой Отечественной Войны". ww2.kulichki.ru. 24 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. 
  20. ^ Şablon:Ruheroes
  21. ^ Şablon:Ruheroes
  22. ^ ":::::: ãàçåòà Íàø ÂÅÊ ::::::". 2 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  23. ^ http://www.zerkalo.az/print.php?id=4066[ölü/kırık bağlantı]
  24. ^ "САВАШ - Военно-исторический сайт". www.savash-az.com. 28 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. 
  25. ^ a b c "Азербайджанский партизан Ахмад Мишель". 23 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  26. ^ "Kaspiy". 2 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. 
  27. ^ "Одиссея Медо". 21 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2010. 
  28. ^ "Венок от соотечественников". 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. 
  29. ^ a b Трудовой героизм рабочих Азербайджана в годы Великой Отечественной войны (1941—1945 гг.) [Labor Valour of the workers of Azerbaijan in the Years of the Great Patriotic War (1941–1945)] (PDF) (Rusça). Baku: Aznefteizdat. 1957. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "bel" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  30. ^ "Statistical Yearbook of the League of Nations" (PDF). League of Nations Statistical and Disarnament Documents (İngilizce ve Fransızca). Northwestern University Library. ss. 135-139. 2 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Temmuz 2017. 
  31. ^ "Василий Истратов: "Без природных ресурсов Азербайджана не было бы победы в Великой Отечественной войне"". 8 Mayıs 2007. 12 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2018. 
  32. ^ a b c "В годину тяжких испытаний". Нефть России. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Sokolov A" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  33. ^ Н. К. Байбаков. Моя родина — Азербайджан.
  34. ^ В. В. Маяковский: «БАКУ» 5 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — Страницы Баку.
  35. ^ "Liveblogging World War II: July 29, 1942". Grasping Reality with All Tentacles: Bradford Delong. 29 Temmuz 2012. 24 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2017. 
  36. ^ "ВОЙНА И ЭВАКУАЦИЯ В СССР. 1941—1942 годы". VIVOS VOCO!. 2006. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=II._Dünya_Savaşı%27nda_Azerbaycan&oldid=33804722" sayfasından alınmıştır