Etnik mizah

ABD'de 1908'de Yahudilerle ilgili basılmış bir fıkra (mizah) kitabı.

Etnik mizah veya etnik şaka, etnik, ırksal veya kültürel bir grupla ilgili mizahı amaçlayan ve genellikle esprisi için söz konusu grubun etnik bir klişesine atıfta bulunan bir mizah, şaka türüdür.

Etnik mizaha ilişkin algılar tartışmalıdır. Mesela Birleşik Krallık'ta İngiliz sosyolog Christie Davies, bu mizah türünün tarafından halkın belli kesimince ırkçı ve saldırgan bulunurken, bazı kişiler için kişinin kendi etnik kökeniyle dalga geçen şakalarının kabul edilebilir sayılabileceğine dair örnekler vermektedir. Sosyolog Christie Davies, 1982 yılında yayınlanan Etnik Şakalar, Ahlaki Değerler ve Sosyal Sınırlar başlıklı makalesinde, etnik mizahın işlevinin insan grupları arasında net bir sınır çizme amacı güttüğü düşüncesindedir. Toplumun uç kesimindeki kişılere yönelik şaka ve mizah, belirli bir gruba aidiyetin muğlak veya belirsiz olarak görülebileceği durumlarda bu mizahı yapan kişilerde güven uyandırmaktadır. Bu tür şakalar özellikle sanayi çağının büyük toplumlarında yaygın durumdadır, çünkü bu toplumlarda insan ilişkilerini kişiliksizleştirme ve bireyler arasındaki sınırları bulanıklaştırma eğiliminde olan piyasa ya da yönetim gibi kurumlar egemendir. Etnik mizah "bu tür toplumları yöneten rakip normların ve çelişkili değerlerin neden olduğu endişeleri ifade eder". Davies, etnik şakaların etnik stereotipleri (algıları) güçlendirdiğini ve bazen şiddet çağrılarına yol açtığını savunmaktadır. Etnik gruba yönelik algılanan zarar, 1970'lerde etnik Polonya şakaları çok yaygınlaştığında Polonya Dışişleri Bakanlığı'nın ABD Dışişleri Bakanlığı'na şikayette bulunması gibi büyük bir endişe kaynağı olabilir. Öte yandan benzer şekilde mizah düzeyinin, seviyesinin aşılması 2006'daki İran Karikatür Krizi'nde olduğu gibi isyan ve ayaklanmalara, iç çatışmalara bile sebebiyet verebilir.

Türkiye'de etnik mizaha Karadeniz fıkraları örnek gösterilebilir.

Akademik etnik mizah teorileri

Ayrıca bakınız: Mizah teorileri

Etnik mizahın baskın ve en yaygın bilinen teorisi, fıkraları bağlamsal olarak tanımlayarak farklı ülkelerin fıkra geleneklerinde sosyal düzenlilikleri keşfetmeye çalışır. Bu teorinin yazarı Christie Davies, 1982 yılında yayınlanan "Etnik Fıkralar, Ahlaki Değerler ve Sosyal Sınırlar" adlı makalesinde temel argümanları ortaya koymuştur. Davies'in yaklaşımı Victor Raskin'in (1985) Semantik Senaryo Mizah Teorisi'ne, daha doğrusu ikili karşıtlıklar üzerine etnik mizahla bağlantılı argümanlara dayanmaktadır. Raskin sadece (çoğunlukla Yahudi mizahından) örnekler vererek temel ikili karşıtlıkları tanımlarken, Davies senaryoların geçerli olduğu durumları araştırır; örneğin, en yaygın karşıtlık olan aptal/zeki karşıtlığının ilgili iki etnik grubun sosyal gerçekliğinde belirli koşullar altında uygulandığını keşfetmiştir.

Christie Davies etnik mizah öğeleri üzerine 1990 yılında “Dünyada Etnik Mizah” ismiyle bir kitap çıkarmıştır. Bu kitapta etnik mizahın toplumlarda iki dışlanmış topluluk üzerine odaklandığını belirtmiştir. Bu topluluklardan biri, egemen toplumdan farklı bir dili ve bir yaşam tarzı bulunmaktadır.Bu kesim çoğu zaman egemen toplumun dışında tutulan ve dışında kalmaya eğilimlidir. Eğitim ve iş imkanları konusunda fırsat eşitliklerinden yararlanamayan düşük vasıflı, gösterişsiz el işçiliği arayan köylüler ya da göçmenler bu topluluğun içindedir. İkinci topluluk ise, toplumsal yaşama uyum sağlama ve egemen topluluk tarafından kabul edilmeye daha istekli olan kesimden oluşur. Büyük ölçüde mizahı okuyan dinleyen bu mizahı talep eden kitlenin/kitlelerin kendilerine benzerler, aynı kültürel geçmişi paylaşırlar ve hatta aynı veya benzer bir dil konuşurlar.Abd'deki Yahudiler buna örnektir. "Davies'e göre bu mizah aptallık, kurnazlık ve cinsellik ile ilgili üç konu üzerinde sıklıkla yapılmaktadır.

Davies, Polonya şakalarının kaynağını araştıran 2010 yapımı Polack adlı belgesel filmde rol almıştır.

L Perry Curtis, Viktorya dönemi İngiltere'sinde İrlandalılara yönelik etnik mizahı incelerken, etnik şakanın ve ona eşlik eden stereotipin, yöneldiği hedef şiddet içeren davranış tasvirlerine dönüştükçe nasıl bir çöküntüye uğrayabileceğini anlatır: "'Paddy'nin' çizgi roman sanatında oldukça ilkel, rustik ya da basit fikirli bir köylüden cinayete ya da öfkeye meyilli ... dejenere bir adama dönüşmesine duyduğum merak."

Samuel Schmidt'e göre, etnik mizah aynı zamanda bir sosyal direniş biçimi de olabilir ve bu nedenle, Meksika'da Amerikalılar (orada gringo olarak da adlandırılır) hakkında yayınlanan çok sayıda şaka gibi, şaka anlatıcıları tarafından saldırgan olarak gördükleri kişilere karşı ele alınırlar.

Giselinde Kuipers ve Barbara van der Ent, 2016 yılında yaptıkları Etnik şakaların ciddiyeti: Hollanda'da etnik mizah ve sosyal değişim, 1995-2012 başlıklı çalışmada, hedef alınan azınlık gruplarına bakarak etnik mizahın gelişimini analiz etmektedir: bölgesel azınlıklar ve ulusal gruplarla ilgili şakaların payı azalırken, etnik azınlıklarla ilgili şakalar 2012 yılında en çok sayıda şaka haline yani mizah unsuru haline gelmiştir.

Etnik mizahın önyargılar üzerindeki etkilerine konusunda sosyologlar arasında önemli görüş ayrılıkları vardır.Bir kısmı bir grubu diğer grüptan izole eden ön yargıların azaltılması,etkisizleştirilmesi olumlu yönde etki doğurduğünu savunmaktadır. Mesela sosyolog aynı zamanda bu yönde saha anketleri de yapan Leon Rappoport, etnik komedi barındıran stand-up’ların, etnik azınlıklara yönelik önyargıları güçlendirmek yerine, gülünç hale getirip zayıflattığı düşüncesindedir. Diğer deyimle mizahla bu topluluklar egemen topluma benimsettirilmektedir veya bu toplumca benimsenmektedir. Mizah uyuma entegrasyona yardım etmektedir. Ancak diğer bir sosyolog Ruth Mandel ise Elif Posos Devrani'nin belirttiği üzere ön yargıları olumsuz yönde etkilediği görüşündedir. Ona göre etnik komedi öğeleri,etnik önyargıları güçlendirdirmektedir.Etnik azınlık üyeleri üzerinde yapılan bu mizahla, egemen kültür tarafından kabul edilmek/ettirilmek için kendilerinin ait oldukları etnik grupları üzerinden tavizler verilmektedir.O etnik grup küçük düşürülebilmektedir. Bu mizahı yapanların ürettikleri mizahla bir grup üzerinde yeni etnik önyargılar yaratılmakta veya var olan önyargılar güçlendirilmektedir. Gülin Öğüt Eker'de Mizah, Tanrı'dan Bir Armağan mı Yoksa Şeytanın Getirdiği Bir Ceza Yöntemi mi? adlı makalesinde mizahın burada yaşadığı bu ikilemleri işaret ederek biz ve öteki kavramı oluşturup bazı değer ve anlayışları zayıflattığı düşüncesindedir. Ancak bu değer ve anlayışların zayıflaması durumu, toplumlara bağlı olarak, olumlu etki yapabileceği gibi olumsuz etki de yapabilir.

Ayrıca Bakınız

• Allport ölçeği
• Bir İngiliz, bir İrlandalı ve bir İskoç
• Diyalekt komedisi
• Etnik stereotip
• Stereotip
• İran Karikatür Krizi

Kaynakça

• Bu bölümün büyük kısmı İngilizce vikipedi deki Ethnic joke ve Fransızca vikipedideki Blague raciste bölümünden çeviri ile hazırlanmıştır.

Bibliografya

• Davies, Christie (1990). Ethnic Humor Around the World. Indiana University Press. ISBN 0-253-31655-3. 
• Draitser, Emil (1998). Taking Penguins to the Movies: Ethnic Humor in Russia. Wayne State University Press. ISBN 0-8143-2327-8. 
• Jaret, Charles (2002). "Book review: The Mirth of Nations". American Journal of Sociology. 108 (6). s. 1426. doi:10.1086/380540. 
• Rappoport, Leon (2005). Punchlines: The Case for Racial, Ethnic, and Gender Humor. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275987640. 
• Mitchell, Henry (24 Haziran 1991). "Did You Hear the One About ...". National Review. 
• Berger, Arthur Asa (1999). An Anatomy of Humor. Transaction Publishers. ISBN 0-765-80494-8. 

Dış Bağlantılar

• Intergroup Humor in Bosnia
• The Rhetoric of Racist Humour