Doğancılık
Doğancılık, evcilleştirilmiş ve eğitilmiş doğanların kullanıldığı bir avcılık şeklidir. Avcılıkta doğanların seçiminde avlanma alanının türü etkilidir. Genellikle sincap ve tavşan gibi küçük hayvanlar avlanır.
Kasım 2010 tarihinde doğancılık UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne dahil edildi.[1]
Çağdaş doğancılıkta kullanılan kuşlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğancılıkta birkaç yırtıcı hayvan kullanılır. Genellikle şu şekilde sınıflandırılırlar:
- Geniş kanatlılar: Bu kategori, Buteo ve Parabuteo cinsi doğanların yanı sıra şahinleri de (Kızıl kuyruklu şahin, Harris şahini, Kaya kartalı gibi) içerir.
- Kısa kanatlılar: Bu kategori, Accipiter cinsini kapsayarak Accipiter cooperii gibi türleri barındırır.
- Uzun kanatlılar: Bu kategori ise doğanları içerir. Bayağı doğan, kerkenez, Ak sungur ve Ulu doğan gibi yırtıcı kuşlar uzun kanatlılar sınıfına girer.
Baykuşlar da çok daha az yaygın olmasına rağmen kullanılır.
Bir türün doğancılıkta kullanılıp kullanılamayacağına karar verilirken, türün esaret altındaki davranışı, eğitime tepkisi, tipik avı ve avlanma alışkanlıkları göz önünde bulundurulur. Türün itibarı da bir dereceye kadar kullanıma karar vermekte rol oynar ancak bu faktörü objektif olarak ölçmek daha zordur.
Dünya çapında doğancılık[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğancılık şu anda dünyanın birçok ülkesinde aktif olarak yapılmaktadır. Doğancıların geleneksel kuş seçimleri ise Accipiter gentilis ve bayağı doğan. Hem Kuzey Amerika'da hem de İngiltere'de çağdaş doğancılıkta popüler olmaya devam etmelerine rağmen, Harris şahini ve kızıl kuyruklu şahin daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Accipiter gentilis ve kaya kartalı ise Doğu Avrupa'da diğer yerlere göre daha yaygındır. Batı Asya'da ulu doğan, Hubara kuşuna, Bağırtlağa, kocagözgillere, diğer kuşlara ve tavşanlara karşı en çok tercih edilen geleneksel türdür. Bayağı doğanlar ve esaret altında yetiştirilip ithal edilen diğer şahinler de yaygındır. Doğancılık, Arap mirasının ve kültürünün önemli bir parçası olmaya devam etmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri'nin vahşi şahinlerin korunması ve bakımı için yıllık 27 milyon ABD Dolarından fazla harcama yaptığı ve Abu Dabi ile Dubai'de son teknolojiyle donatılmış birkaç şahin hastanesi kurduğu bilinmektedir.[2] Abu Dabi Şahin Hastanesi tüm dünyadaki en büyük şahin hastanesidir. Emirliklerde, Katar ve Suudi Arabistan'dakilere ek olarak iki tane de yetiştirme çiftliği bulunmaktadır. Her yıl Abu Dabi'deki ADIHEX fuarında şahin güzellik yarışmaları ve gösterileri düzenlenmektedir.
Avrasya atmacası geçmişte çeşitli küçük kuşları avlamak için kullanılsa da, kırılganlığı ve çeşitli Amerikan türlerinin mevcudiyeti nedeniyle popülerliğini kaybetmiştir.
Kuzey Amerika ve İngiltere'de doğanlar genellikle sadece kuşları hedefler. Büyük şahinler tipik olarak "bekleme" stilinde eğitilir. Bu yöntemde şahin, doğancı ve/veya köpeğin üzerinde yükselip daireler çizerken av, şahinin istenilen baskın konumda olması için havalandırılır. İngiltere'deki klasik av kuşçuluğu, gezgin bayağı doğanların kızıl kekliklere, kerkenezlerin ise tarla kuşlarına karşı "çemberleme" uçuşlarında kullanılmasını içerir. Karga ve kuzgunlar, büyük şahinler için klasik av hayvanlarıdır. Aynı zamanda zekasıyla uçuş yeteneğini telafi eden saksağan ise diğer bir yaygın hedeftir. Kısa kanatlılar hem açık hem de ormanlık arazilerde çeşitli kuş ve küçük memeli avlarına karşı uçurulabilir. Büyük şahinlerle yapılan avlanmaların çoğu, şahinin gizlenmeden önce avına vurma veya yakalama fırsatı bulabileceği geniş, açık alanları gerektirir. Avrupa'nın çoğu benzer doğancılık stilleri uygular, ancak farklı düzenleme çeşitleri de bulunur.
Ortaçağ doğancıları genellikle at binerek avlanırdı ancak günümüzde bu durum, Kazak ve Moğol doğancılığı dışında nadirdir. Kazakistan, Kırgızistan ve Moğolistan'da kaya kartalı geleneksel olarak (genelde at sırtından) uçurularak tilki ve kurt büyüklüğündeki avları hedefler.[3]
Japonya'da kuzey atmacası asırlardır kullanılmaktadır. Japonya, bazı modern teknik ve teknolojileri benimserken, tarihi boyunca güçlü bağlarını koruduğu doğancılık (takagari) sanatına saygı göstermeye devam etmektedir.
Avustralya'da doğancılık tam olarak yasak olmasa da, herhangi bir yırtıcı kuşu uygun izinler olmadan esaret altında tutmak yasaktır. Tek istisna, kuşların rehabilitasyon amaçlarıyla tutulmasıdır (bunun için yine de lisans gereklidir). Bu gibi durumlarda yetkili bir doğancı, bir kuşu vahşi avı yakalayıp öldürmesi için eğitebilir; bu eğitim, kuşun sağlığına kavuşması ve vahşi doğaya tekrar salınması için gerekli olan rehabilitasyon programının bir parçasıdır.
Yeni Zelanda'da doğancılık 2011 yılında sadece tek bir tür için, batağan atmacası (Circus approximans) için resmen yasallaştırıldı. Bu durum, hem Wingspan National Bird of Prey Center[4] hem de Yeni Zelanda Raptor Derneği'nin 25 yılı aşkın çabasıyla mümkün olabildi. Doğancılık yalnızca Doğa Koruma Bakanlığı tarafından verilen doğancılık iznine sahip kişiler tarafından yapılabilir. Kuş kontrolü ve yırtıcı kuş rehabilitasyonu gibi yan alanlar da hedeflerine ulaşmak için doğancılık tekniklerini kullanır.
Bugün doğancılık[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğanlar ortalama ömürlerinin ortalarına kadar yaşayabilirler, daha büyük atmacagiller daha uzun yaşarlar. Kurtarılan kuşların esaret altında yetiştirilmesiyle birlikte, son 30 yılda bu spor, bir dizi yeniliklerle büyük bir yeniden doğuş yaşamıştır; doğancılığın popülaritesi, kır evlerinde ve av fuarlarında yem kullanılarak uçurma gösterileriyle, muhtemelen son 300 yılda hiç olmadığı kadar yüksek olmuştur. Cornell Lab of Ornithology'nin Living Bird dergisinin editörü olan Ornitolog Tim Gallagher, modern doğancılığa dair deneyimlerini 2008 tarihli "Falcon Fever" adlı kitabında belgelemiştir.[5]
Doğancılar, yırtıcı kuşlar ile avları arasındaki doğal ilişkiden faydalanarak, günümüzde doğancılıı kentsel alanlar, çöp alanları, ticari binalar, oteller ve havalimanlarında haşere olarak görülen kuş ve hayvanları kontrol etmek için kullanıyorlar.[6]
Doğancılık merkezleri veya yırtıcı kuş merkezleri, bu yırtıcı kuşlara ev sahipliği yapar. Bu merkezler, kuşların eğitim ve üreme amaçlı barındırılması yoluyla yırtıcı kuşların korunmasında birçok sorumluluk üstlenirler. Çoğu merkez, düzenli olarak uçuş gösterileri ve eğitim konuşmaları gerçekleştirir ve dünya çapında ziyaretçiler arasında popülerdir.
Somut olmayan kültürel miras[değiştir | kaynağı değiştir]
| Doğancılık, yaşayan bir insanlık mirası | |
|---|---|
| Ülke | Avusturya, Belçika, Hırvatistan, Çekya, Fransa, Almanya, Macaristan, İrlanda, İtalya, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Fas, Hollanda, Pakistan, Polonya, Portekiz, Katar, Suudi Arabistan, Slovakya, Güney Kore, İspanya, Suriye ve Birleşik Arap Emirlikleri |
| Kaynak | 01708 |
| Tescil geçmişi | |
| Tescil | 2021 (16. oturum) |
2010 yılında UNESCO, on bir ülkenin ortak nominasyonu üzerine doğancılığı Somut Olmayan Kültür Mirası Temsilci Listesi'ne yazdırdı. Bu ülkeler şunlardır: Belçika, Çekya, Fransa, Güney Kore, Moğolistan, Fas, Katar, Suudi Arabistan, İspanya, Suriye ve Birleşik Arap Emirlikleri. Avusturya ve Macaristan 2012'de; Almanya, İtalya, Kazakistan, Pakistan ve Portekiz 2016'da; Hırvatistan, İrlanda, Kırgızistan, Hollanda, Polonya ve Slovakya ise 2021'de listeye eklendi. Toplam yirmi dört ülke tarafından aday gösterilen doğancılık, Temsilci Listesindeki en büyük çok uluslu unsurdur.[7]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "A Falconer with His Falcon near Al-Ain" (İngilizce). World Digital Library. 23 Kasım 2011. 25 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2017.
- ^ International Conference on Engineering Geophysics, Al Ain, United Arab Emirates, 9-12 October 2017. Society of Exploration Geophysicists. 12 Ekim 2017.
- ^ Moldobaeva, Marina S (2015). "The Risk of Developing Type 2 Diabetes in Kyrgyz Population". General Medicine: Open Access. 03 (03). doi:10.4172/2327-5146.1000180. ISSN 2327-5146.
- ^ "Author/Title Index, Volume 65 September, 2011—July/August, 2012". Bulletin of the Center for Children's Books. 65 (11): 592-614. Temmuz 2012. doi:10.1353/bcc.2012.0577. ISSN 1558-6766.
- ^ Han, Seung-Kyun; Shin, Dongmin; Jung, Jae-Yoon; Park, Jonghun (14 Temmuz 2009). "Exploring the Relationship between Keywords and Feed Elements in Blog Post Search". World Wide Web. 12 (4): 381-398. doi:10.1007/s11280-009-0067-3. ISSN 1386-145X.
- ^ Ranahan, Jared (28 Ocak 2022). ""Preying for a paycheck: The birds that work for hotels"". Washington Post. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2024.
- ^ Grenet, Sylvie (30 Ağustos 2018). "Heritage of display: interculturality and cultural diplomacy in the 2010 UNESCO falconry file". International Journal of Heritage Studies. 25 (6): 553-564. doi:10.1080/13527258.2018.1512145. ISSN 1352-7258.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Doğancılık ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- IAF - International Association for Falconry and Conservation of Birds of Prey, 6 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Mart 2017
- Curlie'de Doğancılık (DMOZ tabanlı)
 | Eğlence ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
