Doğan Avcıoğlu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Doğan Avcıoğlu
Doğan Avcıoğlu
Doğum13 Mart 1926[1]
Bursa, Türkiye
Ölüm4 Kasım 1983 (57 yaşında)
İstanbul, Türkiye
MeslekGazeteci, yazar
MilliyetTürk Türkiye
Dönem1968-1980
KonuSiyaset
Önemli ödülleriYunus Nadi Armağanı (1969)

Doğan Avcıoğlu (Nüfus kaydındaki ismiyle, Mehmet Erdoğan Avcıoğlu)[2] (13 Mart 1926, Bursa, - 4 Kasım 1983, İstanbul) Türk gazeteci, yazar, düşünür ve siyasetçi. Vali Şekip Yurdakul'un damadıdır.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1926'da Bursa'nın Mustafakemalpaşa ilçesinde dünyaya geldi. Ortaöğrenimini Bursa Erkek Lisesi'nde tamamlayan Avcıoğlu, Fransa'da ekonomi ve siyasal bilimler öğrenimi gördü. 1955'te Türkiye'ye döndü ve Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nde yardımcı oldu. 1956'dan itibaren Cumhuriyet Halk Partisi'nin (CHP) araştırma bürosunda çalıştı ve partinin yayın organı Ulus gazetesinde yazılar yazdı. Ulus dışında haftalık Akis ve Kim dergilerinde de yazılar yazdı; muhalefet-iktidar ilişkilerinin iyice sertleştiği günlerde Akis dergisini yönetti. 27 Mayıs Darbesi'nden sonra CHP'den Temsilciler Meclisi'ne üye seçilen Avcıoğlu, 1961 Anayasası'nın hazırlanmasına da katkıda bulundu. 1960-61'de Vatan ve Ulus gazetelerinde yazarlık, Ankara Radyosu'nda dış haber yorumculuğu yaptı.

Avcıoğlu 1961'de Mümtaz Soysal ve Cemal Reşit Eyüboğlu'yla birlikte kurduğu ve yayımını 1967'ye değin sürdürdüğü Yön Dergisiyle, 1960 sonrası siyasal düşünce ortamında etkin bir rol oynadı. Yön dergisinde yayımlanan yazılarında bir tür "Kemalist Sosyalizm" anlayışını savundu. Kemalist Devrim'in kazanımlarını savunan ve bunu bir ileriye, sosyalizme taşımayı savunan görüşleri o dönemde pek çok yandaş topladı. 1960 sonrasının sol düşünce ve eylemin biçimlenmesinde derin etkileri olan bu dergi, 1930'lardaki Kadro Dergisi etrafında kurulan Kadro Hareketinin görüşleriyle önemli benzerlikler taşıyordu. Yön'deki yazılarıyla özellikle ırkçılığa ve turancılığa karşı da mücadele verdi.

Avcıoğlu'na göre üstyapı alanında başarılı olan Kemalist devrim, altyapıda dışa bağımlı sermayeyle toprak ağalarının etkisini kıramamıştı. Dolayısıyla Kemalist devrimin altyapıda sürdürülmesi, köktenci bir toprak düzenlemesi, devletçi sanayileşmenin ve ekonomik alanda tam bağımsızlığın gerçekleştirilmesi, halen Türkiye'nin gündemindeydi. Doğan Avcıoğlu, 1968'de yayımladığı Türkiye'nin Düzeni adlı kitabında Türkiye'nin geri kalmışlığının nedenlerini araştırıyor, yukarıdaki öğeleri içeren "millî devrimci kalkınma modeli" adını verdiği bir tür devletçi-sosyalist bir ekonomi modeli öneriyordu. Topladığı ilgi kadar eleştiriye de uğrayan Türkiye'nin Düzeni adlı yapıt, siyasal etkisinin yanı sıra Türkiye'nin sosyoekonomik yapısı ve tarihi üzerine araştırmaların yaygınlaşmasında çığır açıcı bir rol oynamıştır.

1963-1965 arasında TÜRK-İŞ Araştırma Merkezi müdürlüğü, 1968-1969 yıllarında ise CHP Yüksek Danışma Kurulu üyeliği yaptı. Sosyalist Kültür Derneği'nin kurucuları arasında yer alan Avcıoğlu "kapitalizme" ve "emperyalizme" karşı ekonomik bağımsızlığı savundu.

Doğan Avcıoğlu'nun Büyükada Mezarlığı'ndaki mezarı, Büyükada, İstanbul.

1969'da, Yön'deki görüşlerini siyasal bakımdan daha açık bir biçimde dile getirdiği haftalık Devrim gazetesini çıkarmaya başladı. 12 Mart 1971 Muhtırası'na kadar çıkardığı haftalık Devrim gazetesinde yayımlanan yazılarında "devrim"in Kemalist aydınların yol göstericiliğinde ve Kemalist "genç subay"ların öncülüğünde geniş bir cephe tarafından Millî Demokratik Devrim olarak gerçekleştirilebileceğini öne sürdü. 12 Mart 1971 muhtırasına giden süreçte Doğan Avcıoğlu'nun çıkardığı Devrim gazetesi çevresinde toplanan ve içlerinde 27 Mayıs Darbesi'ni yapan Millî Birlik Komitesi'nin gerçek lideri Emekli Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun da bulunduğu "Millî Demokratik Devrimciler", o dönemin siyasal partilerinin demokrasi anlayışının bir oyalamaca olduğunu ileri sürerek "ulusçu-devrimci yöntem" denen ilkeler doğrultusunda meclis dışı muhalefeti savunuyorlardı. Bu dönemde Devrim gazetesi içinde, Türk Ordusunu kışkırtarak sol-sosyalist, bir çeşit Baasçı yönetim kurdurmak için Doğan Avcıoğlu ve İlhan Selçuk'un başını çektiği çok ciddi eylemler olduğu savlandı; Devrim gazetesinin genel yayın yönetmeni Hasan Cemal çok sonraları anılarını anlattığı Cumhuriyet'i Çok Sevmiştim (2005) adlı kitabında o zamanki amaçlarının "ulusalcı" subayları inandırarak onlarla birlikte bir "Millî Demokratik Devrim" yapmak olduğunu yazdı.[3]

12 Mart 1971 muhtırasından sonra 9 Mart 1971 darbe teşebbüsünde "orduyu başkaldırmaya teşvik" savıyla Emekli Korgeneral Cemal Madanoğlu ile birlikte yargılanan ve aklanan Avcıoğlu, 1973'te siyasal yaşamdan çekildi.

4 Kasım 1983'te, mide kanseri tedavisi gördüğü İstanbul'da öldü. Cenazesine Uğur Mumcu, Cemal Madanoğlu, Yaşar Kemal, Mümtaz Soysal, Turgut Kazan, İlhami Soysal ve Lefter gibi isimler katıldı. Vasiyeti üzerine Büyükada'da toprağa verildi. İki kez evlenen Doğan Avcıoğlu, Sevil Yurdakul ile olan evliliğinden iki erkek çocuk babasıdır.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Türkiye'nin Düzeni (1968) 1969 Yunus Nadi Armağanı
  • 31 Mart'ta Yabancı Parmağı (1969)
  • Devrim Üzerine (1971)
  • Millî Kurtuluş Tarihi (4 cilt, 1974-1975)
  • Türklerin Tarihi (beş kitap, 1978-1982, 6. kitap (2013))
  • Devrim ve "Demokrasi" Üzerine (1980)

Kayıp kitabı[değiştir | kaynağı değiştir]

2012 yılında, ölümünden yaklaşık otuz yıl sonra Doğan Avcıoğlu'nun hiç bilinmeyen, yayımlanmamış bir eseri daha ortaya çıkarıldı. Aynı zamanda Avcıoğlu'nun eşi Sevil Yurdakul'un kardeşi olan yazar Doğan Yurdakul, kız kardeşinin ölümünden sonra miras yoluyla kendisine kalan belge arşivini incelerken, bulduğu bir el yazması eserin, yazarın beş ciltlik tanınmış eseri "Türklerin Tarihi"nin 6. cildi olduğunu anlamıştır.[4] Ekim 2013'te, Avcıoğlu’nun "Türklerin Tarihi" dizisinin 6’ncı kitabı "Osmanlı’nın Düzeni", Kırmızı Kedi Yayınevi tarafından yayınlandı. Kitap, yazarın ölümünden sonra yayımlanmış ilk kitabı oldu ve külliyatını tamamladı.[5]

Popüler kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Eskişehir: Doğan Avcıoğlu Kütüphanesi.[6]
  • Eskişehir: Odunpazarı Belediyesi ve Tekin Yayınevi tarafından dağıtılan Doğan Avcıoğlu Ödülleri.[7]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Avcıoğlu, Doğan, Osmanlı'nın Düzeni Türklerin Tarihi 6. Kitap. 1. Baskı. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2013. s. 257.
  2. ^ Avcıoğlu, Doğan, Osmanlı'nın Düzeni Türklerin Tarihi:6. Kitap. 1. Baskı. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2013. s. 259.
  3. ^ Cemal, Hasan (25 Mart 2008). "Darbecilikten, cuntacılıktan demokrasi kahramanlığına..." Milliyet. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2010. 
  4. ^ "Osmanlı'nın düzeni". hurriyet.com.tr. 20 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012. 
  5. ^ "Doğan Yurdakul o tarihi kitabı CNN TÜRK'te anlattı". odatv.com. 20 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2013. 
  6. ^ "Doğan Avcıoğlu Kütüphanesi Cuma günü açılıyor". Eskişehir Odunpazarı Belediyesi. 3 Kasım 2022. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023. 
  7. ^ "Doğan Avcıoğlu Ödülleri'nin kazananı belli oldu". Eskişehir Odunpazarı Belediyesi. 8 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Doğan_Avcıoğlu&oldid=31077854" sayfasından alınmıştır