İçeriğe atla

Antik göl

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kazakistan'daki Zaysan Gölü, dünyanın en eski göllerinden biridir.

Antik göl, bir milyon yıldan fazla süredir kalıcı olarak su barındıran göllere denir. Antik göllerin birçoğu, tam Kuvaterner Dönemi'nden itibaren yani 2,6 milyon yıldan fazla süredir var olmaya devam etmektedir. Antik göllerin varlığını sürdürmeye devam etmelerinin sebebi aktif bir yarık bölgesindeki levha tektoniğidir. Bu aktif yarık bölgesi, son derece derin ve doğal olarak tortu ile doldurulması zor göller oluşturur. Antik göller uzun ömürlü göller olduklarından, izole edilmiş evrimsel özellikler ve türleşme için model görevi görmektedirler. Dünyadaki su kütlelerinin çoğu 18.000 yaşından küçüktür. 1 milyon yaşın üzerinde sadece 20 antik göl bulunmaktadır.[1]

Baykal Gölü genellikle en eski göl olarak kabul edilmektedir, çünkü elde edilmiş bulgular bu gölün 25-30 milyon yaşında olduğunu gösterir.[2][3] Zaysan Gölü'nün daha da eski olabileceği düşünülmektedir; bu göl Kretase kökenlidir ve en az 66 milyon yaşında olduğu tahmin edilmektedir [4] (büyük olasılıkla 70 milyon yıl civarında [5] ), ancak kesin yaşı tartışmalıdır ve bazı belirsizlikler söz konusudur.[6] Antik göllere başka bir örnek olarak, 20-36 milyon yaşında olduğu tahmin edilen Maracaibo Gölü söylenebilir. Antik çağlarda bu göl tartışmasız gerçek bir göldü, ancak bugün tuzlu ve doğrudan denize bağlı olması birçok kişinin onu büyük bir lagün veya koy olarak görmesine neden olmaktadır.[7]

Antik göller ve genç göller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Altı ana göl türü vardır (bunlar aşağıda listelenmiştir). Göllerin çoğu, binlerce yıl boyunca bir nehirden göle biriken tortuların göl tortuları ile doldurulması sonucu kurur. Su seviyesinin düşmesini etkileyen faktörler arasında akarsu-gölsel tortu oluşumu, buharlaşma, doğal drenaj ve jeofizik süreçler yer almaktadır. Antik Göller, daha genç ve sıradan göllere kıyasla, yerel aktif yarık bölgeleri ve graben adı verilen çökük arazi bölümleri nedeniyle daha uzun bir ömre sahiptir.

Örneğin, dünyanın en derin gölü olan Rusya'daki Baykal Gölü, 25-30 milyon yıllık ve 5.387 fit (1.642 m) derinliğindeki Baykal Yarık Bölgesi tarafından oluşmuş eski bir göldür. Bu sonuca, son buzul döneminde buzul taraması ve 14.000 yıllık erimiş suyun birikmesiyle oluşan ve 200-1.300 fit (60–400 m) derinliğinde maksimum derinliğe sahip olan Kuzey Amerika Büyük Gölleri ile karşılaştırılarak varılmıştır.

Antik göllerin oluşumu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik göl oluşumu yarık vadisine benzer. Oluşum, aktif bir yarık bölgesinde yer alan bir graben içinde gerçekleşir. Grabenler, iki paralel plaka arasında çöken, farklı plaka sınırları boyunca oluşan arazi bölümleridir. Grabenin aktif yarık bölgesinin üzerindeki konumu, derinliği sürekli düşen bir göl tabanına ve duvarların yüksekliğinin artmasına neden olur.

Evrim için önemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik göller, bilim adamlarının buzul-buzullar arası zaman çizelgeleri üzerindeki çevresel değişikliklerin mekanizmalarını incelemesine olanak tanır. Eşeyli seçilim, uyarlanabilir radyasyon ve noktalı denge gibi evrimsel özellikler, uzun süredir varlıklarını sürdürmeleri ve genel coğrafi izolasyonları nedeniyle antik göllerde incelenmiştir. Araştırmaların çoğu, Baykal Gölü, Hazar Denizi ve Afrika Büyük Gölleri üzerinde yoğunlaşan bu izole göllerde bulunan endemik fauna ve diatomlarla ilişkilendirilmiştir.

Antik göller listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bunlar, 1 milyon yıldan uzun süredir var olan dünyadaki 20 antik göllerdir:[1]

İsim Köken Tür Yaş Alan

(km2) 		Hacim

(km³) 		Max Derinlik Ortalama Derinlik Ülkeler Notlar
Aral Gölü tektonik tuzlu, kalıcı 5.5 milyon 64500 625 67 16 Kazakistan, Özbekistan 68.000 km² (26.300 sq mi) alanıyla eskiden dünyanın dördüncü en büyük gölüydü. 1997'ye gelindiğinde, Sovyet döneminde yön değiştiren su nedeniyle orijinal boyutunun %10'una kadar küçüldü. Şimdi 4 küçük göle ayrılmıştır.
Baykal Gölü tektonik taze, kalıcı 25+ milyon 31500 23000 1741 740 Rusya
Biwa Gölü tektonik taze, kalıcı 5–6 milyon 674 27.5 104 41 Japonya
Bosumtvi Gölü göktaşı çarpması sodyum karbonat, kalıcı, krater 1–2 milyon 49 2.24 81 45 Gana
Hazar Denizi tektonik tuzlu, kalıcı, endorheik 5.5 milyon 374000 78200 1025 182 Azerbaycan, İran, Kazakistan, Rusya, Türkmenistan
Hövsgöl Gölü tektonik taze, kalıcı 2–5 milyon 2770 381 267 138 Moğolistan
Issık Göl tektonik tuzlu, kalıcı 25 milyon 6236 1738 668 270 Kırgızistan
Eyre Gölü tektonik tuzlu, aralıklı, endorik 2.5-5 milyon 9690 30.1 6 3 Avustralya
Lake Lanao volkanik taze, kalıcı 2 milyon 375 112 60.3 Filipinler
Malavi Gölü tektonik taze, kalıcı 2–5 milyon 29600 8400 705 292 Malavi, Mozambik, Tanzanya
Maracaibo Gölü tektonik tuzlu, kalıcı, kıyı körfezi 20+ milyon 13010 280 60 25.9 Venezuela Tarihsel olarak, antik bir göldü. Artık geleneksel anlamda bir gölden ziyade büyük bir gelgit körfezi/girişi. Tuzludur ve doğrudan Karayip Denizi'ne bağlıdır, bu da birçok kişinin onu büyük bir lagün veya körfez olarak görmesine neden olur.
Ohri Gölü tektonik taze, kalıcı 1.5-5 milyon 358.18 53.63 286.7 163.71 Arnavutluk, Kuzey Makedonya
Pingualuk Gölü göktaşı çarpması taze, kalıcı, krater 1.5 milyon 8 267 Kanada
Prespa Gölü tektonik taze, kalıcı 1.5-5 milyon 259 4.8 54 18.7 Arnavutluk, Yunanistan, Kuzey Makedonya
Tahoe Gölü tektonik taze, kalıcı 1–2 milyon 499 156 505 313 Amerika Birleşik Devletleri
Tanganika Gölü tektonik taze, kalıcı 3–6 milyon 32000 17800 1471 572 Burundi, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Tanzanya, Zambiya
Titikaka Gölü tektonik taze, kalıcı 3 milyon 8372 893 281 107 Bolivya, Peru
Tule Gölü tektonik taze, kalıcı 3–15 milyon 53 40 Amerika Birleşik Devletleri
Vostok Gölü buzul altı taze, kalıcı, buzul altı 15–35 milyon 12500 5400 510 432 Antarktika
Zaysan Gölü yapay taze, kalıcı 65+ milyon 5510 53 10 5 Kazakistan

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Ancient lakes of the world". Christopher M. Free. 9 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (website) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020. 
  2. ^ "Lake Baikal – UNESCO World Heritage Centre". 8 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018. 
  3. ^ "Lake Baikal: Protection of a unique ecosystem". ScienceDaily. 26 Temmuz 2017. 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018. 
  4. ^ Lucas (2012). "Dinosaur eggshell and Cretaceous-Paleogene Boundary in the Zaysan Basin, eastern Kazakhstan". Journal of Stratigraphy. 36 (2): 1376-1382. doi:10.1016/j.proenv.2011.09.220. 
  5. ^ Dorfman, B.F. (2011). "Zaysan-the Only Surviving Cretaceous Lake-May be Lost". Procedia Environmental Sciences. 10 (B): 1376-1382. doi:10.1016/j.proenv.2011.09.220. 
  6. ^ "The Oldest Lakes in the World". World Atlas. 25 Ağustos 2017. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018. 
  7. ^ "Lake Maracaibo – Lakes of the World". World Atlas. 27 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018. 
  • Stoermer, Eugene F. ve JP Smol. "11.1–11.2." Diatomlar: Çevre ve Yer Bilimleri Uygulamaları . Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge UP, 2001. 209–12. Yazdır.
  • Wilke, Thomas, Risto Väinölä ve F. Riedel. Antik Göllerde Türleşme Örüntüleri ve Süreçleri: Antik Göllerde Türleşme Üzerine Dördüncü Sempozyum Tutanakları, Berlin, Almanya, 4-8 Eylül 2006 . Dordrecht, Hollanda: Springer, 2009. 126–28. Yazdır.
  • Vaillant, JJ, GD Haffner ve ME Cristescu. "Endonezya'nın Antik Gölleri: Türleşme Üzerine Bütünleşik Araştırmaya Doğru." Bütünleştirici ve Karşılaştırmalı Biyoloji 51.4 (2011): 634-43. Ağ. Kasım 2015
  • Carroll, Alan R. ve Kevin M. Bohacs. "Eski Göllerin Stratigrafik Sınıflandırılması: Tektonik ve İklimsel Kontrollerin Dengelenmesi." Jeol Jeoloji 27.2 (1999): 99. ağ
  • Hoffmann, N., K. Reicherter, T. Fernández-Steeger ve C. Grützner. "Antik Ohri Gölü'nün Evrimi: Tektonik Bir Perspektif." Biogeosciences 7.10 (2010): 3377–386. Ağ. Kasım 2015.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Antik_göl&oldid=33994357" sayfasından alınmıştır