Aşağıkaracasu, Olur
| Aşağıkaracasu | |
|---|---|
 | |
 Erzurum'un Türkiye'deki konumu | |
  Aşağıkaracasu Aşağıkaracasu'nin Erzurum 'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Erzurum |
| İlçe | Olur |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1532 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 251 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25650 |
Aşağıkaracasu, Erzurum ilinin Olur ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağıkaracasu ile Yukarıkaracasu köylerinin ortak adı Panaskerd'dir. Gürcüce Panaskerti (ფანასკერტი) biçiminde yazılan bu yer adı 1595 tarihli Osmanlıca mufassal defterinde Panaskerd (پنسكرد) olarak geçer.[4]
Panaskerti, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao'da yer alır. Stratejik bir konuma sahip olan Panaskerti Kalesi Gürcistan tarihinde önemli olaylara sahne olmuştur. Birleşik Gürcistan Krallığı'nın kurucusu olan III. Bagrat, merkezi otoriteyi sağlamak amacıyla Klarceti ve Şavşeti yöneticilerini Panaskerti Kalesi'ne ortadan kaldırmış, kendisi de 1014 yılında burada ölmüştür. Tao-Klarceti bölgesinin ünlü feodal ailesi Panaskerteli adını Panaskerti Kalesi'nden alır. Bu önemli yerleşimi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir.
Bugünkü Aşağıkaracasu köyü 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde Panaskerd-i Rabat (پنسكرد رباط) olarak kaydedilmiştir. Panaskerti Kalesi çevresindeki bu yerleşim aynı zamanda Gürcistan Vilayeti içinde Penek livasına bağlı Panaskerd nahiyesinin de idari merkeziydi. Panaskerd nahiyesi 30 köyden oluşuyordu. Bu köylerden biri olan Panaskerd-i Rabat'ın nüfusu 40 Hristiyan haneden oluşuyordu. Osmanlı Devleti'ne ispenç vergisi vermekle yükümlü hane reisi erkekler Gürcü ve Ermeni adları taşıyordu.[5]
Osmanlı idaresinin askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 yılında Aşağı Panaskerti köyünde 70 hanede 198 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 396 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[6] 1595 tarihinden sonra köyün nüfusunun önemli ölçüde arttığı görülmektedir.
Aşağı Panaskerti, 1877-1878 savaşının ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinde "Nijniy Panaskert" (Нижний Панаскертъ) adıyla kaydettiği köy, Oltu sancağının Tausker kazasının köylerinden biriydi. Köyde 110 hanede, 295'i erkek ve 302'si kadın olmak üzere 597 kişi yaşıyordu. Köyün nüfusu 1896 yılında 728 kişiye, 1906 yılında 673 kişi olarak tespit edilmiştir. Bu tespitlerde köyün nüfusu "Türk" olarak kaydedilmiştir.[7][8] Bununla birlikte 1907 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre Oltu sancağının nüfusunun büyük kısmı Müslüman Gürcülerden oluşuyordu. Ayrıca bu bölgede Kürtler, Rumlar ve Ermeniler yaşıyordu. Ermenilerin çoğu son zamanda II. Abdülhamid’in baskısından kaçıp buraya sığınmışlardı. Oltu sancağının beyleri ünlü Gürcü Himşiaşvili ailesinin üyeleriydi. Panaskerti’nin muhtarı da bu aileden biriydi. Panasketi’de bulunan kilise ve kaleler bu tarihte büyük ölçüde yıkılmıştı. Kale ve kiliselere ait taşlar cami ile evlerin inşasında kullanılmıştı. Panaskertsu ile Kapsu dereleri arasında yer alan Panaskerti o tarihte büyük bir köydü.[9]
Aşağı Panaskert, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Beneskerd-i Süfla" (بنسكرد سفلا) olarak geçer. Bu tarihte köy Erzurum vilayetinin Oltu kazasının olur nahiyesine bağlıydı.[10] 1940 genel nüfus sayımında ise köyün adı "Aşağı Peneskirt" biçiminde yazılmıştır. Bu tarihte köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 684 kişiden oluşuyordu.[11] Panaskerti veya Peneskert "yabancı kökten geldiği" için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Aşağıkaracasu olarak değiştirilmiştir.[12] Aşağıkaracasu köyünün nüfusu 1965 yılında 1.089 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 401 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
Eskiden tek yerleşim olan Panaskerti'de varlığı bilinen beş kiliseden dördü Aşağıkaracasu köyündededir. Bu kiliselerden birinin inşa edildiği yer bugün bir evin bahçesidir. Bu kiliseden geriye bir şey kalmamıştır. Köyün güneydoğusunda bir tepede bulunan ikinci kilise de tamamen yıkılmıştır. Geç tarihte inşa edilmiş olan üç apsisli Ermeni kilisesi camiye çevrilmiştir. Aşağıkaracasu’daki kiliselerden dördüncüsü köyün merkezinin 6 km kuzeydoğusunda, mezra evlerinin yanında bulunuyordu. Kiliselerin dışında Panaskerti'de iki kalenin varlığı bilinmektedir. Aşağıkaracasu’da kireç harcıyla inşa edilmiş olan kale 72 × 46 m ebatlarında irice bir yapıdır. Kale köyün batı kısmında bir tepenin üzerinde yer alır. Bu kale ortaçağda Tao-Klarceti bölgesinde çok önemli idari ve siyasi merkezlerden biriydi. Kale büyük ölçüde yıkılmıştır.[9][14]
1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum’da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm köylerin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu köy de Olur Belediyesi’nin bir mahallesi olmuştur.[15]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Mahalle, Erzurum il merkezine 184 km, Olur ilçe merkezine 12 km uzaklıktadır.[16] Mahalle, Olur'un doğusunda olup, 
numaralı Olur-Oltu il yoluna, 9,4 km.'lik bir köy yoluyla bağlıdır.[17]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 251[1] |
| 2021 | 263[1] |
| 2020 | 284[1] |
| 2019 | 277[1] |
| 2018 | 276[1] |
| 2017 | 259[1] |
| 2016 | 263[1] |
| 2015 | 275[1] |
| 2014 | 275[1] |
| 2013 | 275[1] |
| 2012 | 278[2] |
| 2011 | 286[2] |
| 2010 | 314[2] |
| 2009 | 319[2] |
| 2008 | 329[2] |
| 2007 | 333[2] |
| 2000 | 470[2] |
| 1990 | 736[18] |
| 1985 | 859[19] |
| 1965 | 1.089[20] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j k "Erzurum Olur Aşağıkaracasu Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 1 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Asagikaracasu, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt; III. cilt s. 581". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt; II. s. 370, III. cilt s. 581." 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.
- ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 90. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, sıra no: 783". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 122, ISBN 9786052100271.
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 17, 70-71". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 225.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944, s. 248.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 608". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 259.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 111, 276, ISBN 9789941478178.
- ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ "Aşağıkaracasu Mahallesi". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ "Google Maps detay". Google Maps. Erişim tarihi: 4 Ocak 2024.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.