Allium
| Soğan | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||
| Allium sativum | |||||||||||||
Allium, Alliaceae familyasına dahil olan ve soğan, sarımsak, pırasa gibi çok bilinen türleri içeren bir bitki cinsidir. İçermiş olduğu 1250 kadar tür ile dünyanın en büyük bitki cinslerinden biri olan Allium, bazı sınıflandırmalarda Liliaceae familyasına dahil edilmiştir. İçerdiği türler çok yıllık ve yumru gövdeli olup, tipik soğan ya da sarımsak koku ve tadını veren kimyasal bileşikler üretirler. Pek çoğu yenilebilir türdür.
Allium türleri esasen kuzey yarı kürenin ılıman iklimlerinde,[3] özellikle doğu Akdeniz'de bulunur.[4] Ancak, Allium juncifolium gibi Şili'de, Allium sellovianum gibi Brezilya'da ve Allium spathaceum gibi Afrika'nın tropik bölgelerinde yetişenler de vardır.
Soğanlar yalnız ya da rizoma eklenmiş küme halindedir. Yapraklar doğrusal ya da eliptik, düz ila silindiriktir. Çiçekler tepede şemsiye halindedir. Birçok türü belirgin sarımsak ya da soğan kokusuna sahiptir.[5]
Cinse tür atamak taksonomik olarak hayli karmaşıktır ve bağlı türlerin taksonomik sınırları net değildir. Bu nedenle toplam tür sayısı asgari 260[6] ile azami 979'dur[7] ki aradaki fark cinsin zorluğuna işaret eder.
Etimoloji
Cins adı Latince sarımsak[8][9] demek iken, tip tür adı birlikte kültive edilmiş sarımsak anlamına gelir.[10]
Bağlı altcinsler
- Allium subg. Allium
- Allium subg. Amerallium
- Allium subg. Anguinum
- Allium subg. Bromatorrhiza
- Allium subg. Butomissa
- Allium subg. Caloscordum
- Allium subg. Cepa
- Allium subg. Cyathophora
- Allium subg. Melanocrommyum
- Allium subg. Microscordum
- Allium subg. Nectaroscordum
- Allium subg. Polyprason
- Allium subg. Porphyroprason
- Allium subg. Reticulatobulbosa
- Allium subg. Rhizirideum
- Allium subg. Vvedenskya
Türkiye'de görülen taksonlar
- Allium affine (yabani soğan)
- Allium akaka (yer soğanı)
- Allium albotunicatum (ak soğan)
- Allium alpinarii (kerim soğanı) endemik
- Allium amethystinum (ege soğanı)
- Allium ampeloprasum (pırasa)
- Allium anacoleum (dağ sırımı)
- Allium anatolicum (ana soğanı) endemik
- Allium antalyense (eğri soğan) endemik
- Allium arlgirdense (bozkır soğanı)
- Allium armenum (pembe sırım) endemik
- Allium armerioides (mardin soğanı) endemik
- Allium arsuzense (bahar soğanı) endemik
- Allium artvinense (acı körmen)
- Allium ascalonicum (boru soğanı)
- Allium aschersonianum (mor soğan)
- Allium asclepiadeum (koç soğanı)
- Allium asperiflorum (benekli soğan) endemik
- Allium atropurpureum (kızıl soğan)
- Allium atroviolaceum (lifli körmen)
- Allium aucheri (mavi soğan)
- Allium balansae (çakıl soğanı) endemik
- Allium bassitense (kirli soğan)
- Allium baytopiorum (baytop soğanı) endemik
- Allium bourgeaui (sahil soğanı)
- Allium bourgeaui subsp. cycladicum (mor sahilsoğanı)
- Allium brevicaule (bodur soğan) endemik
- Allium callidictyon (kaya soğanı)
- Allium callimischon subsp. haemostictum (güz soğanı)
- Allium calocephalum (püskül soğanı)
- Allium calyptratum (takkeli soğan)
- Allium cappadocicum (peri körmeni) endemik
- Allium cardiostemon (yamaç körmeni)
- Allium carinatum (sırtlı körmen)
- Allium carinatum subsp. pulchellum (hoş körmen)
- Allium cassium var. hirtellum (keldağ aksoğanı)
- Allium cepa (soğan)
- Allium chloranthum (salkım soğan)
- Allium chrysantherum (sarı kafa)
- Allium circinatum subsp. evae (kıvırcık soğan) endemik
- Allium colchicifolium (gömülgen)
- Allium commutatum (itdirseği)
- Allium convallarioides (inci soğanı)
- Allium cristophii (top yıldız)
- Allium curtum (ala körmen)
- Allium cyrilli (şeytan sarımsağı)
- Allium czelghauricum (göle soğanı) endemik
- Allium deciduum (kel soğan) endemik
- Allium decipiens (gelin soğanı)
- Allium denudatum (kafkas soğanı)
- Allium deserti-syriaci (çöl soğanı)
- Allium dictyoprasum (top soğan)
- Allium djimilense (cimil soğanı) endemik
- Allium dodecanesii (meşe soğanı)
- Allium eginense (eğin soğanı) endemik
- Allium eldivanense (eldivan soğanı) endemik
- Allium elmaliense (elmalı soğanı) endemik
- Allium enginii (engin soğanı) endemik
- Allium ertugrulii (ertuğrul soğanı) endemik
- Allium erubescens (pembe körmen)
- Allium fethiyense (çam körmeni) endemik
- Allium flavum (sarısoğan)
- Allium flavum subsp. tauricum (toros sarısı)
- Allium frigidum (sarı cüce)
- Allium fuscoviolaceum (kara sirmo)
- Allium fuscum (tembel soğan)
- Allium gayi (küçük soğan) endemik
- Allium giganteum (başlı soğan)
- Allium glumaceum (yırtık soğan) endemik
- Allium goekyigitii (gökyiğit soğanı) endemik
- Allium gorumsense (görümcük) endemik
- Allium gramineum (çayır soğanı)
- Allium guttatum (benli soğan)
- Allium guttatum subsp. dalmaticum (albenli soğan)
- Allium guttatum subsp. sardoum (solgun soğan)
- Allium hamrinense (tırık soğan)
- Allium hirtovaginatum (kıllı soğan)
- Allium hirtovaginum (tüylü soğan)
- Allium huber-morathii (narin soğan) endemik
- Allium hymenorrhizum (çim soğanı)
- Allium ilgazense (ılgaz soğanı) endemik
- Allium isauricum (dağ sarmısağı) endemik
- Allium jubatum (sülün soğanı)
- Allium junceum (bayır körmeni)
- Allium junceum subsp. tridentatum (dişli körmen) endemik
- Allium karacae (karaca soğanı) endemik
- Allium karamanoglui (paşa soğanı) endemik
- Allium karyeteini (feke soğanı)
- Allium kastambulense (küre soğanı) endemik
- Allium kharputense (harput soğanı)
- Allium koenigianum (dadaş soğanı) endemik
- Allium kossoricum (taş soğanı)
- Allium koyuncui (koyuncu soğanı) endemik
- Allium kunthianum (kuş körmeni)
- Allium kurtzianum (güzel soğan) endemik
- Allium longicuspis (it körmeni)
- Allium longisepalum (kirpikli soğan)
- Allium longispathum (kılıç soğanı)
- Allium lycaonicum (konya soğanı)
- Allium macrochaetum (kaya sarmısağı)
- Allium maraschicum (maraş soğanı) endemik
- Allium materculae (bodur pıraz)
- Allium microspathum (yayla soğanı) endemik
- Allium moschatum (kokulu soğan)
- Allium multibulbosum (düğmeli soğan)
- Allium myrianthum (pak soğan)
- Allium nabelekii (şah soğanı)
- Allium neapolitanum (sarmısak çiçeği)
- Allium nemrutdaghense (nemrut soğanı) endemik
- Allium nevsehirense (nevşehir soğanı) endemik
- Allium nigrum (kara soğan)
- Allium noeanum (ekin soğanı)
- Allium olivieri (boynuzlu soğan)
- Allium oltense (oltu soğanı) endemik
- Allium olympicum (uludağ soğanı) endemik
- Allium opacum (mumlu soğan)
- Allium oreophilum (sultan soğanı)
- Allium orientale (doğu soğanı
- Allium pallens (nur soğanı)
- Allium paniculatum (sürüsalkım)
- Allium paniculatum subsp. fuscum (mor sürüsalkım)
- Allium peroninianum (kayış soğanı) endemik
- Allium phanerantherum (yeşil körmen)
- Allium phanerantherum subsp. deciduum (kel körmen) endemik
- Allium phrygium (yazılı soğanı) endemik
- Allium pictistamineum (izmir soğanı) endemik
- Allium ponticum (hemşin körmeni)
- Allium proponticum (top körmen) endemik
- Allium proponticum subsp. parviflorum (kaya körmeni) endemik
- Allium pseudoalbidum (susuz soğan) endemik
- Allium pseudoampeloprasum (yalancı körmen)
- Allium pseudoflavum (küllü soğan)
- Allium purpureoviride (renkli soğan) endemik
- Allium pustulosum (bey soğanı)
- Allium retrorsum (kıvrık soğan) endemik
- Allium reuterianum (toros cücesi)
- Allium rhetoreanum (hakkâri soğanı) endemik
- Allium rhodopeum subsp. turcicum (kavuzlu soğan) endemik
- Allium robertianum (hayıt soğanı) endemik
- Allium rollovii (çoruh soğanı)
- Allium roseum (gül soğanı)
- Allium roseum subsp. gulekense (geyik körmeni) endemik
- Allium rubellum (gül körmeni)
- Allium rumelicum (meşe körmeni) endemik
- Allium rupestre (taş körmeni)
- Allium rupicola (kınalı körmen)
- Allium sandrasicum (sandras körmeni) endemik
- Allium sativum (sarmısak)
- Allium scabriflorum (tuz körmeni) endemik
- Allium scabriscapum (yamaçtutan)
- Allium schergianum (dicle sirimi)
- Allium schoenoprasum (peynir sirmosu)
- Allium schubertii (öküz soğanı)
- Allium scorodoprasum (it soğanı)
- Allium scorodoprasum subsp. jajlae (karga sarmısağı)
- Allium scorodoprasum subsp. rotundum (deli pırasa)
- Allium scorodoprasum subsp. waldsteinii (deli körmen)
- Allium shatakiense (çatak soğanı) endemik
- Allium shirnakiense (şırnak soğanı) endemik
- Allium sibthorpianum (küme soğanı) endemik
- Allium siculum subsp. dioscoridis (sultan sarımsağı)
- Allium sieheanum (boncuk sarmısak) endemik
- Allium sindjarense (boz soğan)
- Allium singulifolium (topaç soğan)
- Allium sintenisii (dikenli körmen) endemik
- Allium sipyleum (sipil soğanı)
- Allium sivasicum (sivas soğanı) endemik
- Allium sosnowskyanum (köpek sarmısağı)
- Allium sphaerocephalon (yılan sarmısağı)
- Allium sphaerocephalon subsp. arvense (tokalı sarmısak)
- Allium sphaerocephalon subsp. trachypus (pütürlü sarmısak)
- Allium stamineum (yaban sarmısağı)
- Allium staticiforme (ege körmeni)
- Allium stearnianum (eğri körmen) endemik
- Allium stearnianum subsp. vanense (van körmeni) endemik
- Allium stenopetalum (sürmeli soğan) endemik
- Allium stipitatum (saplı soğan)
- Allium stylosum (dilli soğan) endemik
- Allium subhirsutum (tüylü körmen)
- Allium szovitsii (yayla körmeni)
- Allium tauricola (toros soğanı) endemik
- Allium tchihatschewii (saklı soğan) endemik
- Allium trachycoleum (boz sarmısak)
- Allium trifoliatum (keçi körmeni)
- Allium tripedale (şah sarmısağı)
- Allium triquetrum (yitik soğan)
- Allium tubergenii (allı sarmısak) endemik
- Allium tuncelianum (tunceli sarmısağı) endemik
- Allium turcicum (türk soğanı) endemik
- Allium variegatum (dicle körmeni) endemik
- Allium vineale (sirmo)
- Allium wendelboanum (kuş soğanı) endemik
- Allium wiedemannianum (cadısoğanı)
- Allium woronowii (yaban pırasası)
- Allium zebdanense (çarşak sarmısağı)[11]
Türkiye'de görülen bazı Allium türleri
-
Allium atroviolaceum -
Allium olympicum -
Allium cyrilli -
Allium rotundum -
Allium paniculatum -
Allium ampeloprasum -
Allium cepa -
Allium vineale -
Allium jubatum -
Allium peroninianum
Bibliyografya
Kitaplar
- Block, Eric (2009). Garlic and other alliums: the lore and the science. Cambridge: Royal Society of Chemistry. ISBN 978-0-85404-190-9. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- Brewster, J. L. (2008). Onions and Other Alliums. CABI Publishing. ISBN 978-1-84593-399-9.
- Davies, D. (1992). Alliums: The Ornamental Onions. Timber Press. ISBN 978-0-88192-241-7.
- Linnaeus, C. (1753). Species Plantarum: exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas. Stockholm: Impensis Laurentii Salvii. 6 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2016.
- Rabinowitch, H. D.; Currah, L. (2002). Allium Crop Sciences: Recent Advances. CABI Publishing. ISBN 978-0-85199-510-6.
- Quattrocchi, Umberto (1999). CRC world dictionary of plant names: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. Boca Raton, FL: CRC Press. ISBN 978-0-8493-2673-8.
- Woodward, P. (1996). Garlic and Friends: The History, Growth and Use of Edible Alliums. Hyland House. ISBN 978-1-86447-009-3.
Bölümler
- Fritsch, RM; Friesen, N. Evolution, domestication and taxonomy. ss. 5-30., in Rabinowitch & Currah (2002)
Makaleler
- Banfi, Enrico; Galasso, Gabriele; Soldano, Adriano (1 Eylül 2011). "Notes on systematics and taxonomy for the Italian vascular flora. 2". Natural History Sciences (Milan). 152 (2): 85-106. doi:10.4081/nhs.2011.85. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. Geçersiz
|doi-access=free(yardım) - von Berg, Gerlinde Linne; Samoylov, Alexander; Klaas, Manfred; Hanelt, Peter (Eylül 1996). "Chloroplast DNA restriction analysis and the infrageneric grouping of Allium (Alliaceae)". Plant Systematics and Evolution. 200 (3–4): 253-261. doi:10.1007/bf00984939.
- Choi, Hyeok Jae; Giussani, Liliana M.; Jang, Chang Gee; Oh, Byoung Un; Cota-Sánchez, J. Hugo (Haziran 2012). "Systematics of disjunct northeastern Asian and northern North American Allium (Amaryllidaceae)". Botany. 90 (6): 491-508. doi:10.1139/b2012-031.
- Deniz, İsmail Gökhan; Genç, İlker; Sarı, Duygu (9 Haziran 2015). "Morphological and molecular data reveal a new species of Allium (Amaryllidaceae) from SW Anatolia, Turkey". Phytotaxa. 212 (4): 283-292. doi:10.11646/phytotaxa.212.4.4. 13 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. Geçersiz
|doi-access=free(yardım) - Dubouzet, J. G.; Shinoda, K.; Murata, N. (17 Aralık 1997). "Phylogeny of Allium L. subgenus Rhizirideum (G. Don ex Koch) Wendelbo according to dot blot hybridization with randomly amplified DNA probes". Theoretical and Applied Genetics. 95 (8): 1223-1228. doi:10.1007/s001220050685.
- Fragman-Sapir, Ori; Fritsch, Reinhard M. (2011). "New species of Allium sect. Melanocrommyum from the eastern Mediterranean" (PDF). Herbertia. 65: 31-50. 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- Friesen, N.; Fritsch, R.; Bachmann, K. (1997). "Hybrid origin of some ornamentals of Allium subgenus Melanocrommyum verified with GISH and RAPD". Theoretical and Applied Genetics. 95 (8): 1229-1238. doi:10.1007/s001220050686.[ölü/kırık bağlantı]
- Friesen, Nikolai; Fritsch, Reinhard M.; Pollner, Sven; Blattner, Frank R. (2000). "Molecular and Morphological Evidence for an Origin of the Aberrant Genus Milula within Himalayan Species of Allium (Alliacae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 17 (2): 209-218. doi:10.1006/mpev.2000.0844. PMID 11083935.
- Friesen, N; Fritsch, RM; Blattner, Frank R (2006). "Phylogeny and new intrageneric classification of Allium (Alliaceae) based on nuclear ribosomal DNA ITS sequences". Aliso. 22: 372-395. doi:10.5642/aliso.20062201.31. Erişim tarihi: 13 Ekim 2015. Geçersiz
|doi-access=free(yardım) - Fritsch, RM; Gurushidze, M; Jedelská, J; Keusgen, M (2006). "More than a pretty face - ornamental "drumstick onions" of Allium subg. Melanocrommyum are also potential medicinal plants". Herbertia. 60: 26-59.
- Fritsch, RM; Blattner, FR; Gurushidze, M (2010). "New classification of Allium L. subg. Melanocrommyum (Webb & Berthel) Rouy (Alliaceae) based on molecular and morphological characters". Phyton. 49: 145-220. Erişim tarihi: 13 Ekim 2015.
- Gurushidze, Maia; Fuchs, Jörg; Blattner, Frank R. (1 Mart 2012). "The Evolution of Genome Size Variation in Drumstick Onions (Allium subgenus Melanocrommyum)". Systematic Botany. 37 (1): 96-104. doi:10.1600/036364412X616675.
- Hirschegger, Pablo; Jaške, Jernej; Trontelj, Peter; Bohanec, Borut (2010). "Origins of Allium ampeloprasum horticultural groups and a molecular phylogeny of the section Allium (Allium; Alliaceae)"". Molecular Phylogenetics and Evolution. 54 (2): 488-497. doi:10.1016/j.ympev.2009.08.030. PMID 19733249.
- Huang, De-Qing; Yang, Jing-Tian; Zhou, Chun-Jing; Zhou, Song-Dong; He, Xing-Jin (21 Aralık 2013). "Phylogenetic reappraisal of Allium subgenus Cyathophora (Amaryllidaceae) and related taxa, with a proposal of two new sections". Journal of Plant Research. 127 (2): 275-286. doi:10.1007/s10265-013-0617-8. PMID 24362461.
- İpek, Meryem; İpek, Ahmet; SIMON, Philipp W. (2014). "Testing the utility of matK and ITS DNA regions for discrimination of Allium species". Turkish Journal of Botany. 38: 203-212. doi:10.3906/bot-1308-46. Geçersiz
|doi-access=free(yardım) - Li, R. J.; Shang, Z. Y.; Cui, T. C.; Xu, J. M. (1996). "Studies on karyotypes and phylogenetic relationship of Allium sect. Caloscordum (Liliaceae) from China". Acta Phytotax. Sin. 34: 288-295. [In Chinese.]
- Li, Q.-Q.; Zhou, S.-D.; He, X.-J.; Yu, Y.; Zhang, Y.-C.; Wei, X.-Q. (21 Ekim 2010). "Phylogeny and biogeography of Allium (Amaryllidaceae: Allieae) based on nuclear ribosomal internal transcribed spacer and chloroplast rps16 sequences, focusing on the inclusion of species endemic to China". Annals of Botany. 106 (5): 709-733. doi:10.1093/aob/mcq177. PMC 2958792 $2. PMID 20966186.
- Nguyen, Nhu H.; Driscoll, Heather E.; Specht, Chelsea D. (2008). "A molecular phylogeny of the wild onions (Allium; Alliaceae) with a focus on the western North American center of diversity". Molecular Phylogenetics and Evolution. 47 (3): 1157-1172. doi:10.1016/j.ympev.2007.12.006. PMID 18226928.
- A. Samoylov, N. Friesen, S. Pollner, P. Hanelt. Use of chloroplast DNA polymorphisms for the phylogenetic study of Allium subgenus Amerallium and subgenus Bromatorrhiza (Alliaceae) II. Feddes Repertorium Volume 110 Issue 1–2, Pages 103–109, 1999
- Seregin, Alexey P.; Anačkov, Goran; Friesen, Nikolai (Mayıs 2015). "Molecular and morphological revision of the Allium saxatile group (Amaryllidaceae): geographical isolation as the driving force of underestimated speciation". Botanical Journal of the Linnean Society. 178 (1): 67-101. doi:10.1111/boj.12269. Geçersiz
|doi-access=free(yardım) - Sykorova, E.; Fajkus, J.; Meznikova, M.; Lim, K. Y.; Neplechova, K.; Blattner, F. R.; Chase, M. W.; Leitch, A. R. (1 Haziran 2006). "Minisatellite telomeres occur in the family Alliaceae but are lost in Allium". American Journal of Botany. 93 (6): 814-823. doi:10.3732/ajb.93.6.814. PMID 21642143. 19 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2015.
- Tzanoudakis, Dimitris; Trigas, Panayiotis (12 Mart 2015). "Allium occultum, a new species of A. sect. Codonoprasum (Amaryllidaceae) from Skiros Island (W Aegean, Greece)". Phytotaxa. 202 (2): 135. doi:10.11646/phytotaxa.202.2.5.
- Wheeler, E. J.; Mashayekhi, S.; McNeal, D. W.; Columbus, J. T.; Pires, J. C. (26 Mart 2013). "Molecular systematics of Allium subgenus Amerallium (Amaryllidaceae) in North America". American Journal of Botany. 100 (4): 701-711. doi:10.3732/ajb.1200641. PMID 23535771.
- Zubaida Yousaf; Zabta Khan Shinwari; Rizwana ALEEM Qureshi; Mir Ajab Khan; Syed Shahinshah Gilani (2004). "Can complexity of the genus Allium L., be resolved through some numerical techniques?" (PDF). Pak. J. Bot. 36 (3): 487-501. 9 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2015.
Örütbağlar
- "Linnaeus Sexual System". CronkLab. Biodiversity Research Centre, University of British Columbia. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2015.
- "Allium". World Checklist of Selected Plant Families. Royal Botanic Gardens, Kew. 28 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2017.
- Pacific Bulb Society: Allium 30 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Pacific Bulb Society: Rhizomatous Alliums 21 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ Sp. Pl. 1: 294. 1753; Gen. Pl. ed. 5, 143. 1754.
- ^ Sp. Pl. 1: 296. 1753.
- ^ Li et al. 2010.
- ^ Tzanoudakis & Trigas 2015.
- ^ "Allium". Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Knud Rahn. 1998. "Alliaceae" pages 70-78. In: Klaus Kubitzki (editor). The Families and Genera of Vascular Plants volume III. Springer-Verlag: Berlin;Heidelberg, Germany. 978-3-540-64060-8
- ^ The Plant List, for genus Allium
- ^ Quattrocchi 1999, vol. 1 p. 91.
- ^ Gledhill, David (2008). "The Names of Plants". Cambridge University Press. 9780521866453 (hardback), 9780521685535 (paperback). pp 43
- ^ Allium In: Index Nominum Genericorum. In: Regnum Vegetabile (see External links below).
- ^ "Bizim Bitkiler". 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.
Wikimedia Commons'ta Allium ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
 | Tek çenekliler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |